Morgunblaðið - 05.12.1992, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. DESEMBER 1992
B 7
Aldamótakonur og
íslensk listvakning
Bækur
Eiríkur Þorláksson
Utgefandi: __ Sagnfræðistofnun
Háskóla íslands. Prentun:
Steindórsprent - Gutenberg hf.
Söluumboð: Sögufélagið,
Fischersundi 3.
Sagnfræðistofnun Háskóla ís-
lands hefur nú um þrettán ára
skeið gefið út ritsafn um sagn-
fræðileg efni, sem ýmist hefur ver-
ið skrifað af kennurum við Há-
skóla Islands eða nemendum
þeirra, og kennir margra grasa í
því efni sem þegar hefur komið
út. Sú bók sem hér er tekin til
umfjöllunar er hin 31. í útgáfuröð-
inni og er jafnframt hin fyrsta sem
fjallar um efni, sem tengist ís-
lenskri listasögu.
Segja má að það hafí verið kom-
inn tími til að þessi þáttur íslands-
sögunnar kæmi fram í útgáfustarf-
semi stofnunarinnar, en nemend-
um í sagnfræði hefur í nær tvo
áratugi verið boðið upp á kennslu
í listasögu sem valgrein. Bókin
hefur að geyma lokaritgerð höf-
undar, Dagnýjar Heiðdal, í sagn-
fræði við Háskóla íslands, og var
skrifuð á síðasta ári undir hand-
leiðslu Björns Th. Björnssonar list-
fræðings, en hann hefur allt frá
upphafi annast listasögukennsluna
við_ Sagnfræðistofnun háskólans.
í inngangi minnir höfundur á,
að þó óslitin myndlistarhefð hér á
landi nái aðeins aftur til 1900,
þegar Þórarinn B. Þorláksson hélt
sína fýrstu listsýningu í Reykjavík,
þá hafi aðrir íslendingar stundað
listnám erlendis fyrir þann tíma
(a.m.k. Þorsteinn Guðmundsson,
Sigurður Guðmundsson og Kristín
Vídalín, sem varð fýrsta íslenska
konan til að fara á Konunglega
fagurlistaháskólann í Kaupmanna-
höfn) og fleiri höfðu hlotið nokkra
tilsögn á þessu sviði hér heima
nokkru fyrir aldamótin, meðal
þeirra var sá hópur kvenna, sem
ritgerðin fjallar um.
Helstu ástæður þess að engin
af þessum konum lagði myndlist-
ina fyrir sig tengjast þeirri þjóðfé-
lagsstöðu, sem menntun þeirra og
uppeldi miðaðist við. Þær komu
almennt úr efstu þrepum hins
stéttskipta samfélags og voru dæt-
ur embættismanna, stórbænda og
kaupmanna; þeim var ætlað að
verða eiginkonur og mæður, sem
gætu skapað eiginmönnum sínum
og bömum fögur og menningarleg
heimili. Nokkurt myndlistarnám,
líkt og kunnátta í tónlist og tungu-
málum, var talið hluti þess sem
gæti búið þær sem best undir þetta
hlutverk.
Höfundur rekur hvaða teikni-
kennsla fór fram í Reykjavík fyrir
1900 og þó Sigurður Guðmundsson
sé þar nefndur fyrstur var hlutur
þeirra Þóru Pétursdóttur Thorodd-
sen, Kristínar Vídalín Jacobsen og
Torfhildar Hólm þar greinilega
mestur. Stúlkur voru stærstur hluti
þeirra nemenda, sem getið er, og
í ritinu eru nefndar tæplega fjöru-
tíu íslenskar konur, sem uppi voru
um aldamót og höfðu fengið
nokkra tilsögn í teikningu og mál-
un. Einnig er athyglisvert að í ljós
kemur að Þórarinn B. Þorláksson
hefur verið nemandi Þóm Péturs-
dóttur, og Einar Jónsson hlaut
nokkra tilsögn hjá Torfhildi Hólm.
Þessar konur áttu óumdeilan-
lega talsverðan hlut í þeirri list-
vakningu, sem varð meðal lands-
martna upp úr aldamótum. Þó varð
engin úr þeirra hópi meðal fyrstu
listmálara okkar, þó að sumar
hefðu nokkra hæfileika til þess,
t.d. Kristín Þorvaldsdóttir, en
mynd eftir hana prýðir bókarkápu.
Áhugi þeirra á myndlist kom fram
á óbeinan hátt á ýmsum sviðum;
teiknikennsla í Kvennaskólanum í
Reykjavík hófst 1891-92 og um-
ræður á Alþingi um styrkveitingar
til myndlistar hefjast fyrst 1893.
Þar kemur fram að hugtakið land-
kynning er ekkert nýtt: —
... fyrstu styrkþegunum var eink-
um ætlað að auka hróður Islands
meðal útlendinga og vekja athygli
manna á þjóðinni og náttúru lands-
ins“ (bls. 70). Listvinafélagið naut
einnig krafta þessara kvenna þeg-
ar það var stofnað 1916 og er
Kristín Vídalín Jacobsen sérstak-
lega nefnd til í því sambandi.
Dagný Heiðdal hefur unnið mik-
ið rannsóknarstarf og þakklátt
verk með þessari bók. Skiljanlega
ber hún merki uppruna síns sem
sagnfræðileg ritgerðarsmíð;
stíllinn er oft knappur, en vel læsi-
legur, og miklu efni er komið til
skila. Ymsar áhugaverðar heimild-
ir hafa verið dregnar fram í dags-
ljósið, t.d. í Þjóðminjasafni og
Landsbókasafni, dagbækur og
bréfasöfn sem varpa Ijósi á líf
heldri kvenna hér á landi á þessum
tíma.
Jafnframt því að vera framlag
til listasögunnar má segja að höf-
undur leggi hér einnig nokkuð til
kvennarannsókna. Undanfama tvo
áratugi hafa rannsóknir á framlagi
kvenna í vestrænni myndlist aukist
gífurlega og hafa listfræðingar
eins og Linda Nochlin og Ann
Sutherland Harris verið brautryðj-
endur á því sviði. Þannig hefur
verið bent á að nafngreindar lista-
konur hafa verið til allt frá miðöld-
um og sumar þeirra eru að vinna
sér verðugan sess í hinni almennu
listasögu; nöfn eins og Artemisia
Gentileschi, Judith Leyster, Eliza-
Dagný Heiðdal.
beth Vigee-Lebmn og Angelica
Kauffmann ættu t.d. að vera vel
kunn öllum þeirp, sem kynna sér
myndlist 17. ogl8. aldar.
Myndlistarsaga íslendinga er lítt
rannsökuð, þrátt fyrir vaxandi
áhuga og því er þessi lokaritgerð
Dagnýjar Heiðdal um aldamóta-
konur og íslenska listvakningu
ánægjuleg viðbót framan við lista-
sögu 20. aldar, sem margir ættu
að hafa áhuga á að kynna sér.
Gítartónleikar
í Listhúsinu
við Laugardal
TÓNLEIKAR framhaldsdeildar
gítarnemenda Tónskóla Sigur-
sveins D. Kristinssonar verða
sunnudaginn 6. desember. Tón-
leikarnir sem hefjast kl. 17 eru
haldnir í Listhúsinu í Laugardai
og eru allir velkomnir.
Frá stofnun skólans hefur gítar-
deild Tónskóla Sigursveins verið
mjög fjölmenn og fer nemendum
íjölgandi frá ári til árs. Á tónleikun-
um koma fram átta nemendur og
leika þeir annars vegar einleiksverk
fyrir gítar og hinsvegar í gítartríó.
Nemendur sem koma fram eru:
Hannes Guðrúnarson, Kolbeinn Ein-
arsson, Halldór Ólafsson, Þröstur
Þorbjömsson, Pálmi Erlendsson, Þor-
kell Atlason, G. Steingrímur Birgis-
son og Guðmundur Pétursson.
Leikin verða verk frá ólíkum tíma-
bilum, m.a. eftir J.S. Bach, A. Vi-
valdi, S.L. Weiss, I. Albeniz, A. Uh)
og Hafliða Hallgrímsson.
í Listhúsinu í Laugardal er ein-
stakur hljómburður fyrir hljóðfæri
eins og gítar og ekki má gleyma
kaffístofunni sem nýlega var opnuð
í anddyri hússins sem er til þess fall-
ið að gestir njóti heimsóknarinnar.
(Fréttatilkynning;)
Ævintýri H.C. Andersen
Bókmenntir
Sigurður Haukur Guðjónsson
Val ævintýranna og mynd-
skreyting: Lisbeth Zwerger
Þýðingar: Steingrímur Thor-
steinsson og Gissur Ó. Erlings-
son
Setning, umbrot og filmugerð:
Prentsmiðja Árna Valdemars-
sonar hf.
Prentun og bókband: Á Ítalíu
Útgefandi: Skjaldborg
Undarlegt hvernig list sumra er
hafin yfir önnur mannanna verk.
Efnið er ekki sótt í huga eins eða
sálu þjóðar, heldur í þá vizkulind
sem allt mannkyn, er af hnjám
hefir risið, fínnur svölun í. Ár og
öld setur henni heldur ekki skorð-
ur. Æska og elli finnur í henni
gleði. Þó skynja listina engir tveir
eins, bamið les ævintýr er veitir
óheftum huga vængi; öldungurinn
vizku svo djúpa, að lífið speglar
sig í henni. Ein og sömu orðin, en
hægt að skilja á margan veg, eins
og þau tendri í sálum manna staf-
fengist við að myndskreyta
barnabækur í gegnum tíðina."
Silja er ekki alveg ókunnug íslensk-
um barnabókum því fyrir 11 ámm
síðan kom út verk hennar íslenskar
barnabækur 1780-1979 þar sem hún
fjallaði á bókmenntafræðilegan hátt
um íslenskar barna- og unglingabæk-
ur. í þeirri bók komu skoðanir Silju
skýrt fram á því hvað væm góðar
bækur og hvað slæmar, fyrir börn
og unglinga og því ekki úr vegi að
spytja hvort sú skoðun hennar hafi
að einhveiju leyti ráðið ferðinni við
valið á efninu í nýju bókina.
„Svarið við því er nei. Og ástæðan
er einfaldlega sú að í þeirri bók amað-
ist ég einkum við unglingabókum,
sem birtu falska mynd af veruleikan-
um. I Sögustund er valið fyrir mun
yngri aldurshóp en auðvitað valdi ég
aðeins sögur sem mér finnast
skemmtilegar og vel skrifaðar."
Silja segir einnig að eitt hlutverk
Sögustundar sé að gera ýmsar sögur
aðgengilegar á nýjan leik fyrir börn
og foreldra. „Fæstar bækurnar sem
ég valdi úr eru til á almennum mark-
aði. Það er ekkert grín fyrir foreldra
að ná í bækur sem þeir héldu upp
sem börn. Sögustund getur hjálpað
fólki til að sjá hvað það á að biðja um
á bókasöfnum ef barnið langar til að
heyra meira af tiltekinni sögu eða
bók.“ HS
Nýjar bækur
Skáldsaga eftir
Baldur Gunnarsson
GRANDAKAFFI er ný skáldsaga
Baldurs Gunnarssonar.
í kynningu útgefanda segir m.a.:
„Sagan gerist að mestu leyti við
höfnina og í gamla vesturbænum.
Hetjur hafsins sem siglt hafa um
heimsins höf og mega muna fífíl sinn
fegurri snúa he'im og eiga hvergi
höfði sínu að halla eftir skipbrot á
SkeijuTn Bakkusar. Þegar ekkert
virðist framundan nema bardagi við
skipsrottur og deleríum tremens,
kemur þjóðhöfðingi í heimsókn og
teningnum er kastað. Tveir góðvinir
rísa úr öskustó. Annar gerist trúar-
leiðtogi en hinn endurheimtir æsku-
ástina sína. Skáldsaga Baldurs
Gunnarssonar lyktar af þangi og
söltum sæ, ólmast i forkostulegu
gríni hinna uppflosnuðu róna, og lýk-
ur á Kýklópaþætti, svo mögnuðum
að allt leikur á reiðiskjálfi í villtum
losta elskendanna."
Útgefandi er Fjölva-útgáfan.
Bókin er 218 bls., prentuð hjá
Prentstofu G.Ben. Verð 2.480 kr.
Baldur Gunnarsson
róf litadýrðarinnar allrar.
Þessa list kunni Andersen,
furðufuglinn, sem var eftirsóttur
skemmtikraftur í fínar veizlur, þar
sem sögur hans kitluðu áheyrend-
ur, eða skæri hans metnað turtil-
dúfna, sem vildu mynd af sér eftir
hann á vegg. Hvemig honum leið
innan um allt stássið veit ég ekki,
þar sem hégómlegur klæðnaður
huldi flaustursverk skaparans, þá
hann hnoðaði skáldið í mót, en
samt læðist að mér grunur, að
„Næturgalinn“ lýsi því bezt.
Heimsádeila hans var svo bitur og
óvægin, að mig furðar, hvernig
hann fékk lífi haldið. Það hefír
þurft hugrekki til að ganga í hall-
ir og skilja við kónga og
hrokavizku sem nakta heimsku.
Það var smælinginn, hinn fátæki,
smáði, sá sem deyr inn í skugg-
ann, sem átti virðing hans og sam-
úð alla. Fyrir hann var baráttan
háð. Kannski þorði hann þetta, því
hann vissi, að þjóð hans skildi hann
ekki. Það þurfti útlenda vini til að
benda á „svaninn", og í dag stend-
ur ekki á að landar hans nuddi sér
utaní skáldið, telji sitt, þó aðeins
hulstrið ljóta hafí verið þeirra.
Skáld eignast engin þjóð ein, held-
ur mannkyn allt. Orðhaga en ekki
skáld.
Hér birtast 11 ævintýri, valir.
af listakonunni sem myndskreytir
bókina. Hún helgaði sijg myndlist
fyrir börn, varð fræg, og hlaðin
lofí gekk hún til þessa verks. Víst
er um það að drátthög er hún,
myndir hennar snjallar, einfaldar
og fagrar, en að þær standi verkum
Andersens á sporði, það er af og
frá. Skilji engin orð mín svo, að
mér þyki myndirnar ljótar, nei,
nei, en íslenzkur sveitastrákur á
myndir í huga af öllum þessum
ævintýrum, og þeim verður ekki
breytt. En barnabörnin mín eiga
sjálfsagt auðvelt með að gera þær
að sínum.
Um þýðingar Steingríms þan
engin orð, og Gissur gerir hreint
listavel. FYumtextinn er lokaður
kassa hjá mér, en ég man setning-
una: „ ... og þau buðu himninum
og konu hans...“ (26) á annan
veg. Kannske er elli um að kenna,
enda skiptir engu máli. Hins vegar
verður SAT að GAT (84); og ég
hefí ekki hugmynd um, hvað síða
82 átti að birta.
Bráðfalleg bók, sem mikill feng-
ur er að fá í hendur.
Vandvirknin; virðingin útgáf-
unni til mikils sóma. Innileg þökk.
Nýjar bækur
Unglingasaga eftir
Andrés Indriðason
ALLT í besta lagi heitir ný bók
eftir Andrés Indriðason.
í kynningu útgefanda segir: „Hér
er á ferðinni Ijörug, hörkuspenn-
andi og raunsæ saga um unglinga
í Reykjavík á sjötta áratugnum. Það
er alveg ótrúlegt hvað komið getur
fyrir blásaklausan sextán ára ungl-
ing á einni viku. Lítið atvik hrindir
af stað röð óvæntra atburða sem
ekki sér fyrir endann á, og ekki er
hægt að ræða um, því að það er
aldrei neinn til taks þegar á þarf
að halda. Rómantíkin setur líka
strik í reikninginn.
Meitluð frásögn skapar hér óvið-
jafnlegt andrúmsloft fyrri ára, þar
sem togast á hugrekki og kjark-
leysi, ást og öryggi.“
Útgefandi er Iðunn. Bókin er
prentuð í Prentbæ. Verð 1598
krónur.
Andrés Indriðason