Morgunblaðið - 23.12.1992, Síða 11

M'ÓRGÖ.NrÉÍLAÐÍD MÍD’VlKÍ'tíAt3UR;2Í
i-.fi
Guðbergur Bergsson
rætt um listina, eðli íslendinga,
barnabækur, stjómmálamenn og svo
framvegis. Astrid Lindgren er af-
greidd sem „kerling“, er fjöldafram-
leiðir óþægt sakleysi handa börnum
og H.C. Andersen skrifaði góðar
barnabækur vegna þess að hann
þoldi ekki börn. „Hin leynda þrá
eftir að skipta um kyn“, er orsök
flestra hjónaskilnaða. Alþýðubanda-
lagið er „það grámyglulega, kek-
kjótta og illa soðna hveitilím sem
límir þessa stundina saman „vinstri-
öfl“ íslensku millistéttarinnar. Þau
eru í reynd aðeins ófrjóar óánægju-
raddir atvinnukveinara sem ekkert
mark er á takandi...“ (bls. 140).
Stundum glottir maður kvikindislega
yfir kaldhæðni Guðbergs og Iýsing-
um hans á mannlegu eðli, en svo
kom fyrir að ég varð dulítið þreyttur
á neikvæðni hans og gagnrýni, sem
getur verið röflkennd þar sem hann
nefnir sjaldan ákveðið dæmi máli
sínu til stuðnings.
Kaldhæðnin er brynja Guðbergs.
Og þess vegna komumst hvorki við
né Þóra Kristín almennilega að hon-
um. Það er helst þegar kemur að
listinni að kaldhæðnin molnar utanaf
Guðbergi og eftir stendur listamaður
sem fómar öllu fyrir list sína:
... listamaðurinn veit að listin sem
hann stundar er heilög, á hana má
engin skuggi falla, ekki einu sinni
skuggi hugarfarsþrælsins. (Bls. 65)
Listin á að vera ómenguð líkt og
Þóra Kristín Ásgeirsdóttir.
grunnvatnið og þess vegna ber
skáldsagnahöfundur óttablandna
virðingu fyrir listgrein sinni. Ég
hrósa aldrei verki sem ég hef skrifað
og forðast að hlusta á slíkt, vegna
þess að hrós er niðurlægjandi fyrir
verkið, líkt og innilega trúaður mað-
ur hrósar ekki guði sínum. (Bls. 172)
En nú spyr ég, hvort eigum við
að trúa þessum miklu og einlægu
ástaijátningum Guðbergs til listar-
innar, eða hálffýlulegri afgreiðslu
hans á listþörfínni í byijun bókarinn-
ar: „Ég hef því alltaf litið á listþörf-
ina sem mína óvæm. Ég hef því
týnt af mér verkin eins og lýs.“
(Bls. 32). Sjálfur kýs ég að trúa
ástaijátningunum, en afgreiði lús-
ugu listþörfína sem óstjórnlega löng-
un Guðbergs að segja eitthvað smell-
ið, eitthvað sem hljómar vel og stenst
sem líking. Ég er að tala um þörf
listamannsins fyrir að ljúga.
Guðbergur Bergsson er virtur
höfundur, af sumum talinn einn allra
besti skáldsagnahöfundur sam-
tímans. Viðtalsbók við hann ætti því
að sæta tíðindum, vera umtöluð,
dáð, hötuð. Guðbergur Bergsson
metsölubók stendur ekki undir orð-
spori skáldsins. Helsti gallinn við
bókina, er að stundum breytist hún
í blaðaviðtal og þess vegna er heim-
ur hennar ekki nógu heildstæður.
Guðbergur Bergsson metsölubók, er
ekki slæm bók, en hún hefði átt að
vera betri.
Limrukveðskapur
eftir Skafta Þ.
Halldórsson
Jóhann S. Hannesson
Hlymrek. Limrur. 47 bls.
Mál og menning 1992.
Limran er bragarháttur sem
unnið hefur sér þegnrétt í íslensk-
um skáldskaparheimi. Þorsteinn
Valdimarsson skáld kynnti hátt-
inn íslendingum 1965 með bók
sinni Limrum og gaf honum ís-
lenskt nafn. En nær aldarfjórð-
ungi áður höfðu tveir íslendingar
tekið að skiptast á limrum, Jóhann
S. Hannesson (1919-1983) og
Kristján Karlsson. Höfðu þeir
þann sið lengi í hávegum. Raunar
telur Kristján að Jóhann sé upp-
hafsmaður réttrar limru á íslandi
og hefur hann þar vafalítið rétt
fyrir sér. Árið 1979 gaf Jóhann
út bókina Hlymrek á sextugu. Nú
hefur sú bók verið endurútgefin
ásamt úrvali úr eftirlátnum lim-
rum Jóhanns sem verið hafa í
vörslu Kristjáns Karlssonar. Bók-
in nefnist Hlymrek.
Limran er lausavísnabragur
sem upprunninn er á Bretlands-
eyjum og er talið að enska nafnið
á hættinum sé dregið af írska
borgarheitinu Limerick. Hann ein-
kennist af fimm braglínum sem
helst eru settar saman af þríliðum.
Endarím er a a b b a og það er
algengt þótt ekki sé það regla að
rímorð fyrstu línu sé sémafn eða
staðamafn. Oft em limrar
kerskni- og gamanvísur og hlut-
verk þeirra er svipað hlutverki
ferskeytlunnar íslensku:
Það tíðkast ei lengur í Tel Aviv
bak við töfrandi slæður að fela víf,
svo nú kaupa þeir ekki
neinn kettling í sekki
sem stunda þá íþrótt að véla víf.
Mestur hluti limra varðveitist
fyrst og fremst í munnlegri geymd
eins og ferskeytlan. Þeir era til sem
yrkja limrar eins og hendi sé veif-
að líkt og hagyrðingar hafa löng-
um kastað fram stökum hér á
landi. Slíkur kveðskapur er tæki-
færiskveðskapur og lifír sjaldan
lengur en tilefnið. Góð skáld á
borð við Þorstein Valdimarsson og
Jóhann hefja þó limrakveðskap í
æðra veldi og ljá limrunum dálítið
brot úr eilífðinni. Flestar limrar
Jóhanns era gamankvæði. Þær era
oftast á hversdagslegu og eðlilegu
máli enda þótt þar kenni stundum
sérstakra orðasamsetninga. Þetta
segir Jóhann t.a.m. um kynfrelsis-
byltingu æskulýðsins:
Það er ferlegur kynæðisfaraldur
hjá flestum í dag, mælti Haraldur.
Fólk iðkar það
gaman
að eðla sig saman
sem ekki er komið
á paraldur.
Fæst
gamankvæð-
in eru þó
með öllu al-
vörulaus
kveðskapur.
Oft er f þeim
broddur og í
fáeinum
kvæðum
leggur Jó-
hann út af
latneskum
orðskviðum:
Jóhann S. Hannesson
í einu og öllu’ er vér gerum
er einhver sem vandlega sér um,
í dag eins og forð-
um að úrslitaorð
vort sé ætíð: „Sunt lacrimae rerum“. *
(* tárin í eðli hlutanna)
Jóhann hefur haldið því fram
að limran fussaði við ljóðrænu.
Samt eru limrar hans ljóðrænar á
sinn hátt. Þær opna okkur oftar
en ekki sýn inn í fágaðan mynd-
heim. Sterk myndbygging og
hnyttin tilvísun einkennir t.a.m.
limra þar sem skáldið tekur til
umræðu á háðskan hátt erlend
áhrif og viðbrögð íslendinga vió
þeim:
Á menningarheljarþröm hinstri
gep hverskonar erlendu mynstri
við Lómagnúp stöndum
með ljóðstaf í höndum
og lemjum til hægri og vinstri.
Hlymrek er skemmtileg bók.
Hinar eftirlátnu limrar sem bæt-
ast við fyrri útgáfu era engu síðri
þeim sem áður hafa birst. Ljóð-
aunnendum og ekki síst limravin-
um er bókin vafalaust fagnaðar-
efni.
Málverk eftir Míró
Töluð orð verða
ekki aftur tekin
••
eftirJón Ozur
Snorrason
Þjóðleg fræði
af Austurlandi
Norman Vincent Peale.
Minnisstæðar tilvitnanir.
Handbók, 129 bls.
Inger Anna Aikman þýddi.
Reykholt, 1992.
Fleyg orð og orðatiltæki eru fyrir-
bæri sem flestir kannast við. í þeim
er veruleikinn túlkaður á hnitmiðað-
an hátt og með markvissum hætti.
Norman Vincent Peale er aldraður
Bandaríkjamaður. Hann er vitur
maður og víðlesinn sem safnað hefur
mörgum frægum og minna þekktum
tilvitnunum í eina bók. Flestar vitna
þær um fegurð heimsins og göfuga
afstöðu til lífsins. Þær hvetja til
vinnusemi og staðfestu í lífínu, þolin-
mæði, eldmóðs og trúar, ástar og
umhyggju. Helst mætti fínna að slík-
um tilvitnunum að oft eru þær slitn-
ar úr sínu upprunalega samhengi og
látnar standa einar og óstuddar.
Tilvitnanimar tekur Peale úr ýms-
um áttum og leggur visku þeirra að
jöfnu hvort sem þær er að fínna í
Biblíunni, í Kóraninum, hjá Laótse,
aftan á krónupeningi eða í auglýsin-
gatexta. Vísdóminum eru því engin
takmörk sett enda leynist hann víða.
Það sem máli skiptir er að koma
auga á hann og stinga honum í sam-
band við sjálfan sig. Þá fyllist maður
orku og þekkingu liðinna kynslóða
sem gerir mann hæfari til að takast
á við vandamálin. Hér má lesa orða-
tiltæki sem allir þekkja en fáir vita
hvaðan eru komin. Hálfnað er verk,
þá hafi er sagði Aristóteles og Benj-
amín Franklín sagði að þolinmæði
þrautir vinnur allar og víst er að
alkunn sannindi felast í þessum orð-
um.
Peale fínnur þessum tilvitnunum
nýjan farveg. Hann ræðir um hvers-
dagslega hluti við kunnuglegar að-
stæður, býður lesandanum að slást
í för með sér og segir honum dæmi-
sögur úr nútímanum. Einu sinni vann
hann við ráðgjöf í kreppu millistríðs-
áranna og átti í ótal samræðum við
bágstatt fólk. Þá gerði hann sér grein
fyrir því hversu þekkingu hans var
áfátt. Til að vera samkvæmur sjálf-
um sér ákvað hann að leita sér að-
stoðar. Hann kynntist manni að nafni
Smiley Blanton sem bæði var trúaður
og doktor í geðsjúkdómum. Fljótlega
kom í ljós að Blanton hafði einmitt
alltaf vonast eftir því að hitta mann
sem væri tilbúinn „að sameina þetta
tvennt, umhyggju prestanna og sál-
fræðivísindin". Þar með tókust þeir
í hendur og hófu samstarf sitt, settu
á fót stofnanir og tóku til jafns mið
af trú og heilsugæslu í meðferðinni.
Peale endar frásögn sína á eftirfar-
andi hátt:
„Ef andlegt jafnvægi er ekki fyrir
hendi er engin von til þess að fólk
geti átt heilbrigð samskipti við annað
fólk eða hamingjuríkt líf. Tilvitnanim-
ar í þessari bók eru nokkurs konar
lyfseðlar. Taktu eina töflu, eina til-
vitnun, á hveijum degi til að öðlast
aukinn kjark og meira sjálfstraust."
í pillunni sameinast trúin og
hreystin á móralskan hátt. Peale er
f senn prestur og læknir og texti
bókarinnar tekur mið af því. Orð
hans hafa mátt eins og lyf og boð-
skapur hans verður að lækningu.
Hann klæðir guðsorðið í hvítan slopp
og deilir út lyfseðlum eins og afláts-
bréfum. Þannig er endalaust hægt
að laga orðið að breyttum aðstæðum
og alltaf má finna upp nýjar aðferð-
ir til sáluhjálpar.
Helsta markmið þessara tilvitnana
er að leiða okkur í gegnum frumskóg
tilverunnar. Uppsöfnuð þekking for-
feðranna á að vísa okkur leiðina. Ef
við temjum okkur slíka hugsun erum
við vel á vegi stödd því mannlífíð er
ávallt hið sama þótt aðstæður breyt-
ist. Orð sprettur af orði og svo áfram
koll af kolli, setning og orð og ný
setning þangað til við höfum náð
hinu eftirsóknarverða hlutskipti, að
vera glöð og vinnusöm, sjálfum okk-
ur og guði trú.
Þýðingin er á látlausu og skiljan-
legu máli og hefur tekist vel. Þó
hefði mátt færa nöfn spekinganna í
íslensk klæði þannig að Aesop yrði
Esóp, Aeschylus yrði Eskýlos, Sop-
hocles yrði Sófókles og Horace yrði
Hóras svo fá dæmi séu tekin. Utlit
og umbrot er hefðbundið og smekk-
legt enda segir það sig sjálft að nauð-
synlegt er að klæða fögur orð í fagr-
an búning. Viska Hórasar vitnar um
það, því töluð orð verða ekki aftur
tekin.
eftir Sigurjón
Björnsson
Gísli Hallgrímsson á Hallfreðar-
stöðum. Betur vitað. 1992,142 bls.
Ekki veit ég deili á höfundi þessar-
ar bókar. Ætla má að hann sé bóndi
á Hallfreðarstöðum eystra og af bók-
arefni að dæma er hann líklega einn
þessara greindu og ritfæru manna
sem haldið hafa til haga og fært i
letur ýmislegt af því sem í frásögur
var færandi í nágrenni þeirra.
Þessi litla bók skiptist í nokkra
þætti. Sá fyrsti nefnist „Slys og
mannskaðar í Tunguhreppi". Þar
segir frá slysförum í Lagarfljóti; Jök-
ulsá og víðar bæði á síðustu öld og
þessari. Eru það greinargóðar og
minnisverðar frásagnir. Þá kemur
kaflinn „Úr dagbókum Björns Krist-
jánssonar á Grófarseli. Arið 1935“.
Hér er um að ræða allmargar dag-
bókarfærslur ungs bónda, sem er að
hefjast úr fátækt til bjargálna. Bók-
arhöfundur skýtur inn á milli stuttum
skýringargreinum sem auðvelda le-
sanda að átta sig. Stuttaralegar eru
þessar innfærslur eins og eðlilegt er,
en segja samt merkilega mikla sögu.
Alllangur þáttur nefnist „Árferði og
ýmsir atburðir á Út- og Norður-Hér-
aði 1900-1992“. Það er vissulega
minnisverð frásögn af erfiðri baráttu
fjárbænda við óblíða veðurguði.
„Ferð með sjúkan á Seyðisfjörð" er
frásaga frá miðjum vetri 1928, er
sjúklingur var fluttur á sleða af
Héraði og til Seyðisfjarðar í ófærð
og vonskuveðri. Tók sú ferð 15
klukkustundir og var mikið hreysti-
verk. Tvær stuttar sögur eru af hin-
um einkennilega klerki síra Stefáni
Halldórssyni og ein frásögn er um
síra Einar Jónsson, ættfræðinginn
þjóðkunna. Skemmtileg saga rituð
eftir Eiiríki Stefánssyni frá Hallgils^
stöðum er hér einnig. Kafli er um
tímatal að fornu tekin eftir ýmsum
heimildum. Loks eru öfugmælavísur
allmargar úr prentaðri bók og klykk-
ir höfundur út þann þátt með tveim-
ur laglegum stökum frá sjálfum sér.
Eins og á framangreindu sést
kennir ýmissa grasa í þessari bók.
Höfundur er ritfær í besta lagi. Mál
hans er hreint og gott. Og fróður
er hann vel. Þó að bók þessi sé ekki
stór í sniðum né láti mikið yfír sér
er hún hin notalegasta lesning fyrir
þá sem hafa gaman af fróðleik sem
þessum. Að vísu fann sá sem þetta
ritar að það háði honum nokkuð
hversu ókunnugur hann er á þessum
söguslóðum.
Að líkindum er höfundurinn sjálfu-
útgefandi bókarinnar úr því að útg;ef-
anda er ekki getið. Snyrtilega er frá
bókinni gengið í hvívetna og prent-
villur rakst ég ekki á.