Morgunblaðið - 18.09.1992, Síða 11

Morgunblaðið - 18.09.1992, Síða 11
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 18. SEPTEMBER 1992 11 Bókmenntahátíð 1992 Sagan ein er varanleg CRISTOPH Ransmayr er einn þeirra höfunda sem kynna verk sín í Norræna húsinu í kvöld. Ransmayr fæddist árið 1954 í smábæn- um Wels í Austurríki en hefur verið búsettur í Vín síðasta áratug- inn. Hann vakti fyrst athygli lesenda fyrir næmar og skáldlegar blaðagreinar og skipaði sér síðan i fremstu röð höfunda í heima- landi sínar og raunar í allri Evrópu, allt frá fyrstu skáldsögu sinni, „Die Schrecken des Eises und der Finsternis" eða Ógnir íssins og myrkrið. Fyrir þremur árum kom út hér- lendis skáldsagan „Die letzte Welt“ eða Hinsti heimur í þýðingu Kristjáns Árnasonar og vakti ein- róma lof gagnrýnenda og lesenda, enda er um að ræða meistaralega vel stílaða skáldsögu sem vísar jöfnum höndum í skáldið Óvíd og rómverskan og grískan goðheim verka hans, og samtvinnar fortíð- ina oftlega hliðstæðum í nútíman- um, án þess að reika beinlínis um í tíma. Bókin er firnasterkur vitn- isburður um þolinmóðan og fágað- an höfund sinn, en ósjaldan líða fjögur eða fimm ár á milli sagna hans. Þó nokkur vegur virðist vera á milli þess að skrifa í blöð og tímarit, eins og hann gerði í upp- hafi ferils síns, og þeirra ígrund- uðu og stijálu bóka sem Ransma- yr hefur sent frá sér síðan. Fyllt- ist hann slíkri andúð á hröðum vinnubrögðum blaða og skamm- tímaendingu þeirra, að hann ein- setti sér að hafa langan aðdrag- anda að öllum verkum sínum? „Takirðu sjálfan þig alvarlega, gerirðu ekki greinarmun á skrif- um. Ég get ekki afgreitt eitt efni sem merkilegra en annað, þú vilt' skrifa eða ekki og ómögulegt að flokka einn texta undir blöð og rusl og hitt undir bókmenntir. Ég hef verið ástríðufullur ferðalangur í rúm tuttugu ár og skrifaði oft um ferðirnar í mánaðar- og viku- rit. Eðli skrifa minna breyttist og ég þurfti stöðugt meiri tíma til að skila frá mér viðsættanlegum texta, uns afraksturinn var orðinn of rýr til að lifa af tímaritaskrif- um, og ég skildi að ég var í raun rithöfundur. Þessar breytingar urðu því mér finnst alltaf að ég sé sögumaður og lúti lögmálum þess hlutverks. I dag ferðast ég um ólík lönd og tímaskeið annan helming ársins, en er fangi næstu skáldsögu minnar hinn helming þess.“ - í Hinsta heimi sóttir þú efniv- ið og skírskotanir í goðsöguleg skrif sem tilheyra grunntíma vest- rænnar menningar, og ert raunar á sama báti í þessu tilliti og marg- ir aðrir höfundar. Ber þessi hneigð því vitni að höfundar kinoki sér við að fást við eigin samtíma? „Menn þurfa ekki að þekkja goðheiminn eða skrif Óvíds eða Ummyndanir hans, til að skilja og bera kennsl á erkitýpurnar sem er að finna í Hinsta heimi. Þær persónur sem þar birtast geturðu rétt eins fundið í harmleikjum, gleðileikjum eða í sjónvarpsfrétt- um. Ég hef hitt þetta fólk sem flækinga, íbúa og ferðamenn á strætum Vínar.og New York, og raunar hvarvetna i veröldinni. Fólk þetta er til; klassíska hefðin er látin en týpurnar eru lifandi. Allar skírskotanir, atburðir, um- hverfi og nöfn sem ég nota í bók- inni og vísa til Ummyndananna eða annarra verka Óvíds eru sem öfug speglun; bergmál fortíðar sem greinist nú. Ég held að skilja megi allar bækur sem endurskin hins sígilda, aðeins ef þú gerir þér grein fyrir að allt umhverfis þig er að finna slíkar persónur og slíka harmleiki. Og ef þú gerir þér grein fyrir því, geturðu ferðast milli tímaskeiða og gert þig jafn heima- kominn í fortíðinni og nútímanum. Ég gæti sagt að Hinsti heimur sé um nútímann, en ef fólk vill ekki trúa mér get ég ekki farið að sundra blekkingu þeirra. Enginn býr fullkomlega í nútíð- inni, bæling og reiði manns á rætur að rekja til fortíðar, angist hans og óvissa tilheyra framtíð- inni, þetta er hræringur tímans. Nútíminn er aðeins örstutt augna- blik, því maður er alltaf í mismun- andi tímaskeiðum á sama stað og stund. Ef dæmi eru tekin af borg eins og Róm, sérðu eldfornar rúst- ir standa við hlið skýjakljúfa úr gleri, sérð sviðsmyndir mismun- andi tímaskeiða. Mennirnir sem byggðu borgina lifa með verkum sínum, og því eins nálægir eins og fjöldinn sem streymir hjá. í Austurríki flakkar vitund þjóðar- innar milli ársins 1992 og ára seinni heimsstyrjaldar eða tíma- bilsins eftir síðustu aldamót. Þarna verður ekki greint á milli nema að litlu leyti. Tímaruglingur eins og hann birtist í Hinsta heimi er þannig ekki spurning um skynj- un mína, heldur er tíminn samsett- ur á þennan hátt. Bakvið eigin nútíð greinir maður endurskin ár- anna þar á undan og loks .árþús- undin. Ég fór að Langjökli dagspart og gekk um hrjóstrið sem um- hverfis hann liggur. Ég er heillað- ur af auðn og eyðimörkum því yfirbragð þeirra er slíkt að þú getur ráðið hvenær í tímanum þú vilt staðsetja þig, gleymt ártalinu sem þú ert uppi á. Enn fremur Cristoph Ransmayr er eyðimörk risavaxinn leikvangur fyrir ímyndunaraflið, fijáls til af- nota.“ - Heldurðu að misskilnings hafí gætt í túlkun Hinsta heims, t.d. í Þýskalandi og Austurríki? „Ég held að vinsældir allra bóka sem ná því marki, byggist á mis- skilningi. Fólk hélt að Hinsti heim- ur væri metsölubók og keypti hana á þeim forsendum, mér er sama eins og gefur að skilja, en held þó að margir lesendur hafi verið tilbúnir að leggja eyrun eftir því sem ég var að segja. í heilabúum manna skapast sérstakur skilning- ur á öllum efnivið, og mér er ekki stætt á að krefjast af lesendum sama skilnings og ég hef sjálfu.r á bókinni. Til er alþekktur barna- leikur þar sem þátttakendur sitja í hring og hvísla orðum á milli sín, og orðið breytist á leiðinni gegnum huga, eyru og munna þangað til það nær afbakað á leið- arenda. Leikur þessi er náskyldur skáldskap, því merkingin brengl- ast einnig á langferð textans frá því að hann leggur upp frá höf- undi. En ef sagan er nægilega bitastæð, heldur kjarninn sér, heldur sér gegnum umbreyting- arnar sem efnið þarf að þola frá einni manneskju til annarrar. Margir höfundar álíta að ekki sé hægt að þýða bækur þeirra yfir á önnur tungumál svo vel fari. Sú skoðun getur verið réttmæt að vissu marki, en hægt er að um- breyta með töluverðri nákvæmni sögu milli tveggja málsvæða, og þessi umbreyting hróflar ekki við því sem máli skiptir. Ég tel hvert efni þarfnast eigin tungumáls, ég nota eigin aðferðir, en innan hæfileika hvers höfundar til að flytja frásögn rúmast marg- víslegar aðferðir til ritunar. Með hverri sögu verða hamskipti á tungumáli mínu, bæði í hrynjandi, orðaforða og laglínu frásagnarinn- ar - þó kannski væri eðlilegra að tala um tilbrigði fremur en um- byltingar. Ómögulegt væri t.d. að skrifa á sama hátt um Róm til forna og Reykjavík samtíðar, það sjá allir.“ - Helsta sögupersónan í Hinsta heimi er í leit að handriti og skáld- inu Óvíd. Er þetta leit að eigin sjálfsmynd, leit að fyrirmynd, eða einfaldlega frásögn af leit manns að öðrum manni? „Sambland alls þessa, því í bók- inni er hægt að lesa um einmana mann sem hafnar á fjarlægri strönd og hittir fyrir ólík lög per- sóna, en það er einnig hægt að lesa hana sem frásögn um eðli sagnaskrifa. Bók hefur horfið, og í leit sinni að bókinni og skáldinu skilur hann að endingu að hann var ekki raunverulegur, heldur aðeins persóna í bókinni, hluti af henni. Niðurstaða Hinsta heims er sú að í veröldinni er sagan ein varanleg, því hægt er að finna brot af fortíðinni og væntingar um framtíðina, en þessi brot öðlast ekki líf án sögunnar. Sjáirðu rúst- ir eru þær aðeins rústir í fyrstu, en þegar þú nemur atburðina sem áttu sér stað þama breytist sýn þín af rústunum, steinninn er ekki lengur aðeins steinn. Allt er hluti af sögunni.“ Sindri. Borgarleikhúsið Frumsýning á Dunganon Morgunbláðið/Jón Svavarsson Bókmenntahátíð 1992 í kvöld verður frumsýnt í Borgarleikhúsinu nýtt íslenskt leikrit, Dunganon, eftir Björn Th. Björnsson. Leiksljóri sýning- arinnar er Brynja Benediktsdótt- ir og í hlutverki titilpersónunn- ar, Karls Einarssonar Dunganon greifa af Sankti Kildu, er Hjalti Rögnvaldsson. I leiknum segir frá fímm árum í lífí Karls Einarssonar, frá 1942- 1947, sem sagt er ævintýralegasta tímabilið í lífi Dunganons, er hann fór frá Kaupmannahöfn og hóf störf spm færeyskur útvarpsþulur fyrir þýska áróðursmálaráðuneytið og las ljóð sín fyrir færeyska áheyrend- ur í þýska stríðsútvarpið og allt til þess er hann fór til Islands til að vera vitni að Heklugosinu 1947. Meðal margs þess sem hann tók sér fyrir hendur á þessu tímabili var húsnæðismiðlun í Berlín, rekst- ur hórukassa og sálgæslustöðvar í Brussel, en í stríðslok var hann kominn aftur til Kaupmannahafnar þar sem hann slapp naumlega und- an dönsku andspyrnuhreyfingunni er hugði á reikningsskil eftir meint „samstarf" hans við Þjóðverja. Að sögn aðstandenda sýningar- innar byggir höfundur verkið á lífs- hlaupi Dunganons en fléttar saman skáldskap og staðreyndum þannig að úr verður sjálfstætt leikverk. Um þijátíu leikarar koma fram í sýningunni; þeirra á meðal eru Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir, Árni Pétur Guðjónsson, Jón Júlíus- son, Valgerður Dan, Guðrún Ás- mundsdóttir, Kristján Franklín Magnús, Karl Guðmundsson, Felix Bergsson, Þorsteinn Gunnarsson og Margrét Helga Jóhannsdóttir. Höf- undur tónlistar er Hjálmar H. Ragn- arsson og leikur Hjörtur Howser á harmonikku í sýningunni. Stuðst er við tónlistarstef eftir Dunganon sjálfan m.a. í Þjóðsöng Sankti Kildu. Siguijón Jóhannsson gerir leikmynd og búninga og Lárus Björnsson sér um lýsingu. Dunganon er annað leikritið eftir Björn Th. Björnsson sem tekið er Sá er taldi að „svínað" hefði ver- ið fyrir sig stökk út úr bíl sínum, hljóp hinn bílinn uppi og sparkaði í hann. Því næst tók hann ökumann bílsins hálstaki í gegnum opinn glugga bílstjóramegin svo skyrta til sýninga í Borgarleikhúsinu; á síðasta leikári var Ljón í síðbuxum sýnt við miklar vinsældir og nú birt- ist Dunganon; kynlegur kvistur sem fór sínar eigin leiðir í lífínu og var stöðugt efni í umtal og vangaveltur meðal íslendinga meðan hann var kóngur í ríki sínu, Sankti Kildu. ökumannsins rifnaði. Er lögreglan kom á staðinn voru ökumennirnir enn að tuskast til en lögreglunni tókst að skakka leikinn og í lokin voru ökumennirnir látnir takast í hendur að íþróttasið. Dagskrá Föstudagur 18. september Norræna húsið kl. 12.30: Hádegisrabb. Ljúdmíla Petrús- hevskaja segir frá rússneskum bókmenntum. Erindið verður flutt á rússnesku með snartúlkun á ís- lensku. Norræna húsið kl. 14.00: Pall- borðsumræður. Barnlitter- atur/vuxen litteratur. Gunilla Bergström, Svend Otto S., Anne- Cath. Vestly, Sjón og Guðrún Helgadóttir ræðast við. Umræð- um stýrir Silja Aðalsteinsdóttir. Norræna húsið kl. 20.30: Rit- höfundakynning. Katarina Frost- enson, Roy Jacobsen, Christoph Ransmayr og Gyrðir Elíasson kynna verk sín og lesa upp. Einn- ig verða lesnar íslenskar þýðingar á efni eftir erlendu höfundana. Fasteignablaðið fylgir blaðinu í dag, sjá bls. lc - 28c • • Okumenn í slagsmálum LOGREGLAN þurfti að hafa afskipti af slagsmálum tveggja öku- manna á mótum Snorrabrautar og Egilsgötu um miðjan dag á þriðju- dag. Annar ökumannanna taldi að hinn hefði beygt freklega í veg fyrir sig þegar hann beygði frá Egilsgötu í átt norður Snorrabraut.

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.