Morgunblaðið - 05.11.1993, Síða 2

2 C
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 5. NÓVEMBER 1993
KOMA NÚ GEIMVERUR í DAG? ♦
KYNJASKIPT VERÖLD SUSANNE
BRÖGGER4 ÓHÖPP OG MINNISLEYSI
VEGNA SVEFNTRUFLANA ♦ SKERPIR
KOFFEINNEYSLA HUGSUNINA?
„Er koffeínið sem
finnst í kaffi, te, kakói og
kóla drykkjum útbreiddasta fíkniefnið?"
Sterkur kaffibolli. Það fyrsta sem mörgum dettur í hug þegar þeir
opna augun á morgnana. Samkvæmt könnun sem gerð var á kaffi-
drykkju íslendinga fyrir nokkrum árum drekkum við að meðaltali
6-7 bolla af kaffi á dag.
„Koffeín er án efa útbreiddasta
fíkniefni í heimi og þó að möguleg-
ar afleiðingar neyslu þess séu ekki
afdrifaríkar hjá öllum þeim ein-
staklingum sem neyta koffeíns með
tilliti til alls þess fjölda sem neytir
efnisins er ljóst að efnið hefur skað-
leg áhrif,“ segir dr. Jack James,
prófessor við La Trobe háskólann
í Melbourne í Ástralíu sem staddur
er hér á landi. Hann gegnir stöðu
við atferlisvísindadeild skólans (be-
havioral health sciences) og hefur
síðastliðin 12 ár sérhæft sig í að
kanna áhrif koffeíns á heilsu
manna. Meðal annars hefur hann
gefíð út bókina Caffeine and health
(Academic press, 1991) þar sem
hann tók saman ótal rannsóknir
sem hafa verið gerðar á koffeíni
og áhrifum þess á líkamsstarfsem-
ina.
Neysla koffeíns hækkar
blóðþrýsting
Vitað er að hækkaður blóðþrýst-
Hettupeysur:
GÓÐ BARNAFÖT
+ BETRA VERÐ
= BESTU KAUPIN!
Efni: 65% Ull /35% Mscose
StærÓir: 95-135 (3ja-9 ára)
Litir: Laxableikt og grænt
DRAGTIR:
Efni: 65% Ull / 35% \iscose
StserÓir: 95-135 (3ja-9
Jakki og pilsj rautt
FRAKKI / DRAGT :
Efni: 65% Ull / 35% Mscose
Stærðir: 95-135 (3ja-9 ára)
Frakki: svartur
Dragt: Jakki og hnébuxuy svart
4 ^ ^
Qs LAUGAVEGI20 FAKAFENI52 - SÍMI683919
SIMI25040 KIRKJUVEGI10 - VESTM. - SÍMI98-13373
PdSWÍNIMJM. U/4 LANC AU.T 1
ingur er einn af áhættuþáttum
hjartasjúkdóma og margar rann-
sóknir hafa verið gerðar á áhrifum
koffeíns á blóðþrýsting. Niðurstöð-
ur ber yfirleitt að sama brunni og
sýna að neysla koffeíns hækkar
blóðþrýsting.
Margir telja að þetta eigi ekki
við með reglubundinni neyslu koff-
eíns því þá aukist þol. Þetta segir
Jack James að eigi ekki við rök að
styðjast og bendir máli sinu til
stuðnings á könnun sem gerð var
við La Trobe háskólann í Ástralíu.
Þijátíu og sex einstaklingar, karl-
menn og kvenmenn, tóku þátt í
könnuninni og blóðþrýstingurinn
var mældur á hálfrar klukkustund-
ar fresti með litlu tæki sem fólkið
hafði á sér allan sólarhringinn.
Þetta var gert einu sinni í viku í
nokkrar vikur. í ljós kom að blóð-
þrýstingur hækkar við neyslu koff-
eíns þrátt fyrir reglulega neyslu.
Skýringin er sú að koffeín hverfur
tiltölulega fljótt úr líkamanum,
helmingurinn er horfinn eftir fimm
klukkustundir og eftir 8-10 klukku-
stundir er það horfið úr blóðinu.
Flestir drekka mest kaffi á morgn-
ana og yfir daginn en drekka lítið
á kvöldin. Því er lítið magn í blóð-
inu á morgnana sem skýrir senni-
lega hversvegna blóðþrýstingur
eykst við kaffidrykkju á morgnana.
Þetta kann líka að skýra þörfina
fyrir sterkan kaffibolla þegar vakn-
að er.
íslensk rannsókn í bígerð
Jack James er gistiprófessor við
geðdeild Landspítalans í nokkra
mánuði. Hann hyggst á næstu vik-
um ásamt starfsbræðrum sínum þar
gera könnun á koffeínneyslu íslend-
inga og áhrifum hennar á blóðþrýst-
ing.
„Líklega verður byrjað á könnun-
inni á næstu vikum og vonandi
verða það nokkur hundruð manns
sem fá í hendur ítarlega spurninga-
lista um koffeínneyslu og síðan
verður blóðþrýstingur mældur.
Kornabarniö er viku aö losna
við koffeín úr blóðinu
Ef konur hafa á meðgöngu neytt
koffeíns fínnst efnið líka í blóði
fóstursins og oft fæðast nýburar
með koffeín í blóði.
Jack James segir að ekki hafi
verið gerðar ítarlegar rannsóknir á
áhrifum koffeíns á fóstur en bendir
á að rannsóknir með dýr hafi leitt
í ljós að ef rottum voru gefnir kof-
feín skammtar sem samsvara 100
bollum af kaffi á dag áttu þær á
hættu að fæða vansköpuð afkvæmi
sem vantaði á útlimi eða voru hol-
góma.
Svo virðist sem koffeínneysla
hægi á vexti fósturs af því að þær
konur sem drekka koffeín fæða
minni börn en þær sem ekki drekka
koffeíndrykki að ráði.
„Min niðurstaða er að ófrískar
Morgunblaðið/Sverrir
Dr. Jack James prófessor við La Trobe háskólann í Melbourne í
Ástralíu.
konur ættu alls ekki að drekka
koffeíndrykki,“ segir Jack James.
„Ungbarn hefur engan þroska til
að melta koffeín. Lifur barnsins er
ekki farin að geta tekið við efninu
og því fer það í gegnum nýrun.
Kornabarnið er því að minnsta kosti
fjóra daga að losa sig við koffeínið
úr líkampnum sem það fær með
móðurmjólkinni. Þetta á líka við þá
sem vegna áfengisdrykkju eru með
skemmda lifur. Þeir eru í marga
daga að losa sig við koffeín úr blóð-
inu.
„Við vitum ekki hvaða áhrif koff-
eínið hefur á ungbarnið því rann-
sóknir á því hafa ekki verið gerð-
ar“, segir dr. James.
- Nú eru margar barnshafandi
konur sem segjast ekki hafa lyst á
jafnmiklu kaffi og áður.
„Það á sér sína skýringu. Þetta
á sérstaklega við á síðasta þriðj-
ungi meðgöngunnar en þá er líkam-
inn lengur að losna við koffeínið
úr líkamanum. Venjulega tekur það
líkamann 5 tíma að minnka koffeín-
ið um helming en á síðustu mánuð-
um meðgöngunnar eru klukku-
stundirnar orðnar 18. Hvað liggur
að baki er ekki vitað en menn hafa
Ieitt getum að því að þetta tengist
hormónastarfsemi."
Skerpir koffeínneysla
hugsunina?
- Margir halda því fram að þeir
hugsi skýrar ef þeir drekki kaffi.
„Þetta hef ég heyrt en þeir sem
halda þessu fram drekka kaffi dag-
lega. Á morgnana eru þeir syfjaðir
og þreyttir. Eftir bolla af kaffi verð-
ur líðanin betri. Koffeín er vana-
bindandi og fráhvarfseinkenni þeg-
ar koffeínið fer úr líkamanum eru
þreyta, einbeitingarskortur. Hætta
er á að um það bil 20 klukkustund-
um eftir að koffeíns hefur verið
neytt fái fólk höfuðverk og verði
enn þreyttara.
Að hluta til er þetta skýringin
og koffeínið er þá ekki að skerpa
hugsun en einungis að koma starf-
seminni í eðlilegt horf.“
- Hvað tekur fólk langan tíma
að losna við koffeínið úr líkaman-
um?
„Það tekur um það bil tvo daga
að losna við sjálft koffeínið úr lík-
amanum og allt að fimm dögum í
viðbót fyrir fráhvarfseinkenni að
hverfa. Hinsvegar er miklu ráðlegra
að hætta hægt og rólega og taka
sér 2-3 vikur í það. Þá ættu menn
ekki að finna serstaklega fyrir ein-
kennum."
Börn og koffeín
Dr. Jack James segir að ef tíu
ára barn drekki dós af kóki fái það
sama magn af koffeíni í líkamann
og fullorðinn sem drekkur bolla af
kaffi. Hinsvegar drekka fullorðnir
reglulega kaffi en börn ekki kók.
Því er óreglulegt hvað þau fá af
koffeíni í líkamann. Hvaða áhrif
koffeínið hefur á starfsemi barns-
líkamans er ókannað. „Það er orðið
aðkallandi að gera rannsóknir á
börnum og koffeínneyslu þeirra og
sem foreldri er það spurning hvort
hægt sé að réttlæta það að gefa
barninu kók. Það er engin hollusta
í koffeíni og það kann að vera barn-
inu skaðlegt.” Dr. James segir
ástæðuna fyrir því að framleiðendur
hafi koffeín í kóladrykkjum þá að
koffeín skerpi sykurbragðið. Það
er líka staðreynd að koffeínið er
vanabindandi. Upphaflega innihélt
kók eiturlyfið kókaín en það var
einungis í stuttan tíma. Kók inni-
heldur enn koffeín.
- Er eitthvað jákvætt við koffeín ?
„Koffeín er stundum notað sem
lyf. Fyrirburar hafa fengið koffeín
þegar þeir geta ekki andað, koffeín
hefur verið notað til að athuga lifr-
arskemmdir og með asperíni getur
koffeín aukið virkni gegn sársauka.
Þá er ljóst að koffeín hefur nei-
kvæð áhrif á sum lyf. Ef koffeín
er tekið með svokölluðum benzo-
diazepines (t.d. díasepam), róandi
lyfjum, minnkar virkni lyfsins."
- En svona að síðustu. Drekkur
Jack James kaffi?
„Ekki lengur, ég hætti því þegar
ég fór að sjá afleiðingarnar af koff-
eín neyslu."
Þess má geta að dr. Jack James
er með fyrirlestur um þetta efni á
vegum læknaráðs Landspítala í Eir-
bergi í dag. Fyrirlesturinn hefst
klukkan 13.05 og er ætlaður lækn-
um og starfsfólki Landspítala. ■
Guðbjörg R. Guðmundsdóttir
Árið 1991 var gerð póstkönnun
á koffeínneyslu 16-75 ára ís-
lendinga. í 2. árgangi árið 1991
af tímariti Sálfræðingafélags
íslands skrifa Eiríkur Órn Am-
arsson og Ása Guðmundsdóttir
um könnunina. „Tekið var 1000
manna handahófsúrtak og
svöruðu 77.5%. Um 94% allra
svarenda sögðust neyta koff-
eíndrykkja daglega. Flestir
drukku kaffi, þar á eftir komu
kóladrykkir og te, en fæstir
drukku kakó daglega. Karlar
drukku marktækt meira magn
koffeíndrykkja en konur, eink-
um í formi kaffis og kóla-
drykkja...KoffeínneysIa íslend-
inga er meiri en meðal annarra
þjóða Evrópu og í Bandaríkjum
N-Ameríku.