Morgunblaðið - 20.09.1992, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20. SEPTEMBER 1992
ÁTAKASVÆÐIN
Meíra en 200 þjóöir og þjóðabrot voru í
Sovétríkjunum gömlu, flest mjög
fámenn. Rússar voru fjölmennastir, um
helmingur íbúanna en næstjr komu
Úkraínumenn og þarnæst Úzþekar.
Víöa er ókleift að draga ótvíræö
landamæri mili þjóöanna.
MOLDOVA
Stærð: 33.700 ferkllómetrar.
Ibúafjöldi: 4,4 milljónir.
Stjórnmál: Atök I forystunni ollu þvi að
rikisstjórnin varö aö segja af sér fyrir
tveim mánuðum. Mikil spenna ríkír i
'Dnéstr- héraðinu sem lýst hefur yfir
sjálfstæði en þar er megnið af iðnaði og
orkuframleiðslu Moldovu.
Efnahagsmál: Litlar framfarir hafa
orðið á sviði einkavæðingar og eignar-
hald á jarðnæði er enn að mestu í
höndum opinberra aðila.
GEORGÍA
Stærð: 69.700 ferkilómetrar.
Ibúafjöldi: 5,5 milljónir.
Stjórnmál: Helsti valdamaður
Edúard Shevardnadze, fyrrvera,,u.
utanríkisráðherra Sovétrikjanna, en
vopnuö uppreisn stuðningsmanna
fyrrverandi forseta, Zviads
Gamsakhurdia, og aðskilnaðarsinna úr
rððum Suður-Osseta og Abkhaza
veldur því að staða Shevardnadze er
ótraust.
Efnahagsmál: Stöku tilraunir til einka-
væðingar en innanlandsátökin eru
þröskuldur í veginum.
ARMENÍA
Stærð. 29.800 ferkílómetrar.
Ibúafjöldi: 3,6 milljónir.
Stjórnmál: Deilan við Azerbajdzhan um
yfirráö I héraðinu Nagorno-Karabak,
sem er umlukið landi Azera en byggt
Armenum, yfirgnæfir ölfönnur mál og
kemur I veg fyrir frekari lýðræðis-
umbætur sem stendur.
Efnahagsmál: Armenar voru fyrsta
þjóöin á Kákasussvæðinu til að hrinda
af stokkunum einkavæðingu í land-
búnaðí og einkaframtaki vex stöðugt
fiskur um hrygg.

AZERBAJDZHAN
Jjtærð: 86.600 ferkflómetrar.
Ibúafjöldi: 7,2 milljónir.
Stjórnmál: Þjóðernissinnar veltu
forsetanum, er var fyrrverandi leiðtogi
kommúnistaflokks landsins, úr sessi í
kosningum í júní. Þjóöernissinnar eru
sameinaðir í laustengdri fylkingu,
Þjóðfylkingunni, og ýmislegt bendir til
þess að þeim geti reynst erfitt að koma
á traustri stjórn.
Efnahagsmál: Nokkur einkavæðing
hefur orðið í framleiðslugreinum, aðal-
áherslan hefur verið lögð á umbætur í
olíu- og gasiðnaði.
Þróun 1991
Þjóðar- framl. Verð- hækk.
Moldova -10,0% 908,7%
Georgía -22,0% 81,1%
Armenía -10,0% 657,0%
Azerbajdzhan -8,0% 816,7%
eftir Krístján Jónsson
Ári eftir byltingartilraun harðlínumanna í Moskvu og sjö árum
eftir að Míkhafl Gorbatsjov komst til valda í Sovétríkjunum gömlu
er umheimurinn vitni að ijörbrotum risaveldisins sem kommúnist-
ar um allan heim kölluðu bijóstvirki alþýðunnar í baráttunni við
kapítalismann. Það er ekki aðeins Sovétvaldið og kommúnisminn
sem eru að falla, heimildarmenn segja reyndar að enn sé umbreyt-
ingin á valdakerfi Sovétkommúnismans meiri í orði en á borði
víðast hvar. Hitt er ekki síður dramatískt að vera vitni að því er
gamla Rússaveldið, fyrirrennari Sovétrílganna og síðasta nýlendu-
veldið undir yfirstjóm Evrópuþjóðar, liðast í sundur.
Eins og við mátti búast ganga
þessi umskipti ekki átaka-
laust fyrir sig. Lýðræði og
mannréttindi voru hugtök sem
þegnar Rússakeisara máttu helst
ekki ræða nema í hvíslingum. Þegar
bolsévikkar hrifsuðu til sín valda-
taumana varð alræðið og skoðana-
kúgunin enn víðtækari. Sagt hefur
verið að í meira en 70 ára sögu
Sovétríkjanna hafí öll þjóðemis-
vandamál verið fryst. Landamæri
voru dregin í Kreml, ef einhver
dirfðist að fínna að ofurvaldi Rússa
var slíkt framferði fordæmt sem
gagnbyltingarstarfsemi. Þjóðemis-
vitundin hefur legið í dvala en vakn-
ar nú með offorsi.
Rússar flýja heim
Á fjölmörgum stöðum ólgar og
sýður og sums staðar hefur komið
til blóðugra átaka undanfarin ár.
Þúsundir manna hafa faliið, lang-
NOREGUR
Sjálfstæðis-
hreyfingar
Trúarbrögð
Rétttrúnadar-
kirkjan
DANMÖRK
jSeveromorsk
ÞÝSKALAND
.,LPUND[ FINNLAND
Armenska
kirkjan
Kaþólska
kirkjan
Mót-
mælendur
PÓLLAND
Severodvlnsk
‘étursboí
RÚMENÍA
★ Moskva
Múslimir
ÚKRAÍNA
Dnesir-hérað
Búddatrú
Jekaterínbúrg
Tsjeljabtnsk •
Krasnojarsk
Suður-1
vOMdla.
TYRKLAND
Úst-Ordínskí •
trakhan
livostok
Naeomo-
KmbA
MONGÓLÍA
SLAVNESKU RÍKIN ÞRJÚ
Menningarleg og efnahagsleg tengsl eru enn sterk á milli
slavnesku þjóðanna þriggja, Rússa, Úkralnumanna og Hvítrússa,
þótt þær reyni jafnframt að auka tengsl sln við umheiminn á ný.
Úkralna er að koma á formlegum tengslum viö Austur-Evrópu-
löndin, Rússar hafa mjög hugann við Vesturlönd og Asiuþjóðirnar,
Hvítrússar eru ákveönir í að komast hjá öllum deilum við
fyrrverandi bandalagsríki í Sovétveldinu og stefna aö hlutleysi
með Sviss að fyrimnynd.
RÚSSLAND
Stærð: 17:045.400 ferkílómetrar.
íbúafjöldi: 148 milljónir.
Stjórnmál: Andstaða fer vaxandi við Borís Jeltsín forseta.
Afturhaldsmenn vilja hægari efnahagsumbætur og harðari stefnu
gagnvart fyrrverandi Sovétlýðveldum.
Efnahagsmál: Rússar voru um hríð I fararbroddi í efnahags-
umbótum en að undanförnu hefur Jeltsín hægt á ferðinni til að
reyna að þóknast afturhaldsöflunum. s
HVÍTA-RÚSSLAND
Stærð: 207.600 ferkílómetrar.
íbúafjöldi: 10,3 milljónir.
Stjórnmál: Stanislas Sjúskevíts, leiðtogi landsins, og Æðsta ráðið
(þingið) frá tlmum Sovétríkjanna fara enn með völdin eftir að
ótraust málamiðlun náðist I ráðinu milli afturhaldsafla og umbóta-
sinna. Stjórnarandstaðan reynir nú að þvinga stjórnvöld til að boða
til nýrra kosninga.
Efnahagsmál: Hvítrússar láta Rússa og Úkraínumenn vlsa sér
veginn í þeim efnum.
ÚKRAÍNA
Stærð: 603.700 ferkilómetrar.
Ibúafjöldi: 52 milljónir.
Stjórnmál: Leonid Kravtsjúk forseta, sem áðurvar leiðtogi
kommúnista í landinu, hefur tekist að feta einstigið milli
afturhaldsaflanna og ákafra þjóðernissinna og halda völdum.
Efnahagsmál: Nýlega rak Kravtsjúk umbótasinnaðan efnahags-
málaráðherra sinn og bendir það til þess að hægt veröi á umbótum.
KYRRAHAFSSTRÖND
RÚSSLANDS
Síbería og héruðin á Kyrrahafsströnd
Rússlands ráða yfir miklum náttúruauð-
lindum og íbúunum gremst að þurfa yfirleitt
að biðja stjórnvöld I Moskvu um leyfi til
framkvæmda. íbúarnir beina sjónum til
Asíulanda í von um að farið verði að efnatil
fjárfestinga og þróunar í þessum víðáttu-
miklu héruðum. Sumir stjórnmálaleiðtogar
hvetja til þess að stofnaö verði sjálfstætt
Austur-Asíulýðveldi I strandhéruðunum.
éX ^

'Jk'
W-
Þróun 1991
Þjóðar-
framl.
Verð-
hækk.
907,4%
834,4%
737,4%
Rússland -8,0%
Úkraína -10,0%
Hvíta-Rússland -6,0%
ssm.
EYSTRASAITSRÍKIN
Menning þjóðanna þriggja er að ýmsu leyti ólík og þær tala
hver sína tungu. Það sem sameinar er
smæðin og nálægðin við rússneska
risann sem enn hefur herlið í þeim
öllum. Allar reyna þjóðirnar þrjár að
beina sjónum og viðskiptum til
Vesturlanda.
LETTLAND
8tærð: 64.600 ferkílómetrar.
Ibúafjöldi: 2,7 milljónir.
Stjórnmál: Helsta málið er búseta minnihlutahóps Rússa í
landinu en Rússamir eru hartnær helmingur íbúanna.
Efnahagsmál: Litlar umbætur í landbúnaði en æ fleiri
fyrirfæki eru nú eínkavædd.
EISTLAND
Stærð: 45.100 ferkílómetrar.
Ibúafjöldi: 1,6 milljónir.
Stjórnmál: Tiit Vahi forsætisráðherra reynir að né samstöðu
milli hinna fjölmörgu stjórnmálaflokka í landinu um lausn á
efnahagsvandanum og bætt samskipti við rússneska
minnihlutann, nær þriðjung fbúanna.
Efnahagsmál: Efnahagsumbætur eru lengra á veg komnar
en I nokkru fyrrverandi Sovétlýðveldi og erlend fyrirtæki hafa
fjárfest verulega í landinu.
LITHÁEN
Stærð: 65.200 ferkílómetrar.
Ibúafjöldi: 3,7 milljónir.
Stjórnmál: Vytautas Landsbergis
forseti á í deilum við þingið um
stefnuna í efnahagsmálum.
Efnahagsmál: Einkavæðing
eykst stööugt og unnið er
markvisst aðþvi að fá erlenda
fjárfesfa til landsins.
Þróun 1991
Þjóðar- Verð-
framl. hækk.
Lettland-2,0% 172,2%
Eistland -7Æ% 211,8%
Litháen -1,5% 224,7%