Morgunblaðið - 05.12.1992, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. DESEMBER 1992
^1?!1 :1.-i ' ida1 i?i.\■: ‘. i iííioi/^IííIi1.'o.v

FINNSK
GLERLIST
Sápukúlan. Gunnell Nyman 1936.
ORÐSTÍR finnskra hönnuða í húsbyggingnm, iðnaði og nytja-
list hefur flogið hátt síðustu áratugina. Listfengi í hönnun
nytja- og skrautmuna úr gleri og krystal er eitt af aðalsmerkj-
um Finna og í Norræna húsinu stendur nú yfir sýning á mun-
um 33 helstu hönnuða Finna á þessu sviði. Sýningin var opnuð
um síðustu helgi og stendur til 20. desember.
Timo Sarpaneva 1952.
Yfirlitssýning um glerlist Finnn 1920-1990
í Norræna húsinu
að , er fínnska glerlista-
safnið í Riikimaki sem
sett hefur saman þessa
fjölbreyttu sýningu
ásamt listiðnaðarsafninu í Helsinki
og fleiri aðilum. Glerlistasafnið í
Riihimáki var stofnað árið 1961.
Þar eru annars vegar settar upp
sýningar á því nýjasta sem er að
gerast í glerlistinni og hins vegar
söguleg sýning um þróun glers og
finnskrar glerlistar í gegnum tíðina.
Saga glergerðar í Finnlandi nær
langt aftur í tímann en það var
ekki fyrr en undir miðja þessa öld
sem finnsk glerlist markaði sér sess
sem frumleg og sérstök; á síðustu
öld og fram yfir aldamótin var gler-
gerð veigalítill þáttur í fínnskum
iðnaði og framleiðslan beindist
einkum að gerð heimilisnytjahluta
eftir þekktum sænskum og mið-evr-
ópskum fyrirmyndum.
Þjóðemisvakningin í Finnlandi á
19. öld og um aldamótin sem lýsti
sér sterklega í myndlist og bók-
menntum á tímabilinu ca. 1880-
1910 sem gjaman er kallað gullöld
Finna í listum, kom ekki fram í
glergerðinni. Það var ekki fyrr en
á 3. og 4. áratug aldarinnar að
nöfn ákveðinna hönnuða fóm að
tengjast gleriðnáðinum og gler-
framleiðendur hófu að efna til nokk-
uð reglulegra samkeppna sem nafn-
greindir hönnuðir komu fram og
hægt er að tala um glerlist, jafn-
hliða gleriðnaði.
Árið 1932 stóð Karhula glerverk-
smiðjan fyrir samkeppni í glerhönn-
un. Arkitektinn Aino Aalto (1894-
1949) hlaut 2. verðlaun fyrir press-
að gler og matarstellið hennar varð
svo vinsælt að það var til á nánast
á hverju heimili. Þessi samkeppni
er einnig talin marka upphafið að
vel heppnuðu og heimsþekktu sam-
starfi finnskra glerframleiðenda og
fínnskra hönnuða sem stendur enn
þann dag í dag í fullum blóma. Þá
er ártalið 1932 talið marka inn-
göngu „fúnksjónalismans" í fínnska
gleriðnaðinn en áður hafði hann
skipað sér traustan sess í framsæk-
inni fínnskri byggingarlist.
Matarstell Aino Aalto er talið
dæmigert fyrir hugmyndir fúnk-
sjónalismans. Þar sameinast marg-
hliða notagildi við stílhreint útlit,
og er einnig auðvelt í framleiðslu.
Stellið fékk síðan gullverðlaun á
þríæringnum í Mílanó 1936. Tvær
stærstu glerverksmiðjur Finna,
Riihimáki og Karhula, tóku þátt í
heimssýningunni í París 1937 og
sýndu þar fallegt úrval glerlistmuna.
Þar var m.a. hinn þekkti vasi Al-
vars Aaltos og aðrir munir á sýnig-
unni voru unnir á óhefðbundinn
hátt, formið var frjálst og hönnuðir
létu hugmyndaflugið ráða. Þama
má segja að hin sérstæða fínnska
lína hafí verið mótuð. Frumkvöðull
þessa nýja forms var Gunnell Ny-
man er lést langt fyrir aldur fram
aðeins 39 ára gömul árið 1948.
Nyman lagði grunninn að þeirri
glerlist sem Finnar eru þekktastir
fyrir í dag. Mjúkar línur, loftbólu-
fylltur krystall og gler, myndskreyt-
ingar sem höfðu sögulegar fyrir-
myndir. Hönnun Nyman er gjaman
sögð hafa yfír sér rómantískt og
stílhreint yfírbragð og í hönnun sinni
flutti hún aðferðir og mótíf úr hand-
unninni glerlist yfír í fjöldafram-
leiðsluna svo fínnskur almenningur
gat notið þess og haft á heimilum
sinum.
Meðan að heimstyijöldin geisaði
dró úr glerframleiðslunni í Finnlandi
en árið 1946 gekkst Iittala glerverk-
smiðjan fyrir hönnunarsamkeppni.
Tapio Wirkkala (1911-1985) fékk
1. verðlaun og 2. og 3. verðlaun
hlaut Kaj Franck (1911-1989).
Wirkkala fékk 1. verðlaun fyrir
Kantarell-vasann, sem síðan hefur
nánast orðið tákn finnskrar glerlist-
ar eftirstríðsáranna. Þessi vasi með
mjúkar og ávalar línur varð fyrir-
mynd margra í svipuðum stíl hjá
öðrum fínnskum hönnuðum fram yfír
1960. Eftir seinni heimstyijöldina
kom fram kynslóð hönnuða sem ýtti
fúnksjónalismanum til hliðar og
lögðu alla áherslu á sjálfstæða form-
sköpun, sem byggði á vandlegri
þekkingu á eiginleikum efnisins og
kunnáttu í meðferð þess. Samstarf
fínnskra hönnuða við glerblásarana
sjálfa ásamt áhugasömum stuðningi
stóru framleiðendanna við frumlega
hönnun varð til þess að skapa fínns-
kri glerlist þann alþjóðlega sess á
6. áratugnum sem hún situr enn í
óhöjgguð.
A þríæringnum í Mílanó 1951,
1954 og 1957 hlutu fínnskir gler-
listamenn og hönnuðir fleiri verð-
laun en aðrar þjóðir og vöktu verð-
skuldaða athygli. Glerhönnuðunum
var fagnað í Finnlandi sem íþrótta-
hetjum og hampað á flesta lund, en
fljótlega fóru að heyrast raddir sem
spurðu hvort finnsk glerlist hefði
ekki upp á eitthvað gagnlegra að
bjóða, en útlitsfallega gagnslausa
hluti. Hönnuðir eins og Kaj Franck
og Saara Hopea héldu þó sínu striki
og lögðu mesta áherslu á hönnun
nytjahluta.
Á sjöunda áratugnum áttu miklar
þjóðfélagsbreytingar sér stað í Finn-
landi sem og víða annars staðar.
Glerhönnunin mátti sæta gagnrýni
heima fyrir og lítill áhugi var í Finn-
landi fyrir þeim tveimur glasaseríum
sem þekktastar urðu alþjóðlega;
Finnlandia sem Timo Sarpaneva
hannaði og Ultima Thule sem Tapio
Wirkkala hannaði. Á áttunda ára-
tugnum gengu glerverksmiðjumar
í gegnum miklar breytingar í fram-
leiðsluháttum; tvær ólíkar leiðir voru
farnar, annars vegar urðu stærri
verksmiðjumar sjálfvirkari og
mannshöndin kom sífellt minna við
sögu, hins vegar reis upp bylgja þar
sem hinu gamla handverki var
hampað og viðskiptavinum gefínn
kostur á að koma á verkstæðin og
fylgjast með framleiðslu glersins frá
upphafí til enda.
I sem stystu máli má segja að
framleiðendur glermuna í Finnlandi
í dag fylgi þeirri stefnu að framleiða
listræna muni sem hafa sterkt nota-
gildi; þeir em þó hugsaðir til notkun-
ar við hátíðleg tækifæri en ekki eins
og fyrr á árum þar sem gert var
ráð fyrir daglegri almennri notkun.
HS tók saman
Morgunblaðið/Sverrir
Frásögu, hugrenningaslitur, bréf, dagbókabrot og ýmis önnur epísk meðul notar Ólafur Gunnarsson til
að fylla bruggið og gera það áfengt.
Þeir horfust í augu. (BIs. 150.)
Frásögn, hugrenningaslitur, bréf,
dagbókabrot og ýmis önnur epísk
meðul notar Ólafur til að fylla brugg-
ið og gera það áfengt. Höfundurinn
er sínálægur þótt hann þykist stund-
um bregða sér út fyrir persónur og
texta, eða færir sjónarhornið til eft-
ir atvikum. Atvikin bjóða upp á að
frásögninni sé hnikað til innan hinn-
ar stóru fjölskyldu Sigurbjörns og
Sunnevu, og þá jafnvel til látins
bróðurs í gegnum minningar og
bréfaskriftir, eða utan venslmanna
til samverkamanns í byggingunni,
Guðbrands smiðs:
Svo sagði Guðbandur dimmradd-
aður: - Horfðu til Esjunnar kam-
merat. Veistu hvað mig hefur alltaf
dreymt um? Að reisa röð skýjakljúfa
fram með endilöngu fjallinu og hafa
alla forhliðina úrgleri. Nokkurs kon-
ar íslenska New York. Heldurðu að
blossaði ekki birtan við Reykjavik
þegar skyndilega drægi frá sólu?Það
yrði líkt og sjóðandi reiði drottins
Brandsi. Þá vantaði ekki annað í
bæinn en sjálfan spámanninn Jerem-
ía. Guðbrandur hló hlátri Sigurbjarn-
ar: - Ho, ho. (Bls. 89.)
Á rithöfundaferli sínum hefur
Ólafur meðal annars ort til geimsins
í Gaga, fjallað um furður og stór-
merki í Heilögum anda og englum
vítis, tekist á loft með börnum í
Fallega flughvalnum og tekið þátt í
strákapörum í Sögum' úr skugga-
hverfi. Hann vakti fyrst athygli fyr-
ir Ljóstoll, þar sem ung andhetja
stritaði í byggingarvinnu ásamt því
að takast á við heiminn í kringum
sig, og kannski má greina einhvern
skyldleika milli þessara tveggja bóka
sem einskorðast ekki við sameigin-
lega höfund. Nálgast hann upphaf
hringsins á ferlinum með raunsærri
efnismeðhöndlun Tröllakirkju, er
flughvalurinn lentur? „Bæði og,“
segir Ólafur og tekur undir vensl
við Ljóstoll, „en aðallega er ég að
reyna að hefja nýjan hring. Öðrum
þræði má greina endurhvarf til raun-
sæis og löngunar til að skrifa það
sem Hemingway kallaði „straight"
texta eða bugðulausan, en einnig er
ég með annað augað á gömlu hefð-
unum fyrir formbyltingu skáldsög-
unnar. Eg fínn einfaldlega fyrir þörf
til að breyta um tóntegund og stefna
að stærri verkum, bæði þar sem ég
reyni að líta um öxl til eldri verka
og fram á vit vonandi þroskaðri
verka. Ég held að þetta sé eitt helsta
markmið höfunda, eftir að þeir slíta
barnsskónum milli tvítugs og þrítugs
og ef þeir lifa af baráttuna næstu
ár á eftir um að sanna hvað í þeim
býr eða þagna fyrir fullt og allt.“
- Hvað ertu að segja? spurði há-
vaxna konan hranalega. - Ég heyri
tæpast til þín.
Þórarni brá. - Ég vil fá að tala
við kaupmanninn, kallaði hann upp-
burðarlítill. Konan lét þetta gott
heita og hvarf inn fyrir. Hjarta Þór-
arins tölti fullrösklega. Sú eldri var
að strjúka yfír gólfíð, hún studdi sig
við skrúbbinn með klút í hárinu,
reisti góminn oghorfði á hann forvit-
in.
Sú Ijóshærða kom aftur ogspurði:
- Hvaða erindi áttu við kaupmann-
inn?
- Þið voruð að auglýsa eftir sendi-
sveini.
- Og hver ert þú?
- Ég heiti Þórarinn. Pabbi minn
heitir Sigurbjörn Helgason. Hann
er á tólfta ári. Hann rekur teikni-
stofu en vann hjá húsameistara rík-
isins.
Eitthvað meira en lítið hlaut að
vera bogið við þessa ræðu. Stóra
konan þurfti að styðja sig við búðar-
borðið og sú minni leit til hans bros-
andi. Þórarinn horfði á gólfíð.
SFr