Morgunblaðið - 09.12.1992, Side 2

8 0 seei flaáMaaaa .e fluoAauaivaiM aiQAja/AioaoM _______________________________________
't”C--------------------• KtöHGtfNBLAÐÍÐ'MIÐVIKUDAGUR S.-DESEMBER .lsáel'" - ' -------Z,-------—----------—Xga
Helsta áhyggjuefni
þeirra hjóna fyrir utan
að eiga erfitt með að
draga fram lífið á tak-
mörkuðum ritlaunum
var lítið barnalán. Geð-
veiki hrjáði einu dóttur-
ina og drykkjusýki
einkasoninn. Noru
gramdist að þurfa
stundum hvað eftir
annað að taka á móti
James um miðjar nætur
illa drukknum. Bót í
máli var að hann tók
oftast lagið undir slík-
um kringumstæðum.
James Joyce varð
skammlífur. Hann lést
í Zurich 1941, fimmtiu
og átta ára að aldri.
Meðal þess sem háði
honum var augnsjúk-
dómur sem gerði hann að mestu
blindan. Um hann og Noru koma
árlega út margar bækur, bæðí
fræðimenn og leikmenn reyna að
ráða gátu lífs þessa risa bók-
menntaheimsins og er meira fjallað
um hann en sjálfan William Shake-
speare. Rómuðust er ævisaga hans
eftir Richard Ellmann. Þeim sem
ekki leggja í Odysseif (fyrra bindið
er 391 bls. í íslensku þýðingunni)
er ráðlagt að byrja á smásögum
skáldsins. Á íslensku má finna
sagnasafnið í Dyflinni, líka í þýð-
ingu Sigurðar A. Magnússonar.
Lesendur þýddra skáldverka
munu að sjálfsögðu fagna Ódys-
seifi, en einnig bókum eftir Singer,
Mahfúz, Murdoch, Kundera, Tuuri
og Nexö svo nokkur nöfn séu nefnd.
Hvað nýjar ljóðaþýðingar varðar
mun ýmsum leika forvitni á að
kynnast Útlegð franska skáldsins
Saint-John Perse í þýðingu Sigfúsar
Daðasonar og glugga í tilraunir
Guðbergs Bergssonar til að koma
spænskum ljóðum til skila. Endur-
útgáfa þýðinga Helga Hálfdanar-
sonar á kínverskum og japönskum
ljóðum í einni bók mun gleðja
marga.
Það er áberandi nú að fá ung
skáld senda frá sér ljóðabækur, en
meðal þeirra eru efnilegir höfundar
og sumir sem náð hafa töluverðum
þroska. Eldri og miðaldra skáld
hafa forystu þótt afar fá skáld úr
þeim hópi leggi beinlínis inn á nýjar
brautir. (Matthías Johannessen
gerði með vissum hætti bylt-
ingu/breytingu í fyrra með Fuglar
og annað fólk. Kristján Karlsson
gengur lengst allra skálda nú í
nýbreytni með Kvæðum 92). Vand-
aðar ljóðabækur flestra gróinna
skálda eru eins og framhald eða
viðbót við fyrri verk.
í skáldsagnagerðinni verður ekki
vart við umtalsverð stökk nema
flokka eigi Júlíu, framtíðarskáld-
sögu Þórunnar Valdimarsdóttur,
undir slíkt. Einar Kárason og Ólaf-
ur Gunnarsson eru á svipuðu róli í
Reykjavíkurlýsingum. Ég varð fyrir
þeirri kynlegu reynslu að sögur
þeirra runnu saman í huga mínum
þegar ég hafði lokið við lestur
þeirra. Þetta er auðvitað ósanngirni
sé því haldið fram sem bókmennta-
fræði því að Einar beitir enn sem
Myndskreyting eftir Dalí.
Nora Joyce.
Hún taldi
mann sinn,
James Jo-
yce, meiri
söngvara en
skáld.
fyrr vopni raunsæisins og aðferðum
heimildaskáldsagna en Ólafur kafar
dýpra í fjörlegri frásagnarlist sinni,
er sálfræðilegri.
Vigdís Grímsdóttir stefnir beina
leið til stórvirkja í sagnagerð eftir
jafn athyglisverða og vel ritaða
skáldsögu og Stúlkuna í skóginum.
Ekki langt undan, að minnsta kosti
hvað viðfangsefni varðar, er Flug-
fiskur Berglindar Gunnarsdóttur.
Hinir bágstöddu, hið viðkvæma og
brothætta líf, endurspeglast hjá
þeim Vigdísi og Berglindi.
Eitthvað gott hljóta lesendur að
finna í æviminningum sem nú koma
út (eins og flestum öðrum bókum),
en vonandi dregur úr því flóði því
að með fáeinum undantekningum
skilur það furðu lítið eftir, helst
tómleikakennd.
Af fræðiritum er fengur í fyrsta
bindi íslenskrar bókmenntasögu og
íslenskur söguatlas er virðingarverð
samantekt, góð viðleitni nútímalegr-
ar sagnfræði. Ég kann aftur á móti
enga skýringu á því hvers vegna
matreiðslubókum hefur fækkað síð-
an í fyrra og einnig kynlífsbókum.
* JL#
Pólitík með
dulítilli erótík
Guðmundur Einarsson
texta. Nú vitum við að auki að
hann býr að forvitnilegri skáld-
skaparæð sem framtíðin ein sker
úr um hvort hann hefur tíma til að
nýta og leyfa náunganum að njóta
með sér.
Það er ekki á hvers manns færi
að breyta stjórnmálastagli, eins og
það hefur birzt okkur í framsetn-
ingu mis-orðheppinna pólitíkusa, í
skemmtilega skáldskaparmynd
(spéspegilmynd) af þessum þunga-
vigtarþætti þjóðlífsins. Þetta hefur
höfundi tekizt. Hann hefur unnið
það þrekvirki að færa íslenzk
stjórnmál í búning góðlátlegrar
kímni þar sem manneskjuleg við-
horf ráða ríkjum. Hann býr lesend-
um sínum sólskinsblett í heiði efna-
hagslægðar og skammdegis, þar
sem fólk getur sezt niður og
skemmt sér konunglega við lestur
lítið eitt stílfærðrar samtímasögu.
Mættum við fá meira að heyra!
eftir Stefán
Friðbjarnarson
Mamma ég var kosinn. Skáldsaga
eftir Guðmund Einarsson, líf-
fræðing, fyrrverandi alþings-
mann og núverandi aðstoðar-
mann iðnaðar- og viðskiptaráð-
herra. Bókaútgáfan Örn og Ör-
lygur hf.
„Það er skrítin tík, pólitíkin."
Þessi gamalkunnu orð eru sann-
yrði. Þjóðskipulag lýðræðis, þing-
ræðis og stjórnmálaflokka, eins og
við þekkjum það, hefur ýmiss konar
annmarka, suma hvimleiða. Það er
engu að síður bezta þjóðfélagsform-
ið sem við þekkjum. Og það hefur
þann meginkost hjá menntuðum
þjóðum að geta þroskast frá göllum
sínum með friðsamlegum hætti fyr-
ir meirihlutaáhrif í fijálsum og
leynilegum kosningum.
Skáldsaga Guðmundar Einars-
sonar, Mamma ég var kosinn, bygg-
ir á pólitískri reynslu fyrrum alþing-
ismanns, þingflokksformanns,
framkvæmdastjóra stjórnmála-
flokks og nú aðstoðarmanns ráð-
herra. Hún klæðir „veruleikann“ í
skáldlegan og skemmtilegan bún-
ing, með ríkulegu ívafi kímni og
skopskyns. Hún fær lesendur til að
skoða lendur stjórnmálanna, þings-
ins, flokkanna og kjördæmanna
með bros í augum. Ekki skemmir
það skáldskapinn að pólitíkin, eins
og hún er sviðsett í bókinni, er
blönduð dulítilli erótík, mannlegum
tengslum og tilfinningum, sem
skapa hæfilega spennu og forvitni
ufn leikslok.
Við vissum það fyrir að Guð-
mundur Einarsson réð yfir kímni-
blandinni frásagnargáfu, að hann
var lipur penni og að honum var
lagið að setja saman læsilegan
Hrísi vex vegur,
er vættki treður
íslandsbók eftir Knut 0degárd
eftir Óskar Vistdal
„Við íslendingar fögnum öllum
bókum sem birtast um land okk-
ar,“ skrifar Vigdís forseti í for-
mála bókar Knuts 0degárds Island
- oya mellom ost og vest, sem kom
út hjá Aschehoug-forlaginu í Ósló
í haust. „En það er sérstakt gleði-
efni,“ bætir hún við „þegar frá-
bært skáld og rithöfundur eins og
Knut 0degárd, tengdasonur ís-
lands, sem gjörþekkir okkur -
sögu okkar og menningu - tekur
sér fyrir hendur að lýsa íslenskum
raunveruleika."
Og þetta er svo sannarlega mjög
falleg og innihaldsrík bók um land
og þjóð, sögu, landafræði og sam-
félag, og ekki síst um íslenskt
hugarfar, sem aðeins þeir sem
hafa búið hér um árabil koma auga
á og orðum að. Bókin, sem er til-
einkuð „Þorgerði, félaga á löngu
ferðalagi", ber glöggt vitni um að
fáir hafa eins góðar forsendur til
að kynna hið nýja föðurland sitt
og Knut 0degárd.
Bókin fær okkur til að skynja
séríslenskt andrúmsloft og um-
hverfi betur en flestallar hliðstæð-
ar íslandslýsingar sem ég hef séð.
Knut rekur sögu lands og þjóðar
frá upphafí til okkar daga, þar á
meðal sögu orða, tóna og mynda
hennar. Þessu er lýst frá listrænum
sjónarhóli sem veitir innsýn í sál
þjóðarinnar. Það leynir sér ekki
að það er skáld sem talar í þess-
ari bók. Þó að hún sé fræðirit,
segir Knut alltaf frá á listrænan
og skemmtilegan, stundum á
glettnislegan hátt. Hér er enginn
grafalvarlegur fræðaþulur með
blek í æðum á ferð.
Þó að ísland og Noregur séu
tengd_ sterkum böndum, eru býsna
fáar íslandsbækur til á norsku ef
frá er talinn fjöldi eldri og yngri
rita um sögu landsins á miðöldum.
Þess vegna er hin ijölskrúðuga
mynd sem Knut 0degárd dregur
upp af nútíma íslandi afar mikil-
væg. Það mun vissulega koma
mörgum Norðmönnum á óvart að
á íslandi hefur t.d. verið hraðari
borgar- og þéttbýlismyndun en
annars staðar í Evrópu á eftir-
stríðsárum. Knut sýnir fram á að
á mörgum sviðum nútímalegra lífs-
þæginda er íslendingurinn heims-
meistari: íslendingar búa við rúm-
betri húsakost en aðrir, og engir
hafa fleiri bíla og myndbandstæki.
íslendingar búa við mikla hag-
sæld miðja vegu milli tveggja álfa,
lesum við, og eru sjálfum sér líkir.
mótaðir af siðgæði landnáms-
mannanna og af 1100 ára sögu
við rýrán kost undir eldfjöllum og
jöklum við endalaust hafið í landi
sem lengst af þurfti að lúta stjóm
erlendra ríkja. Þeir gera sér enn
grein fyrir því að tilvera þeirra er
að miklu leyti undir tilviljun kom-
in: Það ber að grípa gæsina meðan
hún gefst. íslendingurinn er í
meira mæli en norrænir frændur
hans sinnar gæfu smiður. Þetta
hefur ekkert með „ameríkaniser-
ingu“ að gera, eins og suma grein-
ingafúsa austurnorræna vanda-
málarýna lystir að halda fram, það
eru lífsaðstæður hans sem hafa
valdið því. Þó að hann sé eins ein-
staklingssinnaður og Norðmaður-
inn og trúi á mátt sinn og megin
frekar en á stjórnvöldin, sýnir hann
nána samstöðu með náunga sínum,
einkum þó innan fjölskyldunnar.
Hann er eindæma bamelskur og
umburðarlyndur við aðra menn -
aðeins með því skilyrði að hann sá
látinn sjálfur í friði. Þessa eiginleika
sameinar Knut í hugtakinu „landn-
ámsfijálshyggju" íslendinga.
Samhliða hinni efnislegu þróun
landsins fáum við að vita að hrein
„listasprenging" hefur átt sér stað
á síðustu áratugunum - í tón- og
myndlistinni og í leikhúsunum, um