Morgunblaðið - 27.11.1993, Blaðsíða 8

8 B
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 27. NÓVEMBER 1993
Lífsþörfin, lífsleitin,
lífsþorstinn
Maðurinn starði furðulostinn á hana gegnum kíkinn og reyndi um
leið að skerpa fókusinn. Það var meira í ætt við tálsýn en veru-
leika að sjá konu standa aleina á sjávarhömrum um miðja nótt
þegar ekki var von mannaferða. Bjargið var uppljómað af sól,
ekki unnt að trúa formálalaust að þar á ofan stæði kona á bjarg-
brúninni og horfði við honum. Hann þrýsti kíkinum að augunum
til að fá þessa sýn nær. Skyndilega fann hann til ónota. Þvi laust
niður í huga hans að hún ætlaði að kasta sér fram af. Hann fyllt-
ist ofboði og ættaði að kalla til félaga síns. Þá greindi hann að
hún teygði fram höndina. Það var eins og hún væri að benda nið-
ur fyrir sig. En svo sá hann að hún beygði sig ofurhægt í hnjálið-
um um leið og hún teygði sig fram. Þetta kom honum svo undar-
lega fyrir sjónir að kallið til félagans dó á vörum hans. Hann
reyndi að átta sig á hvað hreyfing konunnar merkti. Fann nú að
hún var ekki í þann veginn að kasta sér fram af. Það var eitt-
hvað annað sem hafði dregið hana fram á bjargið. Hvað? Hann
einblíndi á hana.
Hann úti á sjó, hún uppi á hamri;
fjarlægðin milli þeirra svo mikil
að löngu seinna þegar þau hittast
aftur, vita þau ekki að þau eiga
að baki sameiginlega örlagastund
- og framundan hengiflug; það
hengiflug sem þeir dansa á sem
lifa til fulls, elta tilfinningar sínar
út á þrítugan hamarinn, lifa þar
um stund, draga sig til baka til
þess eins að búa sig undir næsta
dans - og læra í hvert sinn eitt-
hvað meira um lífið og allt sem
gerir það þess virði að lifa því.
Þau heita Inga og Haukur og
eru burðarpersónur í nýrri skáld-
sögu Birgis Sigurðssonar, „Hengi-
fluginu". En þau eru ekki tvö í
heiminum - því sagan er breið
skáldsaga, sem rúmar heilt samfé-
lag, með ólíkum þáttum, ólíkum
persónum, ólíkum orsökum, ólíkum
afleiðingum; ólíkum örlögum. Eins
og í lífinu, taka persónurnar stefnu
sem þær halda að henti, en atvik
og annað fólk verður til þess að
áttir breytast fyrr en hendi er veif-
að - og þó eru þetta engin fórn-
arlömb. Þau átta sig kannski bara
ekki á fallvaltleikanum...
„Fallvaltleikinn,“ segir Birgir
hugsi. „Hann hefur haft rosaleg
áhrif, bæði í lífi manna, í listum
og skáldskap. Það hafa heilu stefn-
urnar orðið til um fallvaltleikann.
Menn hafa búið í sálarháska allt
lífið vegna vitundar um hann, en
hann er bara eðlilegur hluti af líf-
inu.
En það er ekki fallvaltleikinn
sem vekur áhuga minn í lífinu. Eg
hef alltaf verið mjög upptekinn af
fólki sem hefur sterkar og miklar
tilfinningar; fólki sem leitast við
að lifa sjálft sig í botn. En það
má ekki rugla því saman við að
lifa á botninum - heldur hefur allt-
af heillað mig fólk sem er upptek-
ið af að lifa. Það eru svo mikil átök
í lífí þess fólks; það lifir ekki í frið-
arhöfn þar sem ekkert gerist og
ekkert virðist eiga né mega gerast.
Ég held mér sé óhætt að segja
að þær persónur sem bera þessa
bók uppi séu þannig, hver með sín-
um hætti. Þeim er stefnt gegn því
fólki sem er í þessu fimbulfambi
að eltast við frægðar- og frama-
drauma; svokallað þotufólk.
Ég held líka að lífíð sjálft stefni
þessu fólki hveiju gegn öðru. Þetta
er spurningin um hin eilífu átök í
lífinu, milli sannleika og lygi - sem
mér finnst alltaf heillandi. Mér
finnst þessi átök gera lífið að því
stórkostlega ævintýri sem það er.
Það er oft grimmt og ljótt, en allt-
af merkilegt - og að minnsta kosti
ævi manns virði.“
Inga kynnist hjónunum Rúnari
og Unu sem virðast bæði venjulegt
og geðfellt fólk en á sér svo sannar-
lega sögu og leyndardóm. Una er
ljós frá upphafi, heilsteypt og kyrr
í sálinni, en í Rúnari ólgar hafið
með öllum sínum myrku skotum
og reynslu sem aðeins verður feng-
in með því að lifa af fullri áræðni.
Hann stendur á tímamótum og
þegar uppgjörið byijar, er Haukur
einnig orðinn áhorfandi að þeim.
„Eins og margir vel gefnir menn
af hans kynslóð, varð Rúnar fangi
hins trúarlega draums um betra
líf sem fólst í kommúnismanum,"
segir Birgir. „Það er auðvitað stað-
reynd að þeir menn sem voru
haldnir þessum draumi, héldu að
það væri auðvelt að finna endan-
lega lausn á þjóðfélagslegu órétt-
læti; mannlegri eymd.
En draumurinn var í rauninni
svo samvaxinn tilfinningalífi þess-
ara manna að þegar þeir gerðu sér
grein fyrir að hann hafði brugðist,
þá var eins og þeir væru allt að
því að segja skilið við sjálfa sig.
Það er hins vegar ljóst að fyrir
mönnum eins og Rúnari, hefur líf-
ið alltaf verið miklu stærra en
bara þetta og í þessum draumi
fólust aldrei nein endanleg svör
fyrir hann. Mig minnir að Bunuel
hafi sagt um kaþólismann: „Hann
er eins og brennimark á sálinni.
Þú losnar aldrei við hann.“ Sama
gilti um þá sem gengust undir
kommúnismann. Það er þó ljóst
að Rúnar er einn þeirra manna sem
brýtur þessa hlekki af sér.“
Saga Birgis er óhugnanlega
raunveruleg, svo mjög að stundum
finnst manni hægt að snerta per-
sónur hans. Þær eru úr hringiðu
bæjarlífsins og skapa sama and-
rúmsloft og ríkir í þeirri borg sem
þær spretta upp úr; nánast eins
og höfundurinn hafi röntgensýn á
tilveruna þar sem hann situr við
gluggann sinn í húsi við Spítala-
stíg. Andrúmsloft á knæpum og
krám, hugarástand villuráfandi
sauða, leitandi sálna, allt í plati
fólks, þeirra sem loka sig af frá
öllum damminum og svo þeirra
sem láta sér fátt um finnast. Þó
liggja þræðir allra saman.
Birgir, þeir sem þekkja þig segja
að þú sért ægilegur einfari og vilj-
ir helst alltaf vera heima hjá þér.
Hvernig veistu að mannfólkið er
svona, ef þú ert ekki alltaf á börum
og búllum og ráfandi um götur
borgarinnar í efnisleit?
„Sannleikurinn er sá að það er
tiltölulega einfalt að skynja þetta
andrúmsloft, því það hreinlega
gegnsýrir þjóðfélagið. Þú þarft
ekki að vera nema nokkrar mínút-
ur inni á bar til að skynja andrúms-
Birgfr Sigurðsson
Birgir Sigurösson
ræðir samffélagið
að baki sögu sinni
„Hengiflugið"
loftið og skynja hvar þessir þræðir
liggja í samfélaginu; þessi óendan-
lega þörf fyrir að taka sig út, vera
umtalaður, vera í brennidepli. Það
skiptir engu hvort höfundur er
miðaldra, eins og ég, ungur eða
aldraður; ef hann er lifandi höfund-
ur, þá hlýtur hann að geta smogið
inn í öll lög tilverunnar. Að öðrum
kosti er hann ekki fær um að skrifa
um nema mjög takmarkaða
reynslu."
Annað sem mér fannst athyglis-
vert, er að persónur þínar eru afar
breyskar og þú reynir síður en svo
að réttlæta þær eða fegra og þú
sem höfundur ert alveg hlutlaus
gagnvart breyskleikanum.
„Ég skrifa ekki til að dæma
fólk. Fyrir mér er skáldskapurinn
lífsbirting. Ég hef gert mér far um
að sjá einstaklinga í samhengi við
lífið og samtímann; eins og þeir
eru raunverulega. Að sjá þá öðru-
vísi, er að takmarka sína eigin sýn
og um leið að missa af stórum
hluta af þeim sjálfum."
Inn í verkið er mikilli ástarsögu
ofið; ástarsögu sem kemur á óvart,
ástarsögu sem maður á fremur
erfitt með að taka. Haukur hefur
verið giftur konu sem er þannig
gerð að hann virðist algert skít-
seiði. Það er erfitt að átta sig á
því hvers vegna Inga, sem fram
að þessu virðist heilsteypt, hrífst
af honum. En svo kemur í ljós að
enginn getur lært að þekkja sjálfan
sig nema í nánu sambandi við aðra
manneskju og lesandinn kynnist
persónunum í þeirra nánustu sam-
böndum; Hauki í sambandi við Sig-
rúnu, Ingu í sambandi við Hauk.
„Það er svo sérkennilegt með
ástina,“ segir Birgir. „Hún er eitt-
hvert dularfyllsta aflið í tilverunni.
Maður skilur ekki hvernig stendur
á því að einhver fer að elska einn
umfram annan. Og það er yfirleitt
engin leið að svara því hvers vegna
þessi elskar þennan en ekki hinn.
Á Iífsleiðinni hef ég kynnst fólki
sem heldur í fáfræði sinni að eng-
inn geti elskað það. Samt getur
einhver orðið til að elska þetta
fólk. Sem betur fer, því það væri
þokkalegt ef allir elskuðu þann
sama.
Haukur er engan veginn að öllu
leyti geðfelldur maður, en það
erum við nú fæst. Hins vegar er
í honum mjög sterk lífsleit, lífs-
þörf; þörf fyrir að upplifa tilfinn-
ingar sínar í fullum mæli. Þar af
leiðandi verður leit hans að mót-
parti þeim mun ákafari og jafnvel
örvæntingarfyllri. “
Ein af fjölmörgum persónum
sem koma til sögunnar er gamall
vinur Ingu, Axel kvikmynda-
gerðarmaður sem er aðal númerið
í „þotuliðinu" og ætlar sér stóran
skerf af heimsbyggðinni. Hann
hefur einnig verið í skóla með
Hauki, en einhvern veginn nær
hann ekki sambandi við þau Ingu
- hann leitar ekki lífsins af sama
heiðarleika.
„Heiðarleikinn já,“ segir Birgir.
„Ef við tökum persónu eins og
Axel, þá hefur hann gefið heiðar-
leikann upp á bátinn, en einhvers
staðar í honum blundar sektarvit-
und sem verður þó aldrei fýllilega
virk; sektarvitund yfir því að hafa
svikið það skársta í sjálfum sér.
Þetta er að sjálfsögðu saga sem
gerist á öllum tímum og um þessi
svik hafa verið skrifaðar margar
bækur, en sjálfssvikin sem svona
menn fremja, þau eru bæði mjög
algeng og áleitin á þeim tímum
sem við lifum, vegna þess að við
höfum misst sjónar af einföldum
sannindum eða gildum sem voru
öðrum kynslóðum sjálfgefín. Því
sitjum við uppi í flækju þess að
vera manneskjur. Þessi einföldu
gildi eru jafn nauðsynleg og áður
en það er miklu erfiðara að finna
þau eða rekja sig að þeim.
Ég held að nú sé einstaklingur-
inn sjálfur kominn í miklu meiri
brennidepil en hann hefur verið í
áratugi og það gerir lífíð á vissan
hátt miklu meira spennandi.
Við getum í rauninni ekki hang-
ið í neinu nema þörfinni fyrir ein-
staklingsbundin sannindi. Það eru
engin allsheijar sannindi til og ef
þau væru til, þá væru þau óbrúk-
leg í mannlegu lífí - þar sem allt
er afstætt, svo við megum raun-
verulega þakka fyrir að þau er
hvergi að finna.“
Súsanna Svavarsdóttir