Morgunblaðið - 27.11.1993, Blaðsíða 4

4 B
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 27. NOVEMBER 1993
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 27. NÓVEMBER 1993
B 5
Kammersveit Hafnarfjarðar á æfingu í Hafnarborg í Hafnarfirði. Morjfunbiaðið/Árni Sæberg
Tónlist sem skiptir
máli í sögunni
Morgunblaðið/Sverrir
Örn Óskarsson stjórnandi Kammersveitar Hafnarfjarðar.
VERKIN sem leikin verða á
, fyrstu tónleikum Kammersveitar
Hafnarfjarðar á þessu starfsári
eiga tvennt sameiginlegt. Þau
eru öll samin um miðja öldina í
Bandaríkjunum, en af þremur
ólíkum tónskáldum. Tónleikarnir
verða haldnir annað kvöld kl.
20.30 í Hafnarborg í Hafnar-
firði. Kammersveit Hafnarfjarð-
ar er ung hljómsveit og segir
Örn Óskarsson, stjórnandi henn-
ar, að markmið hennar sé að
auðga menningarlíf bæjarins og
gefa tónlistarfólki tækifæri að
starfa í svona hóp.
Fyrsta verkið á tónleikunum er
Appalacian Spring eftir bandaríska
tónskáldið Aaron Copland. Verkið
var samið á árunum 1943-44, sér-
staklega fyrir ballettflokk Mörthu
Graham og á tónleikunum verður
flutt svítan úr ballettinum. Orn segir
að Copland sé líklega amerískasta
klassíska tónskáldið og þetta sé mjög
amerískt verk.
Annað verkið á tónleikunum er
Capricom Concerto Op. 21 eftir
Samuel Barber fyrir flautu, trompet,
óbó og strengjasveit. Einleikarar
verða Gunnar Gunnarsson flautuleik-
ari, Einar Jónson trompetleikari og
Peter Tompkins sem leikur á óbó.
Stjórnandinn lýsir verkinu sem aftur-
hvarfi til barrok-tímabilsins þar sem
Barber nýti aðferðir tónskálda þess
tímabils. Verkið var samið árið 1944
og var hann þá orðinn þekkt tón-
skáld. Örn segir að verkið sé nokk-
urs konar bemskuminningar og aft-
urhvarf tónskáldsins tii uppeldis-
stöðvanna.
Lokaverk tónleikanna á sunnu-
dagskvöld er svo Toccata e due canz-
oni eftir Tékkann Bohuslav Martinú
sem samið er 1946 í Bandaríkjunum,
en hann var lengst af í útlegð frá
heimalandi sínu. Örn segir að þrátt
fyrir að Martinú hafi verið tékknesk-
ur þá hafi yfirbragð tónsmíða hans
verið alþjóðlegt. Píanó er fyrirferðar-
mikið í verkinu sem er í þremur þátt-
um.
Kammersveit Hafnarfjarðar er
ung hljómsveit, stofnuð árið 1992
og segir Örn að kalla megi starfsár-
ið sem er að hefjast „fyrsta alvöru
starfsárið,“ en hljómsveitin lék á ein-
um tónleikum síðasta vetur og svo á
Listahátíð í Hafnarfirði í sumar.
Fernir tónleikar í vetur .
í vetur heldur Kammersveitin
þrenna tónleika í Hafnarborg í Hafn-
arfirði, auk þess sem sveitin flytur
Túskildingsóperu Kurts Weills í kon-
sertútfærslu í Bæjarbíói í janúar.
Verkin sem Kammersveitin Ieikur
í vetur eru öll samin á þessari öld.
Örn segir skýrínguna liggja að hluta
til í stærð hljómsveitarinnar. Kjarna
hennar skipa 14 hjóðfæraleikarar,
en allt í allt tengjast 28 hjóðfæraleik-
arar hljómsveitinni.
„Verk fyrir svona hljómsveit
Rætf við Örn Ósk-
arsson stjórnanda
Kammersveitar
Hafnarf jarðar um
verkefni vetrarins
og starfsemi
sveitarinnar
finnast ekki fyrr en á þessari öld,“
segir Örn. Hann bætir við að ef sveit-
in ætlaði að flytja eldri verk þýrfti
hún að hafa stærri strengjasveit á
að skipa, en grunnur sveitarinnar er
strengjakvintett sem er tvær fiðlur,
víóla, selló og kontrabassi.
Örn segir að í rauninni mætti segja
að ekkert hafi verið samið fyrir þessa
stærð hljómsveitar fyrr en Arnold
Schönberg samdi Kammersinfóníu
op. 9, nr. 1 árið 1906, sem verður
leikin á síðustu tónleikum sveitarinn-
ar. „í henni kom fram ný hugsun,"
segir hann. „Hún er samin út frá lit
hljóðfæranna." Hann segir að verkið
hafi orðið þekkt meðal annars vegna
þess að það er samið fyrir litla hljóm-
sveit á tímum þegar öli helstu tón-
skáldin sömdu verk fyrir stórar
hljómsveitir.
Á þriðju tónleikum sveitarinnar
sem haldnir verða þann 27. febrúar
verða þrjú verk á dagskrá. Fyrsta
verkið er Danses Concertantes eftir
Igor Stravinsky, Concertino fyrir
básúnu og strengjasveit eftir Lars-
Erik Larson og Sinfoníetta eftir Er-
nesto Halffter.
Fjórðu og síðustu tónleikarnir
verða svo þann 10. apríl og þar verða
tvö frönsk verk leikin, Concert de
Chambre eftir Darius Milhaud og
L’Horloge de Flore eftir Jean Franca-
ix. Síðasta verkið á tónleikunum er
svo Kammersinfónía op. 9, nr. 1 eft-
ir Schönberg.
„Það er mikil þörf á að flytja þessa
tónlist,“ segir Örn og lýsir verkefna-
skrá vetursins sem nýjungagjamri
og aðgengilegri, en fæst þessara
verka hafa verið spiluð hérlendis.
„Meðal tónlistarfólks eru þetta þekkt
verk. Þetta er tónlist sem skiptir
máli í tónlistarsögunni," segir hann.
„Það er meira sþennandi að heyra
eitthvað nýtt.“
Hann leggur áherslu á að þrátt
fyrir að verkin séu öll samin á þess-
ari öld, þá séu þau aðgengileg og
áheyrileg. „Til dæmis er Túskildings-
óperan nokkurs konar þýskur djass,“
segir Örn.
Það liggur margra mánaða vinna
að baki verkefnavalinu segir Örn.
Fæst verkanna eru til í aðgengilegu
formi, eins og á geisladiskum og
erfitt var að nálgast nótur. „Þetta
var mikill höfðuðverkur en skemmti-
leg vinna,“ segir hann.
Örn segist líta á Kammersveit
Hafnarfjarðar sem vettvang til að
auðga tónlistarlífið utan Reykjavík-
ur. I framtíðinni hefði sveitin áhuga
að tengjast Suðurnesjum og ná-
grannabyggðum Hafnarfjarðar enn
frekar með því að fara til dæmis í
skóla og spila. Einnig hefur sveitinni-
borist boð um að leika á Alþjóðlegum
dögum nútímatónlistar í Rúmeníu í
vor, en fjárhagur sveitarinnar ræður
því hvort af þeirri för getur orðið.
Það er ekki auðvelt að reka svona
hljómsveit og mikið af vinnunni er
unnin í sjálfboðavinnu. „Starfsemin
gengur vegna þess að áhuginn er
mikill," segir hann. Hljómsveitin hef-
ur fengið fjárstuðning frá Hafn-
arfjarðarbæ og hefur sótt um styrki
frá ríkinu. Hann segir að stefna
hljómsveitarinnar sé sú að allir í
hljómsveitinni fái að spreyta sig sem
einleikarar og flytja verk sem þeir
hafi áhuga á. Kammersveitin sé vett-
vangur fyrir tónlistarmennina að
vinna í hóp af þessu tagi.
Einnig sé hljómsveitin mikilvæg
fyrir menningarlíf Hafnarfjarðar og
starfsemi hennar geti eflt aðra þætti
bæjarlífsins, eins og til dæmis veit-
inga- og kaffihús. „Það þarf að vera
menningarlíf annars staðar en í
Reykjavík, sem stenst samanburð við
það besta sem gerist þar,“ segir Örn.
Aslaug Asgeirsdóttir
í speglasal rúnanna
UM KVOLDIÐ var barið létt á dyrnar hjá honum. Þegar hann opnaði Persónur þínar eru allar að
var þar enginn. Diafanus tók kertisstúf og fikraði sig með hann um
myrka gangana uns hann fann steinsalinn. Á borðinu stóð vínkannan,
en hvorki sá hann urtarrót á diski né hunang. Og bergði á vínjnu.
Ekki setti hann upp vefjarhöttinn. AUt var með sömu ummerkjum og
áður og meðan hann klæddi sig úr, gjóaði hann augunum á spígspor-
andi fasana. Páfuglana stéllöngu. Eins og fyrr gengu inn í salinn
þrjár konur, sú í miðið dúkum vafin með blæju fyrir andlitinu. Þær
gengu til hans rakleitt, klöppuðu honum létt og struku, leiddu til
hvílunnar. Þar hélt leikurinn áfram. Hann gaf fylgdarmeyjunum merki
um að draga sig í hlé, svipti burt dúkunum er földu líkama konunnar,
en ekki þorði hann að koma við andlitsskýluna. Stygg bijóstin á henni,
skapahárin ljós og undurmjúk og bað hann fylla bikar sinn. Ekki lét
Diafanus segja sér það tvisvar.
Ein af þremur sögum í nýjustu
skáldsögu Álfrúnar Gunnlaugsdótt-
ur, „Hvatt að rúnum“, segir frá ungl-
ingnum Diafanusi sem ferðast með
karlinum Frontín um bjartar og
dimmar lendur mannshugans, þar
sem skiptast bungur og dældir, mýr-
ar og móar, fjöll og dalir og hvert
sem hann fer kemur eitthvað á óvart.
í annarri sögu er drengurinn Front-
ín, sem elst upp hjá séra Jóni, sveita-
presti, sem fetar myrkar lendur þar
sem voveiflegir atburðir hyljast í
klungrum og klöppum og Stefán fer
með gestinum Marteini til fjarlægra
landa til að forframast, til að leita
að komast að því hver hann er,
móður- og föðurlaus drengurinn; svo
óhræddur að kanna sínar lendur,
stöðugt í framandi umhverfi en man
sína fortíð og endar hjá konu af
þessum heimi, á þessari öld sem bíð-
ur hans á meðan hún kannar sitt
umhverfi, fremur en sínar lendur.
Hún býr í húsi sem er stundum op-
ið, stundum lokað og á helst sam-
skipti við Jón Pétur og Nönnu í
næsta húsi, allt þar til...
Og svo er það rauði þráðurinn;
ástin, grimmdin, óttinn, kjarkurinn,
trúmennskan og svikin sem tengja
allar þessar sögur saman. Hefur
Díafanus svikið Frontín? Getur Stef-
án svikið Martein? Var Nanna svik-
in? Var ekki allt gert í nafni ástarinn-
ar, kærleikans, vináttunnar, heiðar-
leikans? Af hveiju getur þetta fólk
ekki verið eins og fólk?
„Kannski vegna þess að menn
uppdikta svolítið aðra,“ segir Álfrún.
„Maður býr til úr fólki annað en það
er. Við ímyndum okkur að það sé
gagnsætt, en það er það ekki. Lif-
andi fólk hefur þann eiginleika að
koma manni stöðugt á óvart.“
Konan sem segir frá og ræðir við
höfundkm, hún vill vera fijáls.
„Hún talar um frelsi sitt; það frelsi
sem hún heldur sig hafa sem per-
sóna. Á því byggir hún líf sitt. Hún
heldur, eins og við öll, að hún eigi
þetta frelsi og heldur að hún eigi það
ein; hún geti lokað að sér — en stjórn-
að síðan öðrum. Hún heldur að hún
þekki sig.
En við getum ekki þekkt okkur
nema í sambandi við aðra.“
leita...
„Eru ekki allir alltaf að leita;
ganga lífsveginn margumtalaða?
Leita nýrra leiða. Menn leggja upp
og vita ekki hvar þá ber niður.“
Er hægt að finna eitthvað?
„Sjálfsagt er það haegt ef menn
vinna markvisst að því. Stundum
getur það gerst fyrir tilviljun, eins
og hjá Stefáni."
Þú rásar um tímann.
„Já, þannig að lesandinn geti sjálf-
ur staðsett sögurnar hvað hvert
tímabil um sig varðar. Þær gætu svo
sem gerst hvenær sem er vegna þess
að bókin fjallar um innri reynslu
persónanna. Og hún er fyrir mér
svipuð á öllum tímum, eins og kemur
fram í speglun milli sagna, til dæm-
is sögunni um þær vonir sem mann-
eskjan á — en svo kemur fram allt
annað andlit á voninni en upphaflega
var sóst eftir.
Menn hafa gert sér vonir — búið
sér til hugmyndir um draumaríki,
yfirfært þær til að mynda á trúar-
brögð, en síðan birtist niðurstaðan á
annan hátt en menn gerðu sér hug-
myndir um.“
Svo er það dúalisminn milli
draums og veruleika.
„Við höfum löngum tekist á við
tvíþætta tilveru. Svo má alltaf spyrja
sig; hver er raunveruleikinn."
Sviksemi er áberandi þáttur í verk-
inu og stöðugt er háð einvígi um
trúmennsku. Hún vaknar oft spurn-
ingin hvort hægt sé að vera sjálfum
sér trúr um leið og öðrum; hvort
trúmennska við aðra kosti ekki of
miklar fórnir; hvort trúmennska við
sjálfan sig er ekki eigingjörn.
„Ef menn eru ekki trúir sjálfum
Álfrún Gunnlaugs-
dóttir og skóldsag-
an þar sem persón-
ur eiga sér ekki
stoö í neinni viðtek-
inni ímynd
sér, geta þeir ekki verið öðrum trú-
ir. En þetta er spurning sem alltaf
hefur fylgt mannkyninu. Það er
nefnilega dálítið erfitt að vera trúr
sjálfum sér. Þetta fer eftir því hvern-
ig maður tekur á tilverunni. Við
hveiju býst maður? Persónurnar í
bókinni eru á misjöfnu stigi, hvað
þetta varðar. Síðan verður að gera
ráð fyrir hinu tilviljanakennda.“
Þínar persónur eru svosem ekkert
að skipuleggja líf sitt.
„Nei. Það er oft betra að lifa lífínu
en að skipuleggja það. Lifi menn líf-
inu án þess að vera með of miklar
skipulagskröfur, þá getur að minnsta
kosti sumum farnast betur.“
Svo er eins og þær detti inn í ást-
ina, jafnvel þegar þær ætluðu ekki
þangað og jafnvel með fólki sem þær
telja^ sig ekki vilja.
„Ástin er óræðara fyrirbæri en
maður heldur. Kannski er það hið
óþekkta sem dregur mann að sér.
Við höfum öll gengist inn á viðtekn-
ar hugmyndir um ástina, en ég var
að velta fyrir mér ólíkum hliðum á
henni.
Það er alltaf verið að eltast við
ímynd; menn eru alltaf að hlaupa á
eftir hugmyndum sem þeir gera sér
Alfrún Gunnlaugsdóttir
um aðra. Frontín er t.d. alltaf að
eltast við konu. Enga sérstaka konu.
Hann er bara maður sem er að elt-
ast við hvaða konu sem er á hvaða
tíma sem er.“
Er manneskjan þá alltaf eins, hug-
myndirnar alltaf eins, leitin alltaf
eins, gildismatið alltaf eins? Er
manneskjan ekkert að þroskast,
skána eða finna í sinni stöðugu leit?
„Ég held að það sem við höfum
fundið fyrir núna, er að við þurfum
á nýjum gildum að halda. Er það
ekki von um að komast út úr þeirri
lægð sem við erum í þessa stundina?
Vonin um ný gildi tengist sköpun.
Hversu mikið á maður að láta ger-
ast, hversu mikið á maður að ýta
við hlutunum — því þegar farið er
af stað vitum við ekki hvar við endum
hvorki í lífinu né í lífsköpun.
Við ættum kannski að taka list-
sköpun til fyrirmyndar. Hún gengur
út á þetta: Flestir listamenn skipu-
leggja ekki verkin fyrirfram. Þeir
leggja af stað án þess að sjá fyrir
endann á þeim. Það er kannski ekki
fyrr en undir lokin að þeir sjá heil-
steypt verk.
Það háir okkur að vilja lúta forsjá
annarra í stað þess að taka afstöðu
sjálf. Það er orðið svo mikið ofskipu-
lag á öllu; formhyggja þar sem hald-
ið er að öllu sé hægt að breyta, með
því að breyta formum en láta inntak-
ið eiga sig. Það eru ef til vill helstu
einkenni nútímamannsins.“
Svo eru fundnar upp stefnur og
straumar sem eiga að fela í sér stóra
sannleika...
„. . . þar sem aftur á móti listsköp-
un dregur sjálfa sig alltaf svolítið í
efa. Það mættum við líka hafa bak
við eyrað; vissar efasemdir um sam-
félagið og líf okkar. Við mættum
vera gagnrýnni í hugsun og umfram
allt ættum við að reyna að tengja
hlutina, til að geta gert tilraun til
að sjá eitthvert mynstur, eins og
ætlanir og annað sem gæti kornið
okkur til góða.
Það koma þær stundir að manni
finnst ekki margir vera að reyna að
hafa yfirsýn. Það er stöðugt verið
að afvegaleiða ..
Og víst er að hvort sem persónurn-
ar heita Diafanus, Frontín, Stefán,
Marteinn, séra Jón, Jón Pétur, Ter-
esa, Margrét, Guðný, Þórkatla,
Nanna eða hvað sem er, að höfundur-
inn reynir að afvegaleiða þær hvenær
sem færi gefst.
Hins vegar er það ekki bara svona
einfalt — því auðvitað reyna allar
þessar persónur að afvegaleiða höf-
undinn. Hvort einhverjum tekst það
skal látið ósagt hér og hver og einn
getur spurt sig um eigið einvígi.
Súsanna Svavarsdóttir
FALSARINH HEITIR HÝ HEIMILDARSKÁLDSA6A EFTIR BJÖRN TH. BlfiRNSSON
Eruð þér
frá Interpol?
BJÖRN Th. Björnsson lagði síðsumars lokahönd á örlagasögu fimm ættliða
á íslandi, í Chile og Danmörku. Hún hefur verið yfir áratug í smíðum,
kostað margar ferðir til Kaupmannahafnar og mikið grúsk. Björn kveðst
raunar hafa byrjað strax 1961 að viða að efni en ekki hugað að skrifum
bókarinnar fyrr en hann fékk óvænta heimsókn fyrir fjórtán árum. Þar
voru komin systkin sunnan úr álfú, virðulegt eldra fólk í pílagrímsför upp
til Islands. Þeim var sagt að Björn væri eini maðurinn sem þekkti til sögu
Schovelinanna, en svo heitir fólkið. Raunar varð þeim hverft við að heyra
um ættföður sinn, sem hlaut önnur örlög en þau höfðu talið. „Þar var
dauðadómur í annan endann og morð í hinn,“ segir Björn, ekki sviptinga-
laust hjá Þorvaldi Þorvaldssyni frá Skógum frekar en afkomendum hans
sem átt hafa heimili bæði sunnar í Evrópu og í Suður-Ameríku.
Vísast hefði ættarsagan orðið með
öðrum og hversdagslegri brag hefði
Þorvaldur ekki tekið upp á að æfa sig
í teikningu með því að draga á pappír
eftir dönskum ríkisdal. Sér til hagleiks-
raunar eins og hann sagði sýslumanni
nokkru síðar við réttarhöld. Til þeirra
var efnt af því að Þorvaldur freistaðist
til að láta seðilinn í kaupstað fyrir papp-
ír, penna og liti. Hann var dæmdur til
dauða fyrir peningafals þennan vetur
1783 og fluttur utan í böndum. Eftir
sjö ára tukthúsvist í Danmörku var
fangelsið lagt niður og Þorvaldur náðað-
ur. Hann tók sér nafnið Skógalín og
gekk að eiga danska konu. Með henni
eignaðist hann son sem varð fjögurra
barna auðið.
Synir þessa manns náðu miklum
metorðum í Danmörku, annar varð rík-
isfjármálastjóri og hinn listmálari hirð-
arinnar. Fjármálastjórinn eignaðist son-
innn Alfred Viggo Schovelin, sem varð
ræðismaður í Chile síðari hluta nítjándu
aldar og fram á þá tuttugustu.
Hann var afi þeirra systkina sem
hingað komu í leit að uppruna sínum
fyrir fjórtán árum. Síðan hafa þau oft
heimsótt ísland og bróðirinn, Harald
Viggo Weisswange Schovelin, heitir nú
Skógalín. Hann sagði Birni að á
bernskuslóðum í Chile hefði hann verið
Evrópumaður, á námsárum í Þýska-
landi Suður-Ameríkani og útlendingur
í Sviss þar sem hann er yfirlæknir. Á
íslandi hafi honum loks þótt fundið
föðurland.
„Það hefði ekki verið neitt skemmti-
legt að skrifa þessa sögu í krónólóg-
ískri röð,“ segir Björn, „enda byija ég
frásögnina í Chile þar sem Alfred Viggo
stýrir blómlegum verslunarrekstri. Eg
segi frá átökum hans við katólsku kirkj-
una og reyni að gæða lífi umhverfi og
atburði þarna suður frá. Mér vildi til
happs að borgin Conception er ekki
lengur til, en þó lá ég yfir gömlum
kortum, ræddi við fólk í Chile og skrif-
aðist á við afkomendur Alfreds Viggo.
Þeir heita Ólafur, Þorvaldur og Þorkell
og höfðu til skamms tíma ekki hug-
mynd um uppruna sinn utan að þeir
væru Skandinavar. Tveir þessara
frænda hygg ég séu myndlistarmenn,
svo hann er dijúgur arfurinn."
Alfred þessi Viggo og falsarin.i sjálf-
ur, Þorvaldur Skógalín, eru aðalpersón-
4 y'v ".........
Morgunblaðið/Sverrir
ur bókarinnar. Lesandinn fylgist með
sögu hvors þeirra, ástum og raunum.
Þannig hefur bókin að uppistöðu at-
burði sem áttu sér stað í verunni og
eru skjalfestir eða skráðir með einhveij-
um hætti. í þá hefur Björn síðan ofið
óhikað. „Mesti vandinn var kannski að
tapa sér ekki í aukaatriðum. Það er
hættan við grúskið, menn leiðast inn í
afkima sem _engu skipta fyrir framvindu
sögunnar. Ég hef áður skrifað tvær
sögulegar skáldsögur, Virkisvetur og
Haustskip. Þessi bók er allt öðruvísi,
hún er víðari ef ég má segja svo. Haust-
skip var hins vegar þröng saga um ís-
Ienska refsifanga í Kaupmannahöfn og
örlög þeirra.
Þessi bók hefði verið býsna frábrugð-
in ef höfundurinn hefði ekki unnið við
listir og verið með listamönnum starfs-
aldurinn. Hún lýsir því hvernig menn
teikna og hvað þeir reka sig á. Til þess
þarf ákveðið inngrip. Og líklega er það
listin í einhverri mynd sem sækir á
persónur bókarinnar. Þessir menn eru
klofnir, það er mergurinn málsins. ÖIl
þeirra ætt er klofin. Eins og þeir séu
alltaf í einhveiju öðru en þá langar.
Björn Th. Björnsson
hef ur sent f rá sér
mikla ættarsögu
eftir margra ára
heimildavinnu og
skáldskap.
Það er nokkuð algengt að menn fínni
þeir séu til annars ætlaðir en þeir fást
við, en viti þó ekki almennilega til hvers.
En ég ef að segja frá svo undarlegu
fólki.
Júlíus Schovelin til dæmis með allar
þær orður sem hugsast gátu og .stjórn
á íjármálum ríkisins. Hann fór inn til
sín og læsti þegar boðið var til veislu.
Þá var hann að yrkja. Og Axel bróðir
itans, eftirsóttur listmálari, sem einn
góðan veðurdag lagði frá sér pensilinn
og lyfti honum ekki meir. í staðinn tók
hann til við að teikna örfínar smámynd-
ir af tijám. Eða Julius Vilhelm for-
stjóri kauphallarinnar og þar með einn
valdamesti maður Danmerkur. Hann
fór á þing og sat þó stöðugt í fangelsi.
Hann hafði verið dáinn í tuttugu ár
þegar ég hringdi utan til að ræða við
síðustu eiginkonu hans vegna bókarinn-
ar. Hún spurði strax, eruð þér frá Int-
erpol, og vildi fráleitt trúa því að svo
væri ekki. Þegar ég sagðist bara vera
íslenskur grúskari svaraði hún með
þótta að svona segðu þeir nú allir. En
þið náið honum ekki, bætti hún svo
við, þessi danska ekkja.“
Hún hafði að vissu leyti á réttu að
standa, er það ekki? Vinnan við þessa
bók er eins og spæjarastarf aftur í öld-
um, rannsóknir á einkamálum og örlög-
um fólks.
„Ég neita því ekki að forvitnin, áhug-
inn um mannleg örlög, rekur mig áfram.
Það var raunar við skrifin á Haustskip-
um { Kaupmannahöfn 1974-5 að ég
rakst á heimildir eftir enskan mannvin
sem heitir Howard. Hann sagði að í
fangakirkju borgarinnar væri altari-
stafla eftir ungan hlekkjaþræl, sem var
dæmdur fyrir peningafals. Ég varð for-
vitinn og tók að fletta skrám stokkhúss-
ins, sem íslendingar kölluðu Brimar-
hólm. Þar fann ég engan sem þetta gat
átt við. Man svo eftir þessum dreng
úr Eyjafjarðardölum, sem í ljós kom að
var dæmdur í Krónborgarkastala. Hann
var titlaður málari meðal annars og
hlaut náðun eftir að fangahald var lagt
niður í kastalanum 1791. Ég vildi kom-
ast að hvernig stæði á ferðum þessa
manns og fann í pappírum ekki einasta
hvernig hann var dæmdur heldur hvern-
ig hann var myrtur á Akureyri 1825.
Það sem heillaði mig er tvennt: Ann-
að er hagleiksþraut unga piltsins sem
olli því að hann á afkomendur úti um
allan heim. Annars hefði hann eflaust
orðið kotbóndi i Eyjafirði. Hitt er að
sonarsynir hans virðast erfa hvort
tveggja þáttanna sem ollu lífshlaupi
hans, annar peningavitið og hinn listg-
áfuna."
Vegna þessa fór Björn oft til Kaup-
mannahafnar og var þaulsætinn á
skjalasöfnum. Hann segir gömul sókn-
armannatöl og húsvitjunarbækur sjar-
merandi litteratúr og hefur fundið ís-
lendinga við einkénnilegustu skilyrði {
kirkjubókum og doðröntum. Svo fletti
hann og las og fletti aftur og tók nótur
sem hann skrifaði upp úr öðru hveiju
á hávaðasama ritvél sem hann keypti
fyrir 47 árum. í leiðinni kenndi hann í
Háskólanum og skrifaði nokkur leikrit,
enda lieldur hann að myndin komi alit-
af fyrst. Hann sjái fyrst hlutina og
færi svo í letur. Af forvitni um klofíð
eðli manna.
Þórunn Þórsdóttir
Islensk
listhönnun
FORM ísland II heitir sýning sem
nú stendur yfir í sölum Norræna
hússins. Henni er ætlað að kynna
íslenska listhönnun og komast að
stöðu þessa listforms hérlendis. Á
sýningunni, sem stendur til 19.
desember, eru verk 28 höfunda;
leirlist, veijar- og textíllist, gull-
og silfursmíði, glerlist, húsgagna-
hönnun og auglýsingahönnun, Hér
er á ferðinni farandsýning sem
fyrst var opnuð í Bryggens museum
í Bergen fyrir hálfu öðru ári í
tengslum við íslenska menningar-
viku. Síðan hefur sýningin flakkað
milli leiðandi safna og menningar-
húsa á Norðurlöndum. Eins og
nafn sýningarinnar gefur til kynna
hefur áður verið efnt til Form ís-
land listhönnunarsýningar, Það var
1984-5 og frumkvæði áttu sömu
aðilar og nú; Listiðnaðarsafnið í
Heisinki, Norræna húsið og félagið
Form ísland. Ýmis fyrirtæki og
opinberir aðilar styrkja sýninguna.
Hér gefur að líta nokkur sýnishorn
þess sem teflt er fram á Form ís-
land II.
Arndís Jóhannesdóttir 1987
Dagný Helgadóttir og Guðnfc
Pálsson 1990 •
Kristín ísleifsdóttir 1989