Morgunblaðið - 20.09.1992, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20. SEPTEMBER 1992
-I
a m
23
Útgefandi mflilgifrft* Árvakur h.f., Reykjavík
Framkvæmdastjóri Flaraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúarritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, ÁrniJörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, MagnúsFinnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, ÁgústlngiJónsson.
Ritstjórnarfulltrúi Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, simi 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðala: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
„Rúmmálsvandinn“
Aaðalfundi Samtaka fisk-
vinnslustöðva í fyrradag
hvatti Magnús Gunnarsson, for-
maður Vinnuveitendasambands
íslands, til þess að atvinnurek-
endur bjóði verkalýðshreyfing-
unni samstarf um sameiginleg
markmið í atvinnu- og efnahags-
málum næstu tvö árin. Magnús
Gunnarsson sagði m.a.: „Að
óbreyttum aðstæðum eigum við
að taka höndum saman um að
veija stöðugleikann, þótt það
verði erfitt með óbreyttu kaup-
gjaldi og leggja á þann veg grunn
að verðbólgulausu samfélagi
næstu tvö árin.“
Hugmyndir af þessu tagi eru
skynsamlegar og vonandi verður
þeim vel tekið af verkalýðshreyf-
ingunni. Kreppan er að verða svo
erfíð, að einungis sameiginlegt
UM BORG-
• ina Tsjeljab-
insk segir svo í
myndatexta sjón-
varpsmyndarinnar
um Leyniborgina,
svoað enn sé fram
haldið þarsem frá var horfið:
„Helmingur þorpsbúa er veikur,
þeir deyja allir úr krabbameini.
Míra Kósenkó, yfirlæknir spítalans,
segir hálfa milljón manna hafa orð-
ið fyrir geislun en á spítalanum eru
aðeins 52 rúm.“
Og epnfremur: „Hvítblæði er
helmingi algengara meðal þeirra
sem hafa orðið fyrir geislun frá
ánni en hinna sem hafa ekki orðið
fyrir henni. Bamadauði vegna van-
sköpunar er helmingi meiri meðal
þeirra bama sem hafa orðið fyrir
geislun í móðurkviði. Ég hefi aldrei
áður haft æxli í höfðinu. Ég er líka
með æxli annars staðar. Við bjugg-
um við ána og notuðum vatn úr
henni. Enginn varaði okkur við því.
Fólkið á spítalanum kvartaði undan
því að þar til fýrir skömmu var því
ekki sagt hvað væri að. Þegar slys
urðu í hergagnaverksmiðjunni var
bannað að segja frá sjúkdómsgrein-
ingum. Það er erfitt fyrir lækni að
mega ekki segja sjúklingi hvað
gangi að honum. En við gerðum
allt sem við gátum til þess að hjálpa
þeim án þess að segja þeim hvað
væri að. Við urðum að gefa skrif-
legt heit um það að minnast aldrei
á geislun. Ef við brytum gegn því
heiti yrðum við lögsótt. .
Þessi hluti Úralfjalla, frá
Tsjeljabinsk til Sverdlovsk, hefír
verið lokaður umheiminum frá lok-
um síðari heimsstyrjaldarinnar. Þar
var hinn mikli leyndardómur falinn
sem Gary Powers reyndi að ljós-
mynda þegar U-2 njósnaflugvél
hans var skotin niður árið 1958.
Á opinberum landakortum er
Muslumova sýnd sem fyrsta þorpið
við ána Techa. Þorpin ofar við ána
höfðu horfíð, verið yfirgefin á dular-
fullan hátt seint á 6. áratugnum.
Það sem Powers ætlaði að ijós-
mynda var við enda þessa vegar.
Tveggja stunda akstur frá Musl-
umova er vegurinn lokaður. Hér
hefir engum vestrænum manni ver-
átak þjóðarinnar allrar gerir okk-
ur kleift að ráða við hana. Þær
ráðstafanir, sem ríkisstjórnin hef-
ur boðað í atvinnumálum hjálpa
til, en þær ráða engum úrslitum.
Það sem úrslitum ræður er hvern-
ig til tekst um endurskipulagn-
ingu í sjávarútvegi.
I þeim efnum kom Davíð Odds-
son, forsætisráðherra, að kjama
málsins í samtali við Morgunblað-
ið í gær er hann ræddi um það
sem hann kallar „rúmmálsvanda"
sjávarútvegsins. Þetta er nýstár-
leg lýsing á vanda sjávarútvegs-
ins en lýsir engu að. síður í einu
orði því, sem um er að ræða; of
mörg skip eru að veiða of lítið
af físki og of mörg fískverkunar-
hús eru að vinna of lítið magn
af físki. Um þennan „rúmmáls-
vanda“ sjávarútvegsins hefur
ið leyft að taka mynd-
ir áður. Handan við
hliðið er borg sem er
ekki til. Hún er ekki
sýnd á neinum kortum
og heitir ekki neitt.
Borgin er umgirt
múrum og gaddavir. Þar til fyrir
fáum árum fengu fáir að fara inn
um hliðin. Heimsóknir ættingja
voru líka bannaðar. Opinberlega er
þetta aðeins -65. pósthverfí í
Tsjeljabinsk. Fólkið kallar það að-
eins Borgina. Snjórinn breiðir hvíta
ábreiðu yfir borgina. Þýskir stríðs-
fangar hönnuðu sumar beztu bygg-
inganna 1945. Stjómmálafangar
úr Gúlaginu austan Úralfjalla unnu
mikinn hluta verksins."
Um kjarnorkuslys á svæðinu seg-
ir svo: „Hálf milljón manna varð
fyrir geislun. Tíu þúsund voru flutt-
ir burt. 23 þorp voru jöfnuð við
jörðu. Þúsundum dýra var slátrað
og þau grafin. Níu þúsund tonn af
uppskeru eyðilögðust. Rúmlega 30
ár liðu áður en umheimurinn frétti
af því. Geislavirknin hefur minnkað
með ámnum en umhverfís Leyni-
borgina er hún enn 20 sinnum
meiri en sú sem slapp út í Tsjernó-
býl.
Misja Laptev og Andrei Smagím
hafa unnið með ieynd í marga ára-
tugi. Þar til nú hefír þeim verið
bannað að tala um það. Þeir fylgj-
ast með geisluninni frá kjamorku-
vopnaverksmiðjunni Mayak. Leðjan
undir ísnum á vatninu er 1.000
sinnum gislavirkari en eðlilegt er.
Svæðið er orðið að mikilli rann-
sóknastöð og þar er nú verið að
kanna áhrif geislunar á umhverfi
og mannfólk. Veiðimaður dregur
kofa sinn út á ísinn. Baskírunum
sem búa hér hefír verið ráðlagt að
veiða ekki fisk í vatninu en gamlar
hefðir eru lífseigar. Frosin leiðjan
er prófuð á rannsóknastofunni sem
fylgist með menguninni eftir slysin
í Mayak.
— Þessir kuðungar úr ánni Techa
bíða þess að verða kannaðir. Sér-
fræðingum kom á óvart hve mikil
geislunin er. Ég hefí ekki séð neitt
svona geislavirkt, því mælirinn
minn fer út fyrir kvarðann og gefur
hættumerki. Kuðungamir komu úr
Morgunblaðið skrifað linnulaust
í a.m.k. áratug og á þeim tíma
hefur engin breyting orðið á því,
að þetta er kjarni vandans.
Hins vegar er margt annað
hægt að gera til þess að létta
undir með sjávarútveginum við
núverandi aðstæður. Þannig
sagði Þorsteinn Pálsson, sjávar-
útvegsráðherra, m.a. á aðalfundi
Samtaka fiskvinnslustöðva sl.
föstudag: „Þrátt fyrir þær skuld-
breytingar, sem hafa átt sér stað
á síðustu mánuðum, er ljóst, að
verulegur hluti skulda sjáv'arút-
vegsins er til of skamms tíma.
Markvisst átak þarf að gera í
þessum efnum til þess að létta
greiðslubyrði fyrirtækja. Hér er
líka um mikið hagsmunamál að
tefla fyrir banka og lánasjóði,
sem staðið geta frammi fyrir
verulegum áfölliim að öllu
óbreyttu.“ Þetta er rétt hjá sjáv-
arútvegsráðherra. Þegar lán eru
að fullu verðtryggð er erfítt að
skilja hinn stutta lánstíma, nema
þegar um er að ræða lán vegna
kaupa á tækjabúnaði, sem er af-
skrifaður á svo skömmum tíma.
í samtali við Morgunblaðið í
gær gerði forsætisráðherra kröfu
til þess, að sjávarútvegurinn tæki
sjálfur á eigin vandamálum. Það
er eðlileg krafa. Það er líka rétt
hjá forsætisráðherra, að rekstrar-
skilyrði sjávarútvegs eru að sumu
leyti hagstæðari en áður hefur
verið og þá fyrst og fremst vegna
lítillar verðbólgu. Hins vegar er
alveg ljóst, að hvorki sjávarút-
vegur né nokkur önnur atvinnu-
grein nær sér á strik að óbreyttu
vaxtastigi og skiptir þá engu,
þótt vextir hafí áður verið eitt-
hvað hærri. í þeim efnum stendur
upp á ríkisstjórnina sjálfa um-
fram flesta aðra.
þessu lóni við upptök Techa. Þeir
eru mengaðir með plútóni. Geislun
þess minnkar _ um helming á 24
þúsund áruin. f yfirgefnu þorpi rík-
ir algjör þögn. Þessi staður hét
Metlínó. Þá bjuggu 400 fjölskyldur
þar. Fólkið vissi ekki að úrgangi
frá kjamorkuvopnaverksmiðju Sov-
étríkjanna var steypt í vatnið. Vatn-
ið rann beint í gegnum myllu þess.
Valentín Korsjamníkof var bam
að aldrei þegar þorpið var tæmt
árið 1956.
— Við vissum að það var vegna
vatnsins en ekki hvað væri að því.
Konurnar notuðu vatnið til þvotta
og gott var að skola þvott í ánni.
Metlínó var aðeins 8 km frá
Leyniborginni, Tsjeljabinsk 65.
Þegar kjarnorkuúrgangi var steypt
í Techa urðu þorpin á bökkum ár-
innar fyrir geislun. íbúar Metlínó
vom fluttir í annað þorp. Rann-
sóknastofa var reist á staðnum til
að fylgjast með geisluninni.
Dr. Gennady Romanof, forstjóra
stofnunarinnar, var falið að aðstoða
við að hreinsa til eftir sprenginguna
árið 1957. Þetta var rannsóknastofa
hans, leifar eins gúlagsins. Mörk
svæðisins lágu hér um og var varð-
turn á hvoru homi. Á miðju svæð-
inu var gæzluhlið þar sem fangarn-
ir vom athugaðir þegar þeir fóm
út og komu inn aftur.“
Og enn: „Við fellum dæmigert
birkitré. Við sögum það niður og
tökum sýni. Við mælum geislavirku
efnin, strontín, sesín, plútón og
annað. Snjórinn hlífir gegn verstu
geisluninni. Geislunin er miklu meiri
hér. Mælirinn minn sýnir um 370
stig á sekúndu. Við mælum um 10
stiga grunngeislun. Hér er hún um
360 stig á sekúndu. Rússnesku
tækin gefa svipaðan árangur.
Svona mikil geislun fínnst ekki í
Bretlandi. Svona mikil geislun
fannst heldur ekki eftir Tsjernóbýl-
slysið. Hún var 2.500 sinnum minni
en þetta.“
Allt hefur þetta gerzt um okkar
daga. Það verður ekki á kommún-
ista logið(!)
Og enn er fójk að hnoðast undir
þeim í Kína.*
Og víðar. M.
(meira næsta sunnudag)
HELGI
spjall
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20. SEPTEMBER 1992
IUMRÆÐUM INNAN RÍKIS-
stjómar og stjómarflokka
vegna undirbúnings fjárlaga-
framvarps fyrir næsta ár komu
fram hugmyndir um að taka upp
tvö þrep í virðisaukaskatti og
leggja virðisaukaskatt á áskrift-
ar- og afnotagjöld fjölmiðla,
bækur, menningar- og listastarfsemi,
íþróttastarfsemi, auk ýmissa annarra
þátta. Vegna andstöðu við þessar hug-
myndir féll ríkisstjómin frá þeim en ákvað
hins vegar að fella niður heimildir sumra
þessara aðila til frádráttar á svonefndum
innskatti, þ.e. virðisaukaskatti sem greidd-
ur er af aðföngum. Þessum áformum ríkis-
stjómarinnar hefur verið harðlega mót-
mælt af ýmsum aðilum og má búast við
að þau séu einungis upphafíð að mikilli
mótmælaöldu.
Hver eru rökin fyrir því að fjölmiðlar
séu undanþegnir virðisaukaskatti að ein-
hveiju leyti, eins og ákveðið var þegar lög
um virðisaukaskatt vom sett? Hver era
rökin fyrir því að bækur og önnur menn-
ingarstarfsemi séu undanþegin virðisauka-
skatti? Hvers vegna eiga þessar atvinnu-
greinar ekki að sitja við sama borð og
aðrar, þegar um virðisaukaskatt er að
ræða? Hinum almennu rökum fyrir þeim
undanþágum sem í gildi hafa verið verður
bezt lýst með því að vitna til forystugrein-
ar sem birtist hér í Morgunblaðinu hinn
11. október árið 1989, eða fyrir þremur
ámm, þar sem fjallað var um afstöðu
landsfundar Sjálfstæðisflokksins, sem þá
var nýlokið, til þessa máls. í þessari for-
ystugrein sagði m.a.:
„Á landsfundi Sjálfstæðisflokksins var
tekin afstaða gegn því að virðisaukaskatt-
ur verði lagður á útgáfu- og menningar-
starfsemi. Kemur þetta fram í ályktun um
menningarmál, þar sem segir meðal ann-
ars: „Fjárframlög til menningarmála em
með tvennum hætti. Annars vegar framlag
ríkis og annarra opinberra aðila, hins veg-
ar framlag einkaaðila, fyrir utan þær eig-
in tekjur sem menningarstarfsemi aflar.
Það er ljóst að framlag einkaaðila er ekki
nægjanlegt til að standa straum af kostn-
aði við menningarlíf, heldur verður að
koma til framlag opinberra aðila. Stefna
þarf að því að menningarstarfsemi verði
fjárhagslega sjálfstæð. Það verðj gert með
því að draga úr skattlagningu. Öll útgáfu-
og menningarstarfsemi verði undanþegin
virðisaukaskatti."
Á bókaþingi sem efnt var til í síðustu
viku vora uppi kröfur um að fallið verði
frá áformum um að leggja virðisaukaskatt
á bækur. Var nefnt að í mörgum löndum
þar sem þetta skattkerfí er við lýði em
slíkar undanþágur. Hér á landi hefur verið
látið að því liggja að við framkvæmd laga
um virðisaukaskatt verði ekki um undan-
þágur að ræða. Hins vegar var skýrt frá
því á mánudag að starfsemi sem hingað
til hefur verið söluskattsskyld, trygginga-
starfsemi, verði undanþegin virðisauka-
skatti. Þannig er þetta kerfí gloppótt eins
og önnur og ætti að setja útgáfu- og
menningarstarfsemi í eina slíka glufu, eins
og sjálfstæðismenn samþykktu á lands-
fundi sínum.
í ályktun fundarins er réttilega minnt
á að menning sé forsenda tilveru okkar
sem sjálfstæðrar þjóðar. Forsenda þess að
við skipum sjálfstæðan sess meðal þjóða
heims er að við eigum þjóðlegan menning-
ararf og tölum eigið tungumál. Með þetta
að leiðarljósi þurfí að leggja rækt við
menningarlíf í landinu og meta fjárframlög
til menningarstarfsemi. Um aðstöðu lista-
manna segir í ályktuninni: „Góð starfsað-
staða íslenzkra listamanna er mikilvæg.
Víða hafa risið hús til menningarstarf-
semi, en þó oft hafí verið vel gert vantar
enn mikið á. Má þar nefna að enn er ekki
til í landinu hús fyrir tónlistarstarfsemi.
Til þess að íslenzkir listamenn haldi á loft
merki íslenzkrar menningar er brýnt að
þeir fái stuðning til þess að geta helgað
sig list sinni óskiptir. Eitt fyrsta verkefnið
er að leggja aukna áherzlu á starfslauna-
kerfí listamanna, einkum er þar mikilvægt
að koma á langtímalaunum. Sjálfstæðis-
flokkurinn leggur því höfuðáherzlu á að
gert sé átak til þess að bæta starfsaðstöðu
og kjör íslenzkra listamanna og hlúa þann-
ig að nýsköpun menningarverðmæta."
Þegar hér er komið segir síðan í þess-
ari forystugrein Morgunblaðsins frá haust-
inu 1989: „Sjálfstæðismenn hafa löngum
sýnt, að þeir vilja standa að baki menning-
arstarfsemi með þeim hætti, sem lýst er
í þessari ályktun þeirra. Bezt sést þetta
með því að líta til Reykjavíkur og kanna
hvemig sjálfstæðismenn hafa hlúð að
menningu þar. Þurfa menn ekki að athuga
það lengi til að komast að raun um að
borgaryfírvöld undir meirihlutastjóm sjálf-
stæðismanna sinna menningarmálum af
mun meiri reisn en ríkisvaldið. í þessum
mánuði verður Borgarleikhúsið opnað,
glæsileg listamiðstöð. Þá hefur borgar-
stjóri boðað að menningarmiðstöð rísi á
Korpúlfsstöðum og myndi umgjörð um
hina glæsilegu málverkagjöf Errós til
Reykjavíkur. Þá ber éndurreisn Viðeyjar-
stofu því glöggt vitni hve markvisst er
unnið að vemdun undir forystu Reykjavík-
ur. Vandræði ríkisins við að ljúka smíði
Þjóðarbókhlöðunnar sýna hve lengi það
getur vafízt fyrir ríkisstjóm að fram-
kvæma fyrirheit sem allri þjóðinni var
gefíð þegar minnst var ellefu alda byggðar
á íslandi."
I þessari forystugrein Morgunblaðsins
frá því fyrir þremur áram koma fram öll
helztu rök fyrir þeim undanþágum frá virð-
isaukaskatti af útgáfu- og menningar-
starfsemi, sem síðar var tekin ákvörðun
um. Á þessum þremur árum hafa engar
breytingar orðið á aðstæðum, sem kippa
fótunum undan þeim rökum sem lágu til
grundvallar samþykkt landsfundar Sjálf-
stæðisflokksins í október 1989. Þá hafði
kreppan staðið í eitt ár og hún hefur vissu-
lega dýpkað frá þeim tíma en hins vegar
hafa engin slík umskipti orðið í efnahag
þjóðarinnar á þessu tímabili að réttlætt
geti fráhvarf frá þeirri stefnu sem Sjálf-
stæðisflokkurinn boðaði á þessum tíma.
Þess vegna kemur það á óvart að ríkis-
stjóm undir forystu Sjálfstæðisflokks, fyr-
ir atbeina fjármálaráðherra úr röðum sjálf-
stæðismanna og að því er virðist með sam-
þykki þingflokks Sjálfstæðisflokksins,
hyggist hverfa frá þeirri stefnu, sem þá
var mörkuð. Hvað hefur breytzt?
Áhrif og af-
leiðingar
ÖLL SKATTA-
kerfi eru ófullkom-
in. Frá upphafi
skattlagningar og
til þessa dags hefur
ekki fundizt það skattakerfí sem útilokar
undanskot. Þegar ákveðið var á sínum tíma
að útgáfu- og menningarstarfsemi skyldi
undanþegin virðisaukaskatti fór því fjarri
að þar væri um að ræða einu undanþágur
frá innheimtu virðisaukaskatts. Öll út-
flutningsstarfsemi er undanþegin virðis-
aukaskatti. Allir vöruflutningar á milli
landa eru undanþegnir virðisaukaskatti
auk margvíslegrar annarrar starfsemi.
Útgáfu- og menningarstarfsemi er því
ekki eina atvinnustarfsemin, sem er und-
anþegin þeirri skyldu að innheimta virðis-
aukaskatt.
Þær hugmyndir sem nú eru uppi í ríkis-
stjóm og í þingflokkum hennar era ekki
þær að gera útgáfu- og menningarstarf-
semi skylt að innheimta virðisaukaskatt
umfram það sem tíðkast nú. Bæði dagblöð
og útvarps- og sjónvarpsstöðvar innheimta
virðisaukaskatt af auglýsingum. Hug-
myndin er hins vegar sú að skerða rétt
þessara aðila til þess að draga frá við
greiðslu innheimts virðisaukaskatts til rík-
issjóðs þann virðisaukaskatt sem þessir
aðilar borga af aðföngum sínum. Einhveij-
ir kunna að segja sem svo að það sé sann-
gjamt að þessir aðilar dragi einungis frá
virðisaukaskatt af aðföngum að því marki
sem þeir innheimta virðisaukaskatt hjá
öðrum. En þá ber að hafa eftirfarandi í
huga:
Þjónusta fjölmiðla var undanþegin sölu-
skatti á sínum tíma. Að baki þeirri ákvörð-
un hafa vafalaust legið þau almennu sjón-
armið sem lýst var í forystugrein Morgun-
REYKJAVIKURBRÉF
Laugardagur 19. september
blaðsins í október 1989 og fyrr var vitnað
til. Þegar virðisaukaskattskerfíð var tekið
upp var það gert með þeim hætti að gera
fjölmiðlum að innheimta virðisaukaskatt
af auglýsingum en ekki af sölu eða áskrift-
ar- eða afnotagjöldum en jafnframt var
þeim heimilað að draga greiddan virðis-
aukaskatt af aðföngum, hinn svonefnda
innskatt, frá að fullu. Þetta vora þau
rekstrarskilyrði sem fjölmiðlum voru sköp-
uð við skattkerfísbreytinguna og þeim
skilyrðum á nú að breyta.
í heimild útgáfufyrirtækja til þess að
draga innskatt frá að fullu, þótt einungis
sé innheimtur virðisaukaskattur af hluta
af seldri þjónustu, felst m.a. að útgáfu-
og fjölmiðlafyrirtækjum er heimilt að
draga innskatt frá vegna fjárfestinga,
hvort sem um er að ræða byggingu at-
vinnuhúsnæðis eða fjárfestingu í vélum
og búnaði. Hvort sem menn telja þær regl-
ur sem settar voru um virðisaukaskatts-
greiðslur gagnvart þessum fyrirtækjum
fyrir nokkram misseram réttlátar eða
ranglátar er það engu að síður staðreynd
að þetta vora þau skilyrði sem stjórnvöld
sköpuðu þessum fyrirtækjum. Og þar með
vora þetta þær forsendur sem þessi fyrir-
tæki hafa gengið út frá við ákvarðanatöku
um fjárfestingar. Þetta era ekki einu fyrir-
tækin í landinu sem innheimta virðisauka-
skatt af hluta þjónustu en draga innskatt
frá að fullu, m.a. af fjárfestingum. Þetta
á t.d. við um Flugleiðir.
Eitt mesta siðleysi sem viðgengizt hefur
í íslenzkum stjórnmálum og hefur alveg
sérstaklega einkennt síðasta áratug er það
framferði stjómmálamanna að gjörbreyta
með geðþóttaákvörðunum þeim forsendum
sem bæði einstaklingar og fyrirtæki hafa
byggt veigamiklar fjármálalegar ákvarð-
anir á. Allir vita hvaða afleiðingar þetta
siðleysi í fjármálaákvörðunum stjórnvalda
hafði fyrir þúsundir, ef ekki tugþúsundir,
einstaklinga á síðasta áratug. Mörg af
þeim vandamálum sem upp hafa komið í
okkar samfélagi á undanförnum árum
hafa verið heimatilbúin. Það ætti að vera
óheimilt með öllu að taka ákvarðanir af
þessu tagi nema með löngum fyrirvara,
þannig að einstaklingar og fyrirtæki hafi
ráðrúm til að aðlaga sig breyttum aðstæð-
um. í þessu sambandi er ástæða til að
minna á að í baráttu sinni gegn kvótakerf-
inu hefur Morgunblaðið aftur og aftur
undirstrikað að nýtt kerfí fískveiðistjórn-
unar ætti ekki að taka gildi fyrr en að
nokkrum áram liðnum til þess að gera
útgerðarfyrirtækjum kleift að aðlaga sig
breyttum aðstæðum og afskrifa miklar
fíárfestingar í kvótakaupum. Það er orðið
tímabært að leita leiða til þess að vernda
fólk og fyrirtæki fyrir geðþóttaákvörðun-
um stjómmálamanna.
Nái þær hugmyndir sem nú eru uppi í
ríkisstjóminni fram að ganga er augljóst
að þær munu íþyngja rekstri útgáfu- og
fjölmiðlafyrirtækja mjög. Sjónvarpsstöðv-
arnar munu á næstu áram standa frammi
fyrir stórvaxandi samkeppni frá erlendum
sjónvarpsstöðvum og þótt segja megi að
Stöð 2 sé erlend sjónvarpsstöð að loknum
fréttatíma stöðvarinnar auðveldar það fyr-
irtækinu ekki að auka innlenda dagskrár-
gerð að standa frammi fyrir stórauknum
kostnaði vegna nýrra ákvarðana um hinn
svonefnda innskatt. Þeir stjómmálamenn
sem halda að það verði auðvelt fyrir þessi
fyrirtæki að velta kostnaðinum út í verð-
lagið á herðar neytandans þekkja þjóðfé-
lagsástandið á íslandi um þessar mundir
illa.
Allar líkur benda til að áhrif þessara
fyrirhuguðu aðgerða á bókaútgáfu í land-
inu verði þær að annars vegar dragi úr
útgáfu vandaðra og dýrra verka og hins
vegar að prentiðnaðurinn flytjist úr landi.
Bókaútgefandi sem við núverandi aðstæð-
ur ræðst í útgáfu á vönduðum og dýrum
bókum eða bókmenntaverkum sem líklegt
er að seljist ekki nema á löngum tíma,
eins og t.d. ljóðabækur, fær endurgreiddan
virðisaukaskatt sem hann greiðir prent-
smiðju. Samkvæmt hinum nýju tillögum
fæst þessi virðisaukaskattur ekki endur-
greiddur. í því felst að bókaútgefandinn
verður að binda mikla fjármuni í útgáf-
unni. Þrátt fyrir mikla útfgáfustarfsemi
er bókaútgáfa á íslandi yfírleitt svo illa
stödd fjárhagslega að þetta verður útgáfu-
fyrirtækjum ofviða. Þess vegna er veraleg
hætta á að mjög dragi úr útgáfu bóka sem
ekki er líklegt að seljist upp á skömmum
tíma.
Útgefandinn getur' komizt hjá þessari
fjárbindingu með því að flytja vinnu við
bókina úr landi. Með því að láta prenta
og binda bókina erlendis og flytja hana
heim í tollvörugeymslu getur hann leyst
bækur út smátt og smátt eftir því sem
þær seljast og þarf þá ekki að greiða virð-
isaukaskatt í tolli nema af þeim bókum
sem líklegt er að hann selji á skömmum
tíma. Er nú mikið vit í því fyrir ríkisstjórn-
ina að flytja vinnu úr landi með þessum
hætti? Á sama tíma og atvinnuleysi er
mikið og á eftir að fara vaxandi sam-
kvæmt öllum spám á næsta ári? Atvinnu-
leysi er byijað að gera vart við sig hjá
bókagerðarmönnum og ekki má mikið út
af bera til þess að það aukist verulega.
Nákvæmlega sömu rök eiga við um
tímaritaútgáfu. Sum prentiðnaðarfyrir-
tæki hafa lagt í mikla fjárfestingu í vélum
og öðrum búnaði til þess að prenta þau
tímarit sem gefín eru út í landinu. Það
er útgáfustarfsemi sem má ekki við mikl-
um skakkaföllum. Yfírgnæfandi líkur eru
á því að tímaritaútgefendur fari með prent-
un og aðra vinnslu tímaritanna úr landi
ef hugmyndir ríkisstjórnarinnar ná fram
að ganga.
Á hvaða leið
eru stjórn-
arflokkarn-
ir?
ÞAÐ ER NAUÐ-
synlegt að ríkis-
stjórnin og stjóm-
arflokkarnir staldri
við og gæti að því
á hvaða leið þeir
eru. Þau rök sem
fram voru færð í
landsfundarályktun Sjálfstæðisflokksins
haustið 1989 eru enn í fullu gildi. Þar eru
færð fram aðalrökin fyrir því að ekki eigi
að ganga lengra í sambandi við virðisauka-
skatt af útgáfu- og menningarstarfsemi
en gert var. Frá pólitísku sjónarmiði séð
er það rækilegt umhugsunarefni fyrir trún-
aðarmenn Sjálfstæðisflokksins hvort þeir
haldi þannig á málum að það sé ekkert
að marka yfírlýsingar flokksins og forystu-
manna hans. Dæmið um skattinn á verzl-
unar- og skrifstofuhúsnæði, sem lagður
var á gegn andmælum Sjálfstæðisflokksins
fyrir u.þ.b. einum og hálfum áratug og
hefur verið endurnýjaður síðan í hvert sinn
sem Sjálfstæðisflokkurinn hefur stjórnað
fjármálaráðuneytinu, er ekki til eftir-
breytni heldur er það dæmi um víti til að
varast.
Nái hugmyndir ríkisstjómarinnar fram
að ganga er fyrirsjáanlegt að prentstarf-
semi flytzt í auknum mæli úr landi og
atvinna stórminnkar í þessari atvinnu-
grein. Tekjuaukningin sem ríkisstjómin
ætlar að ná í ríkissjóð verður bundin í
upplögum bóka og tímarita í tollvöru-
geymslu. Það er óþolandi framkoma af
hálfu stjórnvalda að breyta sí og æ for-
sendum fyrir fjárhagslegum ákvörðunum
fólks og fyrirtækja til margra ára. Raunar
ættu afleiðingar þess á síðasta áratug að
hafa orðið til þess að binda í stjórnarskrá
ákvæði sem komi í veg fyrir slíkt athæfí
óábyrgra stjórnmálamanna.
Þegar núverandi ríkisstjóm tók við völd-
um voru miklar vonir bundnar við störf
hennar. Alveg sérstaklega trúðu menn því
að ríkisstjórnin mundi taka rækilega til
hendi við niðurskurð ríkisútgjalda. Þótt
nokkur árangur hafi náðst er hann of lít-
ill. Viðleitni til þess að hækka skatta þrátt
fyrir margítrekuð loforð Sjálfstæðisflokks-
ins um að hækka ekki skatta er vísbend-
ing um að á fyrsta heila ári þessarar ríkis-
stjómar sé hún að byija að gefast upp við
það ætlunarverk að skera niður útgjöld
hins opinbera en hneigist til þess að falla
í sömu gryfju og vinstri stjórnir hafa jafn-
an gert, að seilast í vasa almennings í
landinu. Þar er hins vegar ekkert að hafa.
Sá trúnaðarbrestur á milli fólksins í land-
inu og stjómarflokkanna sem boðið er upp
á með þessunm vinnubrögðum getur haft
örlagaríkar afleiðingar í för með sér fyrir
Sjálfstæðisflokk og Alþýðuflokk. Þess
vegna ættu forystumenn þeirra að staldra
við og hugsa sinn gang.
Þess vegna kemur
það á óvart að rík-
isstjórn undir for-
ystu Sjálfstæðis-
flokks, fyrir at-
beina fjármála-
ráðherra úr röð-
um sjálfstæðis-
manna og að því
er virðist með
samþykki þing-
flokks Sjálfstæð-
isflokksins, hygg-
ist hverfa frá
þeirri stefnu sem
þá var mörkuð.
Hvað hefur
breytzt?