Morgunblaðið - 19.01.1992, Síða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ SKOÐUIM SUNNUDAGUR 19. JANÚAR 1992
ÓVINURINN HIRÐIR
ÞANN SÍÐASTA
eftir Ólaf Ólafsson
Hr. ritstjóri.
í leiðara blaðs yðar, þann 21.
desember 1991, stendur skrifað:
„Spyija má hvort áframhaldandi
rekstur Landakotsspítala gæti orðið
upphaf að nýjum þætti heilbrigðis-
þjónustu okkar, þar sem sjúklingar
og aðstandendur þeirra ættu annan
valkost en nú er fyrir hendi í heil-
brigðiskerfinu, m.ö.o. að sjúklingur
eða aðstandendur greiða fyrir þjón-
ustu á Landakoti. Fólk geti þá val-
ið um hvort það vill kaupa slíka
þjónustu eða fá þjónustuna án end-
urgjalds á Landspítala eða Borgar-
spítala."
Hér er spurt hvort tekin skuli
upp „markaðsrekin" heilbrigðis-
þjónusta á íslandi. Markaðsrekstur
leysir margan vanda og stuðlar
m.a. að skynsamlegri verðmyndun,
en hvemig famast sjúklingum er
lifa við markaðsrekna heilbrigðis-
! þjónustu?
Ef efnaðri sjúklingar geta keypt
sér vistunarpláss á sjúkrahúsum,
vegur innihald pyngjunnar þyngra
en sjúkdómsástandið. Veikustu
sjúklingarnir sitja því ekki fyrir um
vistunarpláss eins og eðlilegt er.
Markaðurinn leysir
ekkivandann
Við þekkjum Qölmörg dæmi sem
sýna okkur afleiðingu markaðsrek-
innar heilbrigðisþjónustu, bæði frá
fyrri tímum á íslandi og úr nútíð-
inni frá Bandaríkjunum og þróunar-
ríkjum.
Vangeta markaðsrekinnar heil-
brigðisþjónustu til þess að veita
fólki alhliða og jafna heilbrigðis-
þjónustu, ásamt misrétti sem yfír-
leitt fylgir í kjölfarið (þó að mis-
rétti þurfí ekki að vera bein afleið-
ing markaðsrekstrar), varð til þess
að Islendingar komu á alþýðutrygg-
ingalögum árið 1936 og síðar al-
mannatryggingum fyrir hálfri öld.
Áður höfðu menn með ólíkar stjórn-
málaskoðanir staðið að stofnun
sjúkrasamlaga. Síðari lög um heil-
brigðisþjónustu endurspegla
ákvæði almannatryggingalaga um
að „allir landsmenn skulu eiga kost
á fullkomnustu heilbrigðisþjón-
ustu“. Aðalhvötin að þeirri skipan
mála var trúlega hin ríka samkennd
sem hér ríkti og væntanlega ríkir
enn og grípur menn trúlega fastari
tökum í fámennari þjóðfélögum en
í fjölmennari, þar sem neyð náung-
ans er síður inni á gafli hjá fólki.
Með stofnun almannatrygginga var
viðurkennt og samþykkt að þörf
sjúklinga fyrir góða og alhliða heil-
brigðisþjónustu er ein af grundvall-
arþörfum fólks og ber að jafna við
þörfína fyrir fæði, klæði og hús-
næði. Ekki skal þó horft framhjá
þeirri staðreynd að jöfnun kostnað-
ar hafði einnig verulega þýðingu.
Það gat orðið dýrt fyrir heimili að
standa straum af greiðslum vegna
langvarandi sjúkrahúsdvalar eins
heimilismanna.
Sögulegt innskot um
samkennd Islendinga
Það má ef til vill verða okkur til
nokkurs lærdóms að fletta gömlum
bókum sem lýsa viðhorfum forfeðra
okkar til þessara mála. í Grágásar-
lögum 1118 lögfestu Islendingar
fyrstir þjóða, hugsanlega að Norð-
mönnum undanskildum, fram-
færslu þurfamanna og sjúkra. Þá
var hreppum falin framfærsla
þeirra. Hreppstjórum var falin
framkvæmdin, en almennur hrepps-
fundur hafði yfírumsjón um að þeim
þurfandi væri vel sinnt. Aðrar þjóð-
ir fólu kirkjunni framfærslu þurfa-
manna og sjúkra og lögfestu ekki
framfærsluskyldu sveitarfélaga
fyrr en löngu síðar, en t.d. Englend-
ingar 500 árum síðar. Mörg hundr-
uð árum síðar var þessum lögum
breytt og yfirumsjón með fram-
kvæmdum alfarið falin embættis-
mönnum, trúlega fyrir dönsk áhrif!
Hvers vegna hefur markaðs-
rekinni heilbrigðisþjónustu
mistekist að sjá íbúum fyrir
alhliða heilbrigðisþjónustu?
Hverfum aftur til nútímans.
Markaðsrekin heilbrigðisþjónusta
tryggir ekki alhliða og jafna heil-
brigðisþjónustu. Orsakirnar eru
m.a. eftirfarandi:
1. Forgangsröðin við læknismeð-
ferð breyttist. Læknar hafa lengi
þurft að meta t.d. hvort áframhald-
andi meðferð sjúklings „þjóni til-
gangi“ t.d. meðferð eldra fársjúks
fólks, vistun á gjörgæslu- eða
nýrnasíunardeild. Ákvörðun um
upphaf eða lok meðferðar byggist
að öllu jöfnu á læknisfræðilegum
grunni, en samráð er gjarnan haft
við hjúkrunarfólk og aðstandendur
ef svo ber undir. Sá á kvölina sem
á völina. Slíkar ákvarðanir hafa
verið teknar án tillits til kyns, kyn-
þáttar, litarháttar, efnahags eða
meints „verðleika" sjúklings. Ef sá
efnaði skal hafa forgang að öllu
jöfnu er hafinn nýr kapítuli í for-
gangsröðun í heilbrigðisþjón-
ustunni.
2. Meginregla markaðshyggj-
unnar er að neytandinn hafi fijálst
val, sem byggist á góðri þekkingu
hans á innihaldi og gæðum þjón-
ustunnar. Þessari reglu er ekki full-
nægt varðandi þörf fyrir heilbrigð-
isþjónustu, því að þekking almenn-
ings á læknisfræði er ábótavant og
verður trúlega meira ábótavant eft-
ir því sem þjónustan verður marg-
brotnari og háþróaðri eins og nú
gerist. Framboð þjónustunnar á því
ekki að vera einungis í höndum
þeirra er eiga hana og veita, heldur
þurfa. fulltrúar neytenda að hafa
þar hönd í bagga.
3. Rekstur markaðsrekinnar heil-
brigðisþjónustu virðist verða dýrari.
Þeir er reka markaðsreknar stofn-
anir eru vitaskuld trúir markaðs-
hyggjunni og stuðla að heppilegri
verðmyndun og arði. Af rekstri
einkasjúkrahúsa á Norðurlöndum,
Ólafur Ólafsson
„Ef efnaðri sjúklingar
g’eta keypt sér vistunar-
pláss á sjúkrahúsum
vegur innihald pyngj-
unnar þyngra en sjúk-
dómsástandið. Veik-
ustu sjúklingarnir sitja
því ekki fyrir um vist-
unarpláss eins og eðli-
legt er.“
í Vestur-Evrópu og Bandaríkjunum
má ráða að þessi sjúkrahús sinna
helst yngri og miðaldra sjúklingum,
en síður fólki með langvinna sjúk-
dóma, taka sjaldan þátt í bráðavökt-
um og sinna því síður bráðveikum
sjúklingum, sem kosta meiri fyrir-
höfn og fé. Stjómunarkostnaður er
3-4 sinnum meiri en við opinber
sjúkrahús.
Rekstrarleg samkeppni í heil-
brigðisþjónustu getur haft í för með
sér alvarlega fylgikvilla. I anda
markaðshyggjunnar er lögð mikil
áhersla á samkeppni og þar af leið-
andi er leitast vð að búa sjúkrahús-
in bestu og dýmstu tækjunum.
Hátæknisjúkrahúsum fjölgar og þar
er boðið upp á „bestu þjónustuna"
en kostnaður eykst. Margt gott er
um þetta að segja, en gallinn er
að þörfínni fyrir heilbrigðisþjónustu
verður seint fullnægt. Að læknar
fari offari í lækningum kemur því
miður fyrir.
Við könnun á heilbrigðisþjónustu
þriggja háþróaðra landa, þ.e.
Bandaríkjanna, Svíþjóðar og Eng-
lands, kom m.a. í ljós að algengar
skurðaðgerðir era framkvæmdar
60-80% oftar í Bandaríkjunum, en
þar ræður markaðshyggjan ríkjum,
heldur en í hinum löndunum.
Einkennandi er að í markaðsrek-
inni heilbrigðisþjónustu er forvörn-
um lítið sinnt og m.a. þess vegna
getur þjónustan orðið dýrari. T.d.
í einu háþróaðasta ríki heims geng-
ur 'k þungaðra kvenna ekki í mæð-
raskoðun, en meðal barna þeirra
er burðarmálpdauði fimmfallt hærri
en hjá þeim er fá svo sjálfsagða
þjónustu. Þessum konum er mun
hættara við erfiðum fæðingum og
fylgikvillum og verða því að fæða
á dýrum stofum, en árangurinn
ekki góður. Regluleg mæðraskoðun
er talin kosta 600 dollara, en lækn-
ing og hjúkran fyrirbura í 10 daga
25.000 dollara!
Keisaraskurðir til þess að forða
nýburum frá fyigikvillum og hlífa
veikum mæðrum eru framkvæmdir
helmingi oftar. Eigi að síður er tíðni
burðarmáls- og mæðradauða mun
hærri í Bandaríkjunum en í hinum
löndunum. Fleira mætti nefna í
þessum dúr.
Á flestum sviðum þjóðlífsins er
samkeppni af hinu góða og fagleg
samkeppni á alls staðar rétt á sér,
en rekstrarleg samkeppni í heil-
brigðisþjónustu hefur marga fylgi-
kvilla. Ovinurinn hirðir þann síðasta
segir í ensku máltæki.
Heimildir:
1. Health Care System in Transition. OCED,
Paris 1990.
2. Mesaurement of Health Care. OECD,
Paris 1985.
3. Tillögur um frumvörp til sveitarstjómun-
arlaga. Reykjavík, Gutenberg 1905.
4. High Technology in Medicine - Benefits
and Burden. Oxford University Press, 1986.
5. Economy in Health Care. 6th European
Conf. on Health Records, Malta 1986, WHO.
6. An American Dilemma Revisited. G.
Mýrdal 1987.
7. Borderline Medicine. Non Profit Org.
Care Medical Communition, Bandaríkin 1991.
8. Lög um heilbrigðisþjónustu 1988.
Höfundur er landlæknir.
TILBOÐ ÓSKAST
i Ford Bronco II 4x4, Eddie Bauer, árg. ’87 og
aðrar bifreiðar, er verða sýndar á Grensás-
vegi 9, þriðjudaginn 21. janúar kl. 12-15.
Tilboðin verða opnuð á sama stað kl. 16.
SALA VARNARLIÐSEIGNA
Metsölublad á hverjum degi!
Heilsugæslustöðinni í Olafsvíkur-
læknishéraði færð peningasnöf
Ólafsvík. ^ Öíl
NEMENDUR framhaldsdcildar
Fjölbrautaskóla Vesturlands Ól-
afsvík - Hellissandi færðu Heilsu-
gæslustöðinni í Ólafsvíkurlæknis-
héraði peningagjöf að upphæð kr.
25.000 og skal það fé renna í söfn-
unarsjóð til kaupa á blóðrann-
sóknartæki fyrir Heilsugæslu-
stöðina.
Með þessari gjöf vilja nemendur
sýna hug sinn og vilja til að styrkja
það góða starfa og þjónustu sem
starfsemi Heilsugæslustöðvarinnar
er. Nemendur og mæður þeirra
öfluðu fjársins með sölu á heimabök-
uðum kleinum í desember sl.
Sigurður Baldursson yfirlæknir
veitti þessari gjöf móttöku og fannst
þetta framtak ungmennana mjög
þakkaivert.
í framhaldsdeild Fjölbrautaskóla
Vesturlands Ólafsvík - Hellissandi
eru nú um 20 nemendur á þessari
vorönn en staðirnir skiptast á um
að hýsa deildina og er þetta annað
árið sem grunnskólarnir í Ólafsvík
Kolbrún Steinunn Hansdóttir einn af nemendum framhaldsdeildar
Fjölbrautaskóla Vesturlands Ólafsvík - Hellissandi færir hér Sigurði
Baldurssyni yfirlækni Heilsugæslustöðvarinnar peningagjöfina
ásamt gjafabréfi.
og Hellissandi hafa með sér sam- hefur samstarfið tekist mjög vel.
starf um rekstur á þessari deild og - Alfons.