Morgunblaðið - 03.07.1993, Qupperneq 27

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 3. JÚLÍ 1993
27
Sjötugur
*
Askell Einarsson
Á fyrstu áratugum aldárinnar
um það bil sem þeir voru að fæð-
ast, sem nú eru komnir á ellilaun
var það eitt af stærri vandamálum
stjórnsýslunnar hve erfítt var að fá
aldraða embættismenn til að láta
af störfum þótt þeir væru orðnir
ófærir að gegna starfínu sökum
ellihrumleika. Þá voru samgöngur
allt aðrar en nú er og margir emb-
ættismenn höfðu ekki lengur þrek
til að starfa í víðlendum umdæmum
þar sem þurfti að ferðast yfír fjall-
garða og vatnsföll í hvaða veðci sem
var. Til þess að láta slíka embættis-
menn hætta störfum og rýma störf-
in fyrir yngri mönnum urðu stjórn-
völd að gera róttækar ráðstafanir.
Sett voru lög um að engir skyldu
gegna embætti eftir að þeir væru
orðnir sjötugir. Þrátt fyrir breytta
og fullkomnari heilsugæslu og þótt
mannsævin hafí lengst til muna
hefur þessum lögum ekki verið
breytt ennþá. Menn í fullu fjöri með
verðmæta lífsreynslu eru látnir
hætta störfum ekki síðar en við 70
ára aldursmarkið. Þeirri kynslóð
sem staðið hefur fyrir mestum al-
hliða framförum af öllum kynslóð-
um hér á landi er ýtt til hliðar án
tillits til heilsufars og starfshæfni.
Einn þessara manna, sem er enn-
þá í fullu starfsíjöri og ellin hefur
ekki náð neinum tökum á, er nú
hættur störfum. Hann er sjötugur
í dag og því ekki lengur heimilt að
nýta starfskrafta sína í þágu samfé-
lagsins þótt hann sé ennþá hug-
myndaríkari og starfshæfari en
margir yngri menn.
Þetta er Áskell Einarsson fyrrum
bæjarstjóri á Húsavík og fram-
kvæmdastjóri Pjórðungssambands
Norðlendinga.
Hann er fæddur í Alþingishúsinu
3. júlí 1923. Foreldrar hans voru
Einar skrifstofustjóri Alþingis, Þor-
kelsson Eyjólfssonar prests á Stað-
arstað. Móðir hans var Ólafía Guð-
mundsdóttir, Jónssonar í Hörgsholti
í Árnessýslu. Hann er því kominn
af þekktum bænda- og embættis-
mannaættum sem ekki verða raktar
hér. Þegar Áskell var 6 ára andað-
ist móðir hans og var hann þá tek-
inn í fóstur af móðurbróður sínum
Jóni Guðmundssyni gestgjafa í Val-
höll og bónda á Brúsastöðum í Þing-
vallasveit. Það átti því fyrir honum
að liggja að eiga sína bernskugöngu
á fornum og nýjum þingmannaslóð-
um iandsins. Við sem þekktum hann
ungan mann töldum því mjög lík-
legt að hann ætti eftir að eyða fleiri
ævidögum sínum á þingmannaslóð-
um. En enginn ræður sínum nætur-
stað. Fyrir Áskeli átti að liggja
annar starfsvettvangur.
Hann fór til náms í Flensborgar-
skólann í Hafnarfirði og lauk þar
gagnfræðaprófi vorið 1939. Á þess-
um árum var mikið umrót í þjóðfé-
laginu og hvarf hann frá námi um
hríð og starfaði lengst við verslun-
arstörf í hinni þekktu verslun Geirs
Zoéga á Vesturgötunni í Reykjavík.
Sigurjón Jónsson frá Stóra-Ármóti,
sem lengi var þar verslunarstjóri,
sagði við mig að hann hefði verið
mjög undrandi að Áskell skyldi
hætta verslunarstörfum því mikla
hæfileika hefði hann haft á því sviði.
Nú hélt Áskell i Samvinnuskól-
ann til Jónasar frá Hriflu og lauk
þaðan prófi vorið 1948.
Guðlaugur Rósinkrans, yfirkenn-
ari skólans, var þetta vor beðinn
að benda á einhvem úr nemenda-
hópnum til að taka að sér auglýs-
ingastjórn Tímans, sem þá var ný-
lega orðinn dagblað og ætlaði nú
að hasla sér völl á auglýsingamark-
aðnum. Guðlaugur benti strax á
Áskel og taldi hann hafa mesta
hæfileika í nemendahópnum til
þessa starfs. Fljótlega fór auglýs-
ingamagn Timans að stóraukast og
var svo jafnan rneðan Áskell var
auglýsingastjóri.
Askell starfaði mikið að félags-
málum á þessum árum sem hann
var auglýsingastjóri Tímans. Hann
sat bæði í stjórn Félags ungra fram-
sóknarmanna í Reykjavík og stjórn
Sambands ungra framsóknar-
manna. Hann var lengi gjaldkeri
SUF og annaðist um skeið ritstjórn
á síðu þeirri, sem ungir fram-
sóknarmenn höfðu þá í Tímanum.
Þá vann hann einnig talsvert að
auglýsingasöfnun fyrir tímarit og
árbækur.
Á þessum árum var hin svokall-
aða Jónasarkynslóð við völd eða
forstöðu í mörgum fyrirtækjum.
Þetta voru menn, sem Jónas Jóns-
son hafði tekið úr hópi nemenda
sinna í Samvinnuskólanum og falið
þeim ungum ábyrgðarstörf. Jónas
var óhræddur að fela ungum
mönnum ábyrgðar- og trúnaðar-
störf. Segja má, að í flestum tilfell-
um hafí hann verið glöggskyggn
og reyndust þessir menn flestir
trausts hans verðir og stóðu sig
vel í þeim störfum sem þeim var
trúað fyrir.
Eitt sameiginlegt einkenni höfðu
nokkrir af þessum fyrrverandi
nemendum Jónasar, sem hann
hafði komið á framfæri á valdaá-
rum sínum. Þeir voru mjög á verði
gagnvart ungum og metnaðarfull-
um mönnum, sem lentu undir
þeirra handaijaðri. Það voru ekki
þeirra uppáhaldsstarfsmenn. Ef
ungi maðurinn sýndi að hann var
metnaðarfullur og ætlaði að koma
sér áfram til áhrifa var hann oft
í þeirra augum verri starfsmaður
en sá sem sætti sig við óbreytt
starf til langframa. Þeir virtust
ekki feta í fótspor þess manns, sem
kom þeim ungum til áhrifastarfa.
Þeir voru bara hinir útvöldu sem
vegna mikilla hæfíleika af guðs
náð var tekið eftir á réttum tíma
og settir til ábyrgðarstarfa. Ungir
menn skyldu ekki ryðjast inn á
þeirra svið. Ef til vill voru þetta
bara mannleg varnarviðbrögð. Þeir
höfðu sjálfir séð hvernig lærifaðir
þeirra hafði verið settur til hliðar
af þeim mönnum sem hann hafði
komið ungum til áhrifa.
Það var hlutskipti Áskels eins
og ýmissa jafnaldra hans að lenda
undir handaijaðri slíkra manna að
afloknu skólanámi. Það gat ekki
gengið lengi miðað við skapgerð
hans og starfsmetnað. Án þess að
fara um það fleiri orðum hvarf
hann frá störfum hjá Tímanum
eftir nokkurra ára starf. Hann
starfaði um tveggja ára skeið sem
fulltrúi á skrifstofu raforkumála-
stjóra. Vafalaust ætlaði Áskell sér
ekki að vera þar til langframa þó
að þetta væri nokkuð gott starf.
Ég átti samt frekar von á því, að
hann ætlaði sér framtíðarstarfs-
vettvang á höfuðborgarsvæðinu á
þessum árum.
Að afloknum sveitarstjórna-
kosningum árið 1958 voru lausar
nokkrar stöður bæjar- og sveitar-
stjóra víða um landið. Áskell sótti
þá um bæjarstjórastarfíð á Húsa-
vík og var ráðinn til þess starfs
fyrri hluta árs 1958. Fluttist hann
þá með fjölskyldu sína til Húsavík-
ur um vorið. Hann þótti mjög dug-
legur bæjarstjóri. Karl Kristjáns-
son segir í Sögu Húsavíkur, áð
innheimta á tekjum kaupstaðarins
hafí verið með miklum ágætum í
bæjarstjóratíð Áskels. Yfírleitt
mun hann hafa sýnt bæði dugnað
og reglusemi í starfi sínu hjá Húsa-
- víkurkaupstað. Vorið 1966 breytt-
ist meirihluti bæjarstjórnar Húsa-
víkur og var þá annar bæjarstjóri
ráðinn af hinum nýja meirihluta.
Áskell tók þá við framkvæmdastjó-
rastarfi sjúkrahússins á Húsavík,
sem hann gegndi næstu fimm árin.
Byggða- og sveitarstjórnamálin
áttu samt hug hans áfram. Árið
1970 kom út bók eftir hann sem
hann nefndi „Land í mótun“. Þar
lýsir hann hugmyndum sínum um
framtíðarskipulag byggðarinnar á
íslandi og rekur sögulega þróun
byggðaskipulagsins. Þessi bók mun
hafa verið m.a. notuð um tíma sem
námsefni við Háskóla íslands. Sýn-
ir það vel að þessi bók var virt sem
skyldi. Áskell hefur skrifað mikið í
landsmálablöðin um byggðamál
undanfarin ár. Vænti ég þess að
hann eigi eftir að láta meira heyra
frá sér um þann málaflokk. Fáir
menn þekkja betur íslenska stjóm-
málasögu en hann. Hygg ég að
hann muni láta heyra frá sér um
þau mál áður en ellin fer að raska
minni hans.
Á öndverðu árinu 1971 var
Áskell ráðinn framkvæmdastjóri
Fjórðungssambands Norðlendinga.
Hann fluttist þá frá Húsavík til
Akureyrar og hefur búið þar síðan.
Störf sín fyrir sambandið rækti
hann af miklum dugnaði og áhuga.
Um það er okkur sem oft vorum á
vegi hans þegar hann var í erindum
hér syðra vel kunnugt. Einn hátt-
settur maður sem starfaði í stofnun
sem Áskell átti oft erindi við um
málefni Fjórðungssambands Norð-
lendinga, sagði við mig að hann
væri undrandi á því að Norðlending-
ar hefðu ekki sent Áskel sem full-
trúa sinn á Alþingi því að ötulli
talsmann hefðu þeir naumast feng-
ið þrátt fyrir þá úrvalsmenn sem
jafnan hefðu verið fulltrúar þeirra
á þingi.
Ég hygg að það hafi orðið Áskeli
mikil vonbrigði þegar Fjórðungs-
sambandi Norðlendinga var á sl.
ári skipt í tvö sambönd, þ.e. eitt
samband fyrir hvort kjördæmið.
Hann hafði gert sér miklar vonir
og stefnt að því að Fjórðungssam-
bandið yrði sterk stjórnsýslueining
og lagt mikla vinnu að undirbúningi
þess. Það eru víst fyrirfram ákveðin
örlög, að flestar tilraunir allt frá
landnámsöld til samstarfs og sér-
stöðu landsfjórðunganna hafa orðið
minni en skyldi. Áskell var einn
þeirra sem hafði bjargfasta trú á
gildi þess, að landsfjórðungarnir
hefðu sterk samtök og lagði sig
mjög fram um að efla samstöðu
Norðlendingafjórðungs.
Áskell er tvíkvæntur. Hann
missti fyrri konu sína, Þómýju Þor-
kelsdóttur, þegar hann var bæjar-
stjóri á Húsavík. Með henni átti
hann tvær dætur, Steinunni og
Ásu. Fyrir hjónaband hafði hann
eignast dóttur, Guðrúnu. Síðari
kona hans er Áslaug Valdemars-
dóttir frá Húsavík. Þau eiga tvö
TRJAPLONTUR - RUNNAR
Verdhrun!
Bjóðum eftirtaldar tegundir á ótrúlega hagstæðu verði
á meðan birgðirendast: Alaskavíðir, brúnn (Tröllavíð-
ir), kr. 65, birkikvistur í pottum kr. 199, alparifs kr.
180, gljámispill kr. 140, hansarós kr. 390, runnamura
kr. 290, sírenur kr. 290, gullregn kr. 300, ásamt fjöl-
breyttu úrvali sígrænna plantna með 30% afslætti.
Trjáplöntusalan Núpum, Ölfusi,
beygt til hægri við Hveragerði.
Símar 98-34388, 985-20388. Opið 10-21 alla daga.
börn, Ólafíu og Einar. Þau hjónin
eiga mjög fallegt heimili í Höfða-
hlíð 9 á Akureyri. Þangað er gott
að koma og njóta gestrisni þeirra.
Ég man fyrst eftir Áskeli þegar
ég var að ljúka námi við Samvinnu-
skólann vorið 1947. Hann var þá
að taka inntökupróf upp í eldri deild
skólans. Hann útskrifaðist þaðan
eftir eins vetrar nám. Haustið 1948
þegar ég fór að starfa í Reykjavík
hófust kynni okkar. Ég tók fljótlega
eftir hinum fjölþættu gáfum hans
og þótti fróðlegt að ræða við hann.
Hann var þá í hinu svokallaða fram-
sóknarhreiðri í prentsmiðjuhúsi
Eddu þar sem Tíminn og Framsókn-
arflokkurinn höfðu skrifstofur sín-
ar. Hann fylgdist þá öðrum betur
með landsmálunum og þeim hrær-
ingum sem voru hverju sinni í
stjórnmálunum. Jafn glöggskyggn
maður og hann var öðrum fyrri til
að spá í framvindu mála og sjá
ýmislegt sem aðrir voru ekki búnir
að átta sig á. Ég var á þessum
árum mjög áhugasamur um landsr
málin og stjómmálin og fór því fljót-
lega að bera mínar ályktanir um
landsmálin undir Áskel. Ég held að
við höfum sameiginlega oftast verið
búnir að átta okkur á því hvernig
næstu skrefín hjá stjórnmálamönn-
unum væru tekin.
Áskell er líka mikill áhugamaður
um dulræn málefni. Margar sam-
ræðustundir höfum við átt um þau
májefni um dagana.
Áskell er maður mjög fjölfróður.
Hann hefur aldrei einangrað hugs-
anir og störf við einn málaflokk og
lætur sér fátt óviðkomandi. Frægt
var þegar hann var í spuminga-
þætti í útvarpinu og spyrlamir gátu
með engu móti lagt fyrir hann þær
spurningar sem hann gat ekki svar-
að. Ymsir voru famir að halda að
þetta yrði fastur dagskrárliður til
framtíðar. Nú er öld sérhæfingar-
innar mnnin upp. Langskólagengn-
ir, sérhæfðir menn er það sem koma
skal.
Meðan hann starfaði í Reykjavík
vom stofnanir þær sem við störfuð-
um á mjög nálægar hvor annarri.
Við hittumst því eðlilega nánast
daglega. Svo vildi til á tímabili, að
forstöðumenn beggja þessara stofn-
ana voru gamlir skólabræður.
Ágætustu menn að mörgu leyti.
Þeir vom báðir úr nemendahópi
þeim sem Jónas frá Hriflu hafði
komið ungum til ábyrgðarstarfa.
Eins og áður er vikið að voru ung-
ir og framagjarnir menn ekki þeirra
uppáhaldsstarfsmenn. Við skildum
því öðrum betur aðstöðu hvor ann-
ars. Átti þetta sinn þátt í að sam-
staða okkar varð meiri sökum varn- -
arbaráttu þeirrar sem hvor okkar
varð að heyja í þeim fyrirtækjum
sem við störfuðum hjá.
Eftir að Áskell fluttist norður
yfír heiðar voru samfundir okkar
margir þegar hann var á ferð til
Reykjavíkur og oft hefur síminn
verið notaður til að ræða málin og
spá í hlutina. Hinu er ekki að leyna
að stundum hafa smá óveðursský
gengið yfir enda erum við vist báð-
ir skapmiklir og hreinskilnir, ef til
vill full hreinskilnir, eins og gamall
ættingi minn sem þekkti okkur
unga menn orðaði það einu sinni.
Ég sendi Áskeli og fjölskyldu
hans bestu kveðjur og árnaðaróskir
á þessum tímamótum. Ég bíð óþol-v
inmóður eftir að hann skrifí ævi-
sögu sína því að sagnfræði þessarar
aldar yrði svipminni ef þá bók kæmi
til með að vanta í bókasöfn þeirra
mörgu, sem hafa áhuga á að kynna
sér hvernig landsmálin þróuðust á
öldinni sem nú er að renna sitt
skeið.
Ragnar Ólafsson.
Námskeið fyrir atvinnulausa
STJÓRNUNARFÉLAG íslands
hefur ákveðið að bjóða þeim sem
enn hafa ekki fengið atvinnu til
hins vinsæla námskeiðs Phoenix
- sem hlotið hefur íslenska heitið
Leiðin til árangurs. Námskeiðið
fer fram 5.-9. júlí kl. 15.30 til
19.30.
Á námskeiðinu er fjallað um und-
irstöðu þess að menn nái árangri,
jafnt í einkalífí sem starfi. Það þyk-
ir skýra á mjög hnitmiðaðan og
auðskilinn hátt undirstöður þess að
menn nái árangri í lífínu með já-
kvæðu hugarfari, réttum aðferðum
og vilja til þess að takast á við ný
verkefni, segir í frétt frá Stjórnun-
arfélaginu.
Námskeiðið byggir á mynd-
bandasýningum hins þekkta kana-
díska fyrirlesara Brians Tracys en
myndböndin, sem eru á ensku, hafa
íslenska skýringatexta og þeim
fylgir vinnubók á íslensku. Fanný
Jónmundsdóttir, leiðbeinandi hjá
SFÍ, leiðbeinir á námskeiðinu en
hún hefur ákveðið að gefa vinnu
sína til þess verkefnis.
Þátttakendafjöldi takmarkast við
25 manns. Þeir sem áhuga hafa
hafí samband við Miðstöð fólks í
atvinnuleit, Lækjargötu 14.
• •
VALHUSGOGN
Ármúla 8, símar 812275 og 685375.
raftgreitalar
HORNSÓFI - SVEFNSÓFI
EITT HANDTAK —
Verð kr. 99.000,- stgr.
Hornsett (án svefnsófa) 2 + horn + 3 í 4 Ktu
Verð kr. 73.000,- stgr.
Horsett, leður á slitflötum, 2 + horn + 3.
Verð kr. 125.000,- stgr.