Morgunblaðið - 03.10.1993, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 3. OKTÓBER 1993
15
Saga sem aldrei er sögð
_________Leiklist_____________
Súsanna Svavarsdóttir
Þjóðleikhúsið: ÞRETTÁNDA
KROSSFERÐIN. Höfundur: Odd-
ur Bjömsson. Tónlist: Hjálmar
H. Ragnarsson. Danshöfundur:
Ástrós Gunnarsdóttir. Lýsing:
Páll Ragnarsson. Leikmynd og
búningar: Sigurjón Jóhannsson.
Leiksljóri: Þórhildur Þorleifs-
dóttir.
Þrír hermenn leita að einhveiju
óskilgreindu stríði. Þeir ráfa stefnu-
laust áfram; ætla í suður, helst suð-
austur en eru ekki á einu máli um
hvar sú átt er. Þeir villast og týnast
í tíma og rúmi, ólíkir menn; Stefán
íhugull, hlutlaus, heimspekingur og
greinilega leiðtogi hópsins, Seppi
hrár og líkamlegur, upptekin af
frumþörfum sínum og hvötum og
andstæða hans, Andrés, hlýlegur
hugsjónamaður, fullur af ást og
heimþrá. Að því leyti má segja að
hér sé á férðinni einn maður; þáttum
hans - hugsun, líkama og tilfinn-
ingum - sé dreift á þessa þijá dáta
sem finna ekkert stríð, jafnvel þótt
leit þeirra sé stöðugt og grimm
barátta; innbyrðis deilur þeirra hafa
sama eyðingarmátt og hver sú styij-
öld sem þeir kynnu að finna. Og til
að komast af, ná aftur heim, eða
finna „friðinn" þarf þessi „þríeina"
persóna að fóma vissum þáttum af
sjálfri sér; varpa frá sér öllu nema
hlutleysi og temja sér æðruleysi í
tilverunni - enda æðruleysisbæn
A.A. samtakanna smellt inn í text-
ann snemma leiksins; hún sett í
munn Seppa, sem notar hana til að
réttlæta skeytingaleysi sitt og virð-
ingarleysi fyrir öllu og öllum.
Þeir félagar mæta ýmsum furðu-
fuglum úr sagnfræði og bókmennt-
um og þá týpum sem hafa haft
afgerandi áhrif með skilaboðum sín-
um; flækingarnir úr stórkostlegu
verki Becketts, „Beðið eftir Godot",
sem bíða og bíða eftir einhveiju sem
þeir vita ekki hvað er, eyða lífí sínu
í það, meðvitundarlausir um eigið
líf, telja sig ekki geta breytt því í
einu eða neinu. Þeir eru því alger
andstæða hermannanna þriggja
sem virðast hafa náð því að „ef
ekkert breytist, þá breytist ekkert
og það eina sem þú getur breytt
ert þú sjálfur". Þeir ætla að taka
málin í sínar hendur og fínna þetta
íjandans stríð, sem þeir ætla að
vinna og verða hetjur. Svo hitta
þeir Klukku-Kalla, fársjúkan mann
af þvagsýrugigt, sem eyðir lífi sínu
í að finna upp klukku sem gengur
aftur á bak. Hver vildi ekki geta
snúið klukkunni til baka og breytt
ýmsum atburðum í lífi sínu? Klukku-
Kalli er fulltrúi fyrir þá stöðnun sem
verður til, þegar við veltum okkur
upp úr fortíðinni lon og don í stað
þess að vega hana og meta og halda
síðan áfram lífi okkar samkvæmt
klukku sem snýr stöðugt réttsælis.
Svo kemur sjálfur Sólkonungurinn,
fulltrúi þess „óvemdaða geðveikra-
hælis“ sem jörðin er undir ósongati
- en nota bene, hermennimir hitta
hann aldrei - heimspekingurinn
þeirra lendir aldrei í snertingu við
það lífemi til að vega og meta. í
þess stað er trufluðum forsætisráð-
herra, sem breytir sér í trúð, skellt
inn til að undirstrika geggjunina og
fómimar sem eru færðar í eigin-
hagsmunaskyni, en í nafni þess að
verið sé að betrumbæta heiminn.
. Svo hitta þeir félagamir tröllkon-
ur og álfkonur, bónda og bónda-
konu, sem em fulltrúar fyrir mis-
munandi eiginleika mannlífsins og
alltaf fær Stefán hugmyndir; Andr-
és verður sífellt vonsviknari og
meira efins um að hann vilji verða
hetja og andstæðurnar skerpast
stöðugt milli hans og Seppa, sem
verður grimmari eftir því sem líður
á ferðina. Þeir taka sitthvom pólinn
í hæðina, þar til Andrés er orðinn
of viðkvæmur fyrir þetta sullumall
af Iífi Og ákveður að verða eftir í
„einskismannslandi" með „dánu
blómi,“ með hreinni og tærri Lilju,
sem ekki hefur glatað merkingu
sinni með orðum. Seppi er orðinn
of grimmur fyrir jafnvel þennan
drallupoll og honum verður að
fóma, ef á að takast að betmm-
bæta heiminn, eftir að stríðinu lýk-
wv.
í hlutverkum hermannanna em
Pálmi Gestsson (Stefán), Eggert
Þorleifsson (Seppi) og Baltasar Kor-
mákur (Andrés). Brotalömin í verk-
inu finnst mér vera hversu litlir
þátttakendur þeir em í þeirri leit
sem þeir hafa tekist á hendur, eink-
um þeir Stefán og Andrés. Þeir eru
áhorfendur og eðli þeirra Seppa og
Andrésar skerpist af því sem þeir
Eggert Þorleifsson í hlutverki
Seppa.
sjá á meðan þeir dingla um holt og
hæðir undir leiðsögn Andrésar hins
stóíska. Hlutverk hans hlýtur að
vera ákaflega leiðinlegt; hann tuðar
armæðulegar vangaveltur sínar um
lífið og tilvemna á milli smástyij-
alda sem þeir félagar verða vitni
að og ég get ekki séð að á bak við
þær vangaveltur sé beinlínis skýr
eða áhugaverð hugsun. Hann er
alltaf að eltast við einhveija sýn af
trénuðum hermanni á hesti sem er
svo biynjaður að hann er ósnertan-
legur, með þykka grímu sem leynir
öllum svipbrigðum og þegar hann
fylgir þessum hermanni í lokin, hef-
ur maður það á tilfinningunni að
nú sé Stefán að leggja út í enn eina
gjömingaþokuna; það sé sama
hvaða stefnu maðurinn taki, hann
finni ekki endanlegt svar í einni
jarðvist. Hlutverk Andrésar er
sömuleiðis fremur flatt og á köflum
vælulegt. Það er því úr fremur litlu
að moða fyrir þá Pálma og Baltas-
ar, þótt heimspekiættaður texti
Stefáns komist vel til skila í góðri
framsögn Pálma. Sá eini sem á
möguleika á túlkun á persónu er
Eggert Þorleifsson í hlutverki
„hvatadýrsins" Seppa og gerir það
mjög vel; bregður upp mynd af
mjög grótesk einstaklingi sem verð-
ur stöðugt svipljótari í ljótum heimi.
í sýningunni er gríðarlegur hópur
leikara og dansara og eru hlutverk
þeirra flestra hugmyndafræðileg;
það er að segja persónumar eru
fulltrúar fýrir eðlisþætti og hug-
myndir sem hafa fylgt mannkyninu
í gegnum sögu og bókmenntir frá
örófi alda og þar era ýmsar
skemmtilegar hugmyndir og á köfl-
um varð ferðalag þeirra félaganna
áhugavert, til dæmis þegar þeir
hittu bóndann og bóndakonuna
vænu, sem vora mjög skemmtilega
leikin af Erlingi Gíslasyni og Krist-
björgu Kjeld. Hæpnari fannst mér
atriðin þar sem félagamir hitta tröll-
konu og álfkonu, fulltrúa átaka og
freistinga.
Eitt besta atriðið í sýningunni
fannst mér þó fundur þeirra þre-
menninganna við Klukku-Kalla og
þótt hann sé fulltrúi fyrir þá örvænt-
inguna sem fylgii' því að fjandans
klukkan skuli tifa áfram í sífellu,
skapaði Gísli Rúnar Jónsson lifandi
persónu úr þeim litla efnivið sem
hann hafði. Hlutverkið er unnið af
stakri nákvæmni, hvort sem varðar
hreyfingu, svipbrigði eða textameð-
ferð; Klukku-Kalli er fársjúkur mað-
ur, skakkur og skældur af gigt
sinni, vart mælandi sökum eymsla
og kvala um allan kroppinn. Munur-
inn á vinnu Gísla Rúnars og ann-
arra í sýningunni, held ég að liggi
í því að hann gengst inn á forsend-
ur Klukku-Kalla og leggur engan
dóm á hann. Þegar á móti er skoð-
uð vinna Amars Jónssonar í hlut-
verki forsætisráðherrans/trúðsins
og Hjálmars Hjálmarssonar í hlut-
verki Lúðvíks XIV., er eins og leik-
arinn standi á ’milli áhorfandans og
persónunnar og segi: „Mér fínnst
þetta líká afbrigðileg persóna og
þetta er allt í plati. Eg er bara að
leika.“ Sú þveröfuga leið sem Gísli
Rúnar hefur valið að treysta for-
sendum persónunnar og treysta
áhorfendum til að vega hana og
meta, er mun áhugaverðari og
meira „teater". í þessu atriði og
heimsókninni til bændahjónanna
fannst mér sýningin virkilega lifa
og ná eitthvað lengra en til eyma
og augna.
Annað lítið hlutverk sem mér
fannst sérlega vel unnið var Hers-
höfðinginn helsærði sem ráfaði
blindur um óbyggðimar með dóttur
sinni Lilju, daufdumbri, og sagði
henni sögur. Hilmar Jónsson skilar
líkamlegum sársauka, tómleika þess
sem hefur glatað sýn á tilverana
og sorginni sem streymir frá
brostnu hjarta með frábærri radd-
beitingu.
Þetta er í heildina árans flott
sýning - en utan um raglingslegt .
verk sem er ofhlaðið af hugmyndum
og tilvísunum út og suður í heim-
spekikenningar, bókmenntir, sagn-
fræði og hugmyndafræði A.A. sam-
takanna. Það má vel vera að niður-
staðan sé sú að maðurinn hafi á
öllum tímum verið að leita þess
sama og út frá sömu forsendum og
að „allt sé í heiminum eins og best
verður á kosið“ hveiju sinni, til að
skilyrðin fyrir þroskaleit og -von
mannsins séu kórrétt - en engu að
síður hefði mátt stytta verkið veru-
-lega og mynda betri tengsl milli
allra þessara óteljandi tilvísana, en
að láta persónuna Stefán skýra
þau. Texti verksins verður til lengd-
ar þreytandi, eins og langur aðdrag-
andi að sögu sem aldrei er sögð.
Hvað varðar útlit og framvindu
sýningarinnar, er ljóst að leikstjóri,
Þórhildur Þorleifsdóttir, leikmynda-
og búningahönnuður, Siguijón Jó-
hannsson, Ijósameistari, Páll Ragn-
arsson, og tónskáldið, Hjálmar H.
Ragnarsson, geta búið til sviðsveislu
úr hveiju sem er og mér leiddist
aldrei að horfa á það sem var að
gerast á sviðinu, utan eitt atriði, sem
var nú líka svo þrangið texta að
það var pínlegt; óvemdaða geð-
veikrahælið sem kom inn í sýning-
una eins og skrattin’n úr sauða-
leggnum og virtist vera „show“ í
engu samhengi við ferð þremenn-
inganna - enda voru þeir víðs fjarri.
En ég held mér hefði ekkert leiðst
meira að sitja bara og horfg á sviðs-
veisluna og hlusta á yndislega tón-
list - sem var ákaflega vel flutt af
Guðnýju Guðmundsdóttur, Óskari
Ingólfssyni, Gunnari Kvaran og
Herði Áskelssyni, auk þess sem,
Voces Thules sönghópurinn hljóm-
aði dýrðlega - og sleppt megninu
af textanum. Sjálfur segir höf-
undurinn í leikskrá: „Ef orð glata
merkingu sinni þá er engin leið að
vita til hvers á að grípa. Þannig
má segja að það sé visst ofnæmi
sem er kveikjan að þessu verki.“
Ég veit svosem ekki hvað höfundur
sem hefur ofnæmi fyrir orðum er
að vilja upp á dekk með að skrifa
leikrit. Næst ætti hann kannski
bara að fara að ráðum Jóns Prímus-
ar í Kristnihaldi undir Jökli og láta
persónur sínar tísta eins og fugla
himinsins.
5
co
BOURJOIS
Kynnum nýju haust- og vetrarlitina.
Mánud. 4. okt.
Sautján
Laugavegi 91, kl. 13-17
Miðvikud. 6. okt.
Clara
Austurstræti 3, kl. 12-16.
Verið velkomin.
Aðalfundur Auðlindar hf.
Aðalfundur Auðlindar hf. verður haldinn
mánudaginn 11. október 1993 á efstu hæð Holiday Inn
(Háteigur) og hefst kl. 16.
1. Skýrsla stjórnar
2. Arsreikningur
3. Ákvörðun um meðferð hagnaðar/taps
4. Kosning stjórnar
5. Kosning endurskoðanda
6. Ákvörðun stjórnarlauna
7. Önnur mál
8. Erindi
A
HLUTABREFASJOÐURINN
AUÐLIND HF.
r
STEINAR WAAGE
SKÓVERSLUN
ROCKSTONE

Tegund: R-1230
Litur: Svart
Stærðir: 23—39
Sóli: Grófur göngusóli
ATH: Loðfóðraðir
Verð frá 3.995,-
Tegund: R-I059
Litur: Svart og vínrautt,
grænt og brúnt
Stærðir: 23—4I
Sóli: Grófur göngusóli
ATH: Loðfóðraðir
Verð frá 3.995,-
POSTSENDUM SAMDÆGURS • 5% STAÐGREIÐSLUAFSLATTUR
Tökum við noluðum skóm til handa bógstöddum.
Domus Medica, Kringlunni, Toppskórinn,
Egilsgötu 3; Kringlunni 8-12, Veltusundi,
sími 18519 sími 689212 sími 21212.