Morgunblaðið - 13.12.1992, Page 51

j auoAduvcvi jfe qyiAW8CHa\<«iAvni g
MÖRGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 13. DESEMBER 1992
51—
eftir Eltnu Pálmadóttur
Hverjum er tamt
er sér temur
Stormur á öllum miðum. Býsna
algeng aðvörun þessa dag-
ana. A byggðu bóli von á hinu
gamalkunna ástandi sem hann
Þorgeir Ibsen, skólastjóri í Hafn-
arfírði, orðar svo í stöku í nýju
ljóðabókinni „Hreint og beint":
Hleður mjöll á hnjúka, fjöll, -
hlíðar, þöll og rinda; -
grenja tröll og engjast öll,
er ymur „höllin vinda".
Á svoleiðis dögum, þegar vind-
ur hvín og fjallvegir lokast, er
notalegast að mega sitja inni og
lesa í bók. Ekki vantar nýju
bækurnar. En Gáruhöfundur hef-
ur lent í öðru, eins og margir
aðrir. Varla séð nokkra ,jólabók“
ennþá. Og þó? Freistaðist til að
glugga í bók þeirra Áma Snæv-
ars og Vals Ingimundarsonar um
samskipti íslenskra sósíalista við
kommúnistaríkin, sem skrifuð er
nú þegar glufa hefur opnast í
skjalasöfnum í Moskvu og Aust-
ur- Þýskalandi. Ég verð að játa
að ég hefi dulítið gaman af því
hve sönn reynist „Moggalygin",
orðið dundi á okkur almennu
starfsfólki þessa vonda blaðs
þegar fjör fór að færast í sam-
kvæmin og vín sveif á kolla á
6. og 7. áratugnum! Ætli hún
reynist bara ekki býsna óbrot-
gjam eldfastur leir? Þótt ekki
þyki verra eftir þann atgang all-
an að úthrópaði leirinn reynist
svona staðfastur, þá voru það
aðrar gárar sem risu í huga.
Mun áhugaverðara er hvemig
öllum þessum mannskap sem
trúði og hefur nú misst sína trú
muni ganga að bijótast úr ára-
tuga vel tömdu hugarfari. Skiptir
þá ekki höfuðmáli hvernig íslend-
ingarnir kunna að klára sig í sinni
kollsteypu. Öllu heldur þeir sem
lifðu og ólust upp undir því fargi
og við þann hugsanagang sem
stjórnskipulagið tamdi þá til.
Fólk kastar ekki auðveldlega aft-
ur fyrir sig öllu sínu uppeldi og
hugarfari í hálfa mannsævi eins
og vísan mælir með að gert sé
við gamalþekktar syndir.
Ef satt skal segja komu þessar
óumbeðnu áhyggjur af náungan-
um ekki fyrst upp við að blaða
í nefndri bók. Málið blasti svo
skýrt við fyrr í haust í persónum
fullorðinna hjóna frá Rúmeníu.
Þau höfðu þó bestu aðstæður til
að rétta sig af þegar farginu á
þeim létti. Vora raunar að því
er fundum okkar bar saman. Jon
er glæsilegur maður og hrífandi
í viðmóti. Kona hans elskuleg en
hlédræg, nokkuð óöragg í fasi.
Jon erléttur í lund. Getur hlegið
að gömlu erfiðleikunum þegar
hann lýsir þeim.
Jon var embættismaður í utan-
ríkisþjónustu Rúmena. Var orð-
inn sendiherra þegar hann flutti
sig í starfi yfir til Sameinuðu
þjóðanna í New York. Gerðist
alþjóðlegur háttsettur starfsmað-
ur á þeim vettvangi. Það breytti
þó ekki mikið lífi þeirra eða los-
aði taumhaldið. Hjónin höfðu
aðsetur í New York, en var gert
að búa í stóra sambýlishúsi sem
Rúmenar eiga. Þar bjuggu ein-
göngu rúmenskir sendimenn af
ýmsum gerðum. Hjónunum var
úthlutuð þar lítil íbúð. Launin
sem hann hafði hjá SÞ fóra í
sameiginlegan sjóð. Sjálfur hélt
hann eftir að mig minnir 5-6
hundrað dolluram á mánuði í
vasapeninga. Allt sem þau gerðu
varð að vera í samræmi við
ákvörðun þeirra sem þarna réðu
húsum. Húsfundir tíðir, þar sem
ákveðið var hvernig ætti að tala*
hverju sinni. Gestum aðeins boðið
samkvæmt leyfi og með tilhögun
í samræmi við reglur. Lífið sem-
sagt í skorðum.
Nú allt í einu er okinu létt og
Jon og kona hans geta í öðra
landi ákveðið alls konar smáat-
riði, sem þau hafa ekki síðan þau
fullorðnuðust þurft að hugsa eða
taka ákvörðun um. Honum virð-
ist veitast þetta léttar, brosir að
öllu saman. En hún veit sýnilega
aldrei almennilega hvað hún má
og getur leyft sér. Vantar öll
viðmiðunarmörk. Lífið er orðið
svo miklu flóknara. Þessi diplóm-
atakona hefur t.d. alla ævi tekið
á móti gestum innan þess ramma
sem fýrirmæli settu. Hún kann
ekki annað og finnur sig óör-
ugga. Þykir gott að leita ráða
um stórt og smátt. Hann virðist
raunar líka hafa þörf fyrir að
bera undir aðra. Þetta er einstak-
lega hlýlegt, skemmtilegt fólk,
sem gaman var að vera með. Og
svona greint og menntað fólk
klárar sig áreiðanlega óstutt af
kerfinu þótt einhvern tíma þurfi
til þess að ná áttum.
Én hvað um allan almenning
um alla Austur-Evrópu? Fólk sem
ekki hefur neitt svipaðar aðstæð-
ur. Allt þetta fólk sem frá bam-
æsku hefur haft sinn lífsramma
og lifað undir loki? Vanist því
að allt sé ákveðið fyrir það. Áð-
eins gætt þess að fara hvergi út
fyrir rammann sinn þótt þrengdi
í kassanum og það gleddist þegar
okinu létti. Líklega er ekki auð-
hlaupið að taka slíkan kollhnís í
allri hugsun og öllum lífsháttum.
Fara að ákveða og bera ábyrgð
á öllum ákvörðunum sjálfur. Ekki
undarlegt þótt mörgum mannin-
um ói við því sem við blasir, ekki
síst í þrúgandi fátækt, erfiðleik-
um og vísast vonbrigðum. Láti
hvarfla að sér er á móti blæs að
skárra hafí verið í þessu and-
styggilega skjóli. Haft er fyrir
satt að illt sé að kenna gömlum
hundi að sitja. Jafnvel þeir ungu
þurfa sinn tíma. Hvort hann gefst
austur þar veit enginn. Kannski
dugir ekki minna en ein manns
ævi, að heil kynslóð tamin og
mótuð við áþján hverfí af sjónar-
sviðinu.
mpi
MALA BÆINN RAUÐAN
*
HOStHINO
MIÐBÆJARMARKAÐURINN
MIÐBÆJARMARKAÐURINN
AÐALSTRÆTI 9, SÍMI12315
Höfum opnað
nýja verslun

MQSCHINO
FERRETTI
.iKwsi'im.asoi'm
Við bjóðum
J auka smáhýsi á
kynningarverðinu
39.
49.
HEIMSFERDIR hf.
Austurstræti 17, 2. hæð • Sími 624600