Morgunblaðið - 14.09.1994, Page 25

24 MIÐVIKUDAGUR 14. SEPTEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 14. SEPTEMBER 1994 25
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
MORGUNBLAÐIÐ, Kringlunni 1, 103 Reykjavík. SÍMAR: Skiptiborð: 691100.
Auglýsingar: 691111. Askriftir: 691122. SÍMBRÉF: Ritstjórn 691329, frétt-
ir 691181, íþróttir 691156, sérblöð 691222, auglýsingar 691110, skrif-
stofa 681811, gjaldkeri 691115. Áskriftargjald 1.400 kr. á mánuði innan-
lands. 1 lausasölu 125 kr. eintakið.
„ÞETTA REDDAST4
ASGEIR Sigurvinsson, knattspyrnumaðurinn góðkunni, sem
stundar nú atvinnurekstur í Þýzkalandi, hefur verið gagn-
rýninn á hugsunarháttinn í íslenzku þjóðfélagi í viðtölum undan-
farin misseri. Fyrir rúmu ári sagði Asgeir í viðtali við Morgun-
blaðið að íslenzkt þjóðfélag einkenndist af kæruleysi og skorti á
aga og stöðugleika. Ummæli hans þá vöktu mikla athygli.
í viðtali við Morgunblaðið síðastliðinn sunnudag endurtekur
Ásgeir, sem nú hefur verið búsettur erlendis hartnær 20 ár, gagn-
rýni sína: „Mér finnst til dæmis vera sláandi heima að stjórnmála-
menn þurfa aldrei að bera ábyrgð á orðum sínum eða gerðum.
Þeir hika ekki við að svíkja gefin loforð og virðast komast upp
með alls kyns óheiðarleika, án þess að vera nokkurn tímann látn-
ir gjalda þess.“
Asgeir heldur áfram: „Sömuleiðis kann ég ákaflega illa við
íslenzka hugsunarháttinn í viðskiptum, „þetta reddast". Líkast
til ræður þar mestu hvað ég hef verið lengi í Þýzkalandi. Þjóðverj-
ar hugsa allt öðruvísi hvað þetta varðar. Það hvarflar ekki að
nokkrum manni hér að halda að hlutirnir einfaldlega reddist."
Og íslenzki athafnamaðurinn segir hlutunum til dæmis á annan
hátt farið þegar menn stofni fyrirtæki í Þýzkalandi, en á Is-
landi. Sér hafi verið gert ljóst, er hann réðst í að stofna fyrir-
tæki, að bankastofnanir myndu ekki bjarga honum. „Af þessum
sökum var afar mikilvægt fyrir mig að leggja dæmið nákvæm-
lega á borðið og hafa alla hluti á hreinu, áður en ég legði út í
að byggja.“
Dæmin eru því miður mýmörg um að á Islandi hafa menn
ekki allt á hreinu áður en þeir leggja út í að byggja hús, stofna
fyrirtæki eða ráðast í einhverjar aðrar framkvæmdir. Þetta á
jafnt við um einstaklinga, fyrirtæki og opinbera aðila — og er ef
til vill alvarlegast í tilviki þeirra síðastnefndu, þar sem þeir fara
með almannafé. En þar er líka komið að því, sem Ásgeir Sigur-
vinsson segir um að íslenzkir stjórnmálamenn þurfi sjaldnast að
taka ábyrgð á gerðum sínum.
Það er ekkert einsdæmi að íslendingar, sem lengi hafa búið
erlendis, eða útlendingar, sem kynnast íslenzku samfélagi af eig-
in raun, tali á þann hátt, sem Ásgeir Sigurvinsson gerir. Munur-
inn á íslenzku samfélagi og til dæmis meginlandsþjóðfélögum er
oft hróplegur að þessu leyti. Hér skortir á aga, skipulag og fyrir-
hyggju. Óstundvísi er landlægur ósiður, sömuleiðis að svara ekki
bréfum eða skilaboðum. Oft er ótrúlega snúið að eiga við fyrir-
tæki, jafnt einkafyrirtæki sem opinberar stofnanir, vegna þess
að enginn veit hvar ábyrgðin liggur eða hverjum ber að verða
fyrir svörum. Útlendingar, sem reyna að stofna til viðskiptasam-
banda við íslenzk fyrirtæki, hafa oft orð á þessu — jafnframt því
að íslendingar séu mikið fyrir að lofa upp í ermina á sér.
Stundum er sagt að íslendingar geti ekkert að agaleysinu
gert; það sé þeim í blóð borið. Að sumu leyti kann þetta að vera
rétt. Agi er ekki sízt I því fólginn að temja sér hlýðni við reglur,
sem mótast í samskiptum margra einstaklinga og tryggja að þau
fari snurðulaust fram. í þróuðum iðnaðarsamfélögum, sem byggj-
ast að miklu leyti upp á samskiptum og einkennast af borgamenn-
ingu, verður að ríkja gott skipulag. Ungt iðnaðarsamfélag á ís-
landi, fámenni og veiðimannahugsunarháttur kunna að vera með-
al skýringa á aga- og skipulagsleysinu.
Þannig hafa margir orð á því, sem koma aftur heim til Reykja-
víkur eftir langa dvöl erlendis, að þar sé meiri streita, stirðari
samskipti og á tíðum óþægilegra andrúmsloft en í mörgum erlend-
um borgum, sem eru margfalt stærri. Hluti af skýringunni kann
að vera sá að íslendingar eigi einfaldlega eftir að læra að búa í
borg.
En hvað sem þessum „þjóðareinkennum" íslendinga líður er
Ijóst að agaleysið gengur ekki lengur. Ástæðan er einföld; agi
er lykill að velgengni á mörgum sviðum — til dæmis í íþróttum
og atvinnurekstri, eins og Ásgeir Sigurvinsson hefur sýnt — og
án skipulagningar og festu ná íslendingar einfaldlega ekki þeim
árangri, sem þeir þurfa á að halda.
Við erum í samkeppni um alþjóðlega markaði við önnur lönd,
og okkur er lífsnauðsyn að auka framleiðni, skilvirkni og vöru-
gæði. Við búum í alþjóðlegu viðskiptaumhverfi og komumst ekki
upp með að slá slöku við í samkeppni, hvað sem lunderni og þjóð-
arsál líður.
Aukinheldur erum við nú í samkeppni við önnur ríki um unga
fólkið, sem farið hefur til náms við ýmsa beztu skóla erlendis
eða starfað hjá þekktum fjölþjóðafyrirtækjum. Margir taka svip-
aða afstöðu og Ásgeir Sigurvinsson, og finnst það lítt fýsilegur
kostur að koma heim, leita sér að íbúð og fá ekki svör frá leigu-
sölum, sem auglýsa eftir leigjendum í blöðunum, sækja um vinnu
og fá ekki svarbréf frá vinnuveitendum, sem óskað hafa eftir
starfsfólki, starfa við skipulagsleysi og slæma nýtingu tíma og
starfskrafta á vinnustað og framandlega samskiptahætti í samfé-
laginu yfirleitt.
Skilyrði fyrir því að ísland standi sig í alþjóðlegri samkeppni
og hægt sé að halda hér uppi sömu lífskjörum og annars staðar,
er að fólkið með beztu menntunina og reynsluna komi aftur heim.
Þess vegna er brýnt að taka á agaleysinu — framtíð landsins er
of mikilvæg til að halda því fram að „þetta reddist".
+
LÖGGÆSLA
ísland gæti hentað
alþjóðlegum glæpa-
hringum sem umskip-
unarstaður eiturlyfja og
vopna og þeir gætu
nýtt hér fjárfestingar-
möguleika til peninga-
þvættis, að því er
kemur fram í samtali
Péturs Gunnarssonar
við David Binney,
aðstoðarforstjóra og
næstæðsta mann
bandarísku alríkislög-
reglunnar, FBI.
Morgunblaðið/Júlíus
DAVID Binney er aðstoðarforstjóri og næstæðstur hinna 10.000 alríkislögreglumanna sem starfa hjá FBI.
Island þarf að
varast alþjóðlega
glæpahringi
David Binney, aðstoðarfor-
stjóri og næstæðsti maður
bandarísku alríkislögregl-
unnar, FBI, var meðal 140
lögreglumanna frá 20 löndum, sem
tóku þátt í ráðstefnu Evrópudeildar
FBI-National Academy, í Reykjavík í
upphafi vikunnar. Um var að ræða
árlega ráðstefnu sem gengist er fýrir
meðal þessa hóps lögreglumanna frá
Evrópulöndum sem á það sameigin-
legt að hafa stundað nám við þá deild
lögregluskóla FBI í Quantico í Virgi-
níu, sem ætluð er almennri löggæslu.
Þrír reykvískir lögreglumenn hafa
sótt þennan skóla og tóku þátt í ráð-
stefnunni, þeir Guðmundur Guðjóns-
son, yfirlögregluþjónn, Ómar Smári
Ármannsson, aðstoðaryfirlögreglu-
þjónn, og Jón Bjartmarz, aðalvarð-
stjóri. Embætti lögreglustjórans í
Reykjavík annaðist undirbúning ráð-
stefnunnar að þessu sinni, en hún
snerist að miklu leyti um vaxandi al-
þjóðlega glæpastarfsemi og áætlanir
löggæslumanna um alþjóðleg við-
brögð við henni.
Morgunblaðið hitti David Binney
að máli meðan á dvöl hans hér stóð
og hann var spurður hvort íslendingar
ættu erindi í alþjóðlegt samstarf gegn
skipulagðri glæpastarfsemi og hvað
íslendingar hefðu helst að varast í
þeim efnum.
„Ég held að íslendingar ættu t.a.m.
að vera vel á verði gagnvart peninga-
þvætti. Glæpahringir, t.a.m. þeir sem
hafa verið að hasla sér völl í A-Evr-
ópu, eru mjög vakandi fyrir möguleik-
um á að fjárfesta fyrir gróða sinn í
vestrænum löndum þar sem efna-
hagsumhverfi er stöðugt og undanfar-
in ár hafa þeir í vaxandi mæli sótt
inn til Norðurlanda í því skyni. yegna
staðsetningar landsins gæti ísland
einnig verið hentugur umskipunar-
staður fyrir eiturlyfja- eða vopna-
smyglara og ég held að það sé gagn-
legt fyrir íslensk löggæsluyfírvöld að
fylgjast grannt með alþjóðlegu sam-
starfi á því sviði og einnig er það
gagnlegt fyrir aðrar þjóðir í þessu
sambandi að eiga samstarf við íslend-
inga. Meðal annars þarf að huga að
því að löggjöf sé þannig úr garði
gerð að starfsemi af þessu tagi sé
tvímælalaust ólögleg og refsiverð en
á því hefur sums staðar reynst vera
misbrestur þegar til á að taka.“
- Forstjóri FBI, Louis Freeh, var
nýlega í Moskvu og þar hefur FBI
nú opnað skrifstofu. Hvers vegna?
„Við viljum í samvinnu við önnur
vestræn ríki gangast fyrir miklu átaki
til þess að koma á fót raunverulegum
réttargæslukerfum í löndum A-Evr-
ópu. I Rússlandi t.d. minnir ástandið
um margt á það sem var þegar skipu-
lögð glæpastarfsemi var að skjóta
rótum í Bandaríkjunum á þriðja og
fjórða áratugnum. Þjóðlífið, einkum
viðskiptalífið, er í herkví glæpaflokka
og enginn maður getur staðið í við-
skiptum eða rekstri án þess að kaupa
sér starfsfrið með gjöldum til glæpa-
manna sem heimta þóknun fyrir
vemd. Þarna er mikið starf að vinna
því í mörgum þessara samfélaga hafa
eiginleg löggæslustörf verið óþekkt,
löggæsla hefur að meira eða minna
leyti verið verkefni heija landanna.
Þess vegna er þörf á að bæta mennt-
un og starfsþjálfun,
sums staðar frá grunni,
fýrir alla sem starfa í
réttargæslukerfum þess-
ara nýju ríkja, hvort sem
það eru einkennisklædd-
ir lögreglumenn, rann-
sóknarlögreglumenn eða
stjómendur. Einnig þurfa þessi ríki
að breyta ýmsu í löggjöf sinni til að
hún komi að gagni í baráttu gegn
glæpum og um þær breytingar þarf
að gangast fyrir fræðslu meðal allra
löggæslumanna, saksóknara, lög-
fræðinga og dómara.
í rúm 20 ár hefur FBI ræktað með
skipulögðum hætti samstarf banda-
rískra löggæslumanna við kollega í
Evrópu. Arlega hefur ákveðnum
fjölda lögreglumanna frá öðrum lönd-
um verið boðið að stunda nám við
lögregluskóla FBI í Quantico í Virgi-
níu. Þetta eru mennirnir sem sækja
þessa ráðstefnu í Reykjavík og eftir
20 ár er þetta orðinn talsverður fjöldi,
sem á það sameiginlegt að hafa verið
við skólann í 12 vikur og farið þar í
gegnum erfitt nám, sömu þjálfun og
starfsmenn FBI fá, þar sem tekið er
á öllum helstu þáttum í starfi þeirra
en lögð sérstök áhersla á stjórnun.
Þetta er úrvalslið lögreglumanna
enda eru þeir sem verða fyrir valinu
til að fara í skólann gjarnan taldir
framtíðarstjórnendur sinna embætta.
Þessi skóli, FBI-National Academy,
var stofnaður 1935 og upphaflega
hugsaður sem vettvangur fyrir banda-
ríska lögreglumenn til að koma á fót
á landsvísu samfélagi lögreglumanna
sem hefðu tengsl innbyrðis og við
FBI. Þetta var á sínum tíma nauðsyn-
legt vegna þess að þá höfðu tækni-
framfarir á borð við bíla- og símavæð-
ingu breytt eðli glæpastarfsemi í
Bandaríkjunum þannig að starfsemi
glæpaflokka fór að teygja anga sína
til landsins alls í stað þess að hver
flokkur héldi sig við ákveði hverfí eða
ákveðna borg.
Þegar eiturlyfjasala og peninga-
þvætti urðu alþjóðleg vandamál á sjö-
unda og áttunda áratugnum færðum
við út kvíamar og leituðum eftir þessu
samstarfí við lögreglumenn í ýmsum
löndum. Eftir námið hittast menn
árlega á ráðstefnum af þessu tagi og
félagsskapurinn og kynnin sem tekist
hafa haldast og eflast og skila sér
þegar reynir á samstarf. Þá eiga
menn auðveldara með að vinna saman
þegar um alþjóðleg mál
er að ræða og afla þeirra
upplýsinga sem nauð-
synlegar em til að skila
af sér vandaðri rann-
sókn.
Með þessu höfum við
viljað koma á fót vísi að
alþjóðlegu samfélagi lykilmanna í lög-
gæslu og það samstarf gæti einnig
nýst okkar í sambandi við lausn
vandamálanna í austri.“
Hollywoodfyrirmyndir
- Starfsmenn FBI eru sennilega
einhveijar vinsælustu fyrirmyndir
sem til eru að persónum í Hollywood-
myndum og þeir eru hetjur í fjölda
kvikmynda á ári. Hvaða ímynd telur
þú að birtist af þínum mönnum á
þessum vettvangi og er hún sönn?
„Þetta síðasta getur nú farið eftir
því um hvaða mynd er að ræða því
þær eru æði misjafnar. En ímynd FBI
hefur verið mismunandi frá einum
tíma til annars hvort sem miðað er
við þennan mælikvarða eða annan.
Stundum höfum við átt við vandræði
að etja en oftar hefur vegnað vel en
jafnvel þá reynum við að gera enn
betur. Undanfarið hefur ímyndin tek-
ið miklum breytingum, áður störfuðu
eingöngu hjá stofnuninni hvítir karlar
en nú eru 12% starfsmanna konur og
13% koma úr þjóðernisminnihlutum.
Þetta hlutfall þurfum við enn að
laga því við höfum vaxandi þörf fyrir
fólk með fjöibreytilegan bakgrunn,
ekki síst tungumálakunnáttu; þörfin
fyrir hana eykst eftir því sem fjölþjóð-
leg samskipti skipta meira máli. Til
að komast í FBI þurfa menn að hafa
háskólapróf og þriggja ára starfs-
reynslu úti í þjóðfélaginu að námi
loknu. Meðalaldur nýliða er 29 ár,
þetta er þroskað fólk með víðtæka
reynslu sem stofnuninni er styrkur
að. Um þessar mundir er verið að
endurskoða starfsemi höfuðstöðva
stofnunarinnar, fækka þar starfsliði
um 40% og auka valddreifíngu."
- Hvernig hefur þinn ferill verið
innan FBI. Ert þú pólitískt skipaður
eða hefur þú unnið þig upp í stöðu
aðstoðarforstj óra?
„Ég hef unnið mig upp. Ég hóf
störf sem alríkislögreglumaður árið
1970 eftir sex ára herþjónustu. Ég
starfaði í sjö ár sem almennur starfs-
maður en fór þá til starfa í höfuð-
stöðvunum og starfaði síðan m.a. í
New York, þar sem ég var yfír þeirri
deild sem rannsakar skipulagða
glæpastarfsemi. Þar starfaði ég fyrst
með Louis Freeh, núverandi forstjóra
FBI. Síðan var ég um skeið stjórn-
andi eiturlyfjadeildarinnar í Washing-
ton, og hef síðan starfað í St. Louis
og í höfuðstöðvunum þar sem ég var
í janúar þegar mér var sýndur sá
heiður að vera skipaður aðstoðarfor-
stjóri og næstæðsti maður stofnunar-
innar.“
Gengur með byssu
- Gengur aðstoðarforstjóri FBI
með byssu dags daglega?
„Já, því miður. Ég geng með byssu
þegar ég er heima í Bandaríkjunum
eins og allir starfsmenn FBI, og eins
og hver og einn þeirra, þar á meðal
forstjórinn, þarf ég þrisvar á ári að
gangast undir próf í meðferð skot-
vopna. Að þessu leyti er mikill munur
á Bandaríkjunum og mörgum öðrum
þjóðum, sérstaklega landi eins og ís-
landi. Þegar Bandaríkin voru að
byggjast, á dögum villta vestursins,
urðu byssur hvers manns eign og virð-
ing fyrir mannslífum fór þverrandi.
Þetta ól af sér hugarfar sem við
erum að ýmsu leyti enn að glíma við.
Ég vona hins vegar að íslendingar
og sem flestar Evrópuþjóðir geti í
lengstu lög varist því að vopna lög-
reglumenn og komið í veg fyrir að
ógnin af glæpum verði jafnraunveru-
leg og þrúgandi og í Bandaríkjunum.
Eitt af því fyrsta sem ég sá í Reykja-
vík var lítil stúlka sem var ein á reið-
hjóli úti við götu. Ég varð hálfskelkað-
ur í fyrstu því það er liðin tíð að þetta
sé hægt í Bandaríkjunum.
Ég vona að ykkur takist að varð-
veita verðmæti af þessu tagi sem
lengst í þessu fallega landi. Eg hef
ekki staðið hér við nema í nokkra
daga en séð margt; farið upp á jök-
ul, séð Gullfoss og Geysi og þessa
fallegu borg. Þetta hafa verið mjög
eftirminnilegir dagar. Ég hef m.a.
hitt dómsmálaráðherrann og mun
hitta borgarstjórann í Reykjavík og
forseta landsins áður en ég fer. Síð-
ast en ekki síst er ég viss um að ráð-
stefnan hefur tekist mjög vel enda
var lögð áhersla á að hér yrði mikið
unnið þessa tvo daga,“ sagði David
Binney, aðstoðarforstjóri FBI.
+
Samfélag
lykilmanna í
löggæslu
Borís G. Fjodorov, fyrrverandi fjármálaráðherra Rússlands
Umbóta-
sinnar létu
misnota sig
Það hefur náðst nokkur árangur í efnahagsmál-
um en veikburða lýðræðið er í hættu, segir
fyrrverandi fjármálaráðherra Rússlands og rót-
tækur umbótasinni, Borís Fjodorov, í viðtali við
Krislján Jónsson um ástandið í Rússlandi
HÁVAXINN, feitlaginn og
glaðvær, með þykk gler-
augu, það sópar að hag-
fræðingnum Borís G.
Fjodorov, sem varð fjármálaráðherra
Rússlands aðeins 32 ára gamall 1990.
Hann varð að víkja fyrr á árinu þegar
Borís Jeltsín forseti ákvað að „fórna“
umbótasinnum til að ná sáttum við
hægfara öfl. Fjodorov sótti þing Al-
þjóðasamtaka fijálslyndra flokka í
Reykjavík fyrir skömmu en hann er
forystumaður 30 manna hóps í neðri
deild rússneska þingsins,
dúmunni. Hópurinn
kennir sig við fijálslyndi
og lýðræði. í apríl sl.
varð Fjodorov að víkja
úr ráðherraembætti eftir
að-hafa þráast við vikum
saman og reynt að fá
ríkisstjórn Viktors
Tsjemomýrdíns til að
halda fast við umbætur
og aðhaldsstefnu í fjár-
málum.
Fjodorov segist ekki
óttast að hægt verði að
snúa öllu í fyrra sovét-
horf í Rússlandi en telur
að stöðugt sé verið að
grafa undan veikburða
lýðræði í landinu. „Það
væri hægt að snúa að hálfu leyti aft-
ur, landið gæti orðið hálf-kapítalískt
undir einræðisstjóm. Dæmi um slíkt
em Þýskaland Hitlers, Suður-Kórea
til skamms tíma, Chile undir Pinoc-
het.“ Hann segir að slík stjóm gæti
að vísu komið á efnahagsumbótum
en lýðræði og frelsi séu ekki síður
mikilvæg.
Sjálfur berst ég núna fyrir því að
rekin sé efnahagsstefna sem beri
árangur til langs tíma en þessi stefna
veldur vissulega atvinnuleysi, veldur
geysilegum tekjumun. Ég er búinn
að endurskoða margar af hugmyndum
mínum. Ég var fjármálaráðherra og
fékkst eingöngu við þau málefni, átti
mér markmið og var ákveðinn í að
ná því hvað sem það kostaði, barðist
við samráðherra mína, barðist við alla.
Núna er ég stjórnmála-
maður, ég held enn að það
sé hægt að ná fram róttæk-
um umbótum í átt til mark-
aðsbúskapar en það sé ekki
nauðsynlegt að valda svo
miklum félagslegu umróti um leið.
Ráðuneyti veiðikofa
Stjórnin sem nú er við völd er spillt
og máttlaus. Við erum með sérstakt
ráðuneyti sem annast umsjá veiðikofa
og heilsustöðva fyrir úrvalið í æðstu
stöðum. Um 40.000 manns annast
einkaþjónustu við toppana og það ein-
vörðungu í Moskvu! Þegar svona er
bruðlað í landi sem ekki er beinlínis
ríkt nú sem stendur þá sérðu að það
er margt sem þarf að laga og bæta.“
- Er þetta ný nomenklatura, yfír-
stétt eins og Ijá kommúnistum?
„Þetta er einfaldlega gamla valda-
kerfíð, það er enn á lífi og í fullu fjöri.
Nöfnin breytast stundum en ég giska
á að 70% af æðstu valdamönnum séu
þeir sömu og í gamla daga. Þetta
fólk breytist ekki og það er hættulegt.
Það var aldrei raunveruleg barátta
milli umbóta og andstæðinga umbóta
í Rússlandi. Það var barist um völdin,
ólíkir hópar slógust, sumir þeirra not-
færðu sér umbótasinna til að sigra
aðra hópa. Þannig var Javlínskíj not-
aður, þannig var ég notaður 1990
þegar við urðum ráðherrar og héldum
að nú gætum við heldur betur tekið
til hendinni. Þegar á reyndi var hug-
myndum okkar sópað af borðinu."
- Hvemig er að fást við stjórnmál
í Rússlandi þar sem eng-
ar lýðræðishefðir em
fyrir hendi?
„Með því að brosa
breitt. Rússi sem ekki
hefur kímnigáfu ætti að
hengja sig eða fleygja
sér í sjóinn og gleyma
þessu öllu.
Við einfaldlega vinn-
um, beijumst áfram,
auðvitað er margt að
gerast sem ekki er bein-
línis í samræmi við lýð-
ræðið. Þetta er mikill
vandi. í stefnuskrá okk-
ar og reglum samtaka
sem verið er að stofna
í tengslum við hópinn
okkar er skýrt tekið
fram að við viljum lýðræði og munum
beijast gegn öllu sem hindrar fram-
gang lýðræðis í Rússlandi og tak-
markar það. Þar er af nógu að taka.
Við viljum mjög víðtæka samvinnu
en því miður eru lýðræðissinnar í land-
inu okkar mjög miklir einstaklings-
hyggjumenn og eiga erfítt með að
vinna saman. Það er fjöldinn allur af
hershöfðingjum en sárafáir óbreyttir
hermenn. Allir vilja komast í stól for-
seta, forsætisráðherra eða eitthvað
þess háttar."
- Þú yfirgafst ríkisstjórn Jeltsíns
fyrr á árinu og sú brottför var mjög
langdregin, gekk ekki hávaðalaust
fyrir sig.
„Ég sagði alltaf að ef ég yrði að
fara myndi ég ekki þurfa að fara út
um bakdyrnar. Mér fannst ég þurfa
að skipuleggja brottförina
þannig að eftir henni yrði
tekið og ég held að mér
hafí með þessu tekist að
breyta skoðunum Tsjerno-
mýrdíns forsætisráðherra
og áætlunum hans. Það fór svo að
hann hélt áfram á þeirri braut sem
ég hafði markað. Því miður held ég
að ef ég hefði verið áfram í stjórninni
hefði orðið miklu erfíðara fyrir mig
að stöðva hann.
Árangur þrátt fyrir allt
Eftir kosningarnar í desember, þeg-
ar lýðræðissinnar náðu ekki meiri-
hluta, ákvað Tsjernomýrdín að snúa
við, hætta við umbætur, og það vissi
ég eftir samtöl við hann. Eina leiðin
til að stöðva hann var að valda miklu
hneyksli, neita að afsala mér stöðu í
ríkisstjórninni. Nú ég er mjög ánægð-
ur, verðbólgan er aðeins 5% á mánuði
en hefði getað orðið 25% ef aftur-
haldsstefna hefði verið tekin upp í
peningamálunum.
Borís G. Fjodorov
Gorbatsjov
hefði átt að
hætta 1989
HERMENN Jeltsíns forseta við þinghúsið í Moskvu í fyrra.
Sjálfur hef ég lagt áherslu á rót-
tækar, pólitískar umbætur. Mér er
ekki að skotið sé á þingið, mér líkar
ekki þegar ráðamenn tala um að
hætta við kosningar. Ég vil sjá um-
sköpun, vil sjá árangur og vil að börn-
in mín fái að búa i lýðræðislegu, efn-
uðu þjóðfélagi. Rússland er svo ríkt,
það er mikil skömm að fólkið skuli
búa við svona eymd. ísland er ekki
jafn ríkt en íbúarnir búa við ágæt lífs-
kjör. Hvers vegna ættum við ekki að
geta það líka?“
- Hvemig brást Jeltsín við þegar
þú ræddir við hann á þessum nótum?
Skildi hann þig vel?
„Hver er Jeltsín? Hann er afar
dæmigerður, háttsettur flokksleiðtogi
frá því í gamla daga. Þegar maður
hefur verið flokksleiðtogi í héraðinu
sínu í 20-30 ár í Sovétríkjunum gömlu
hlýtur hugurinn að starfa með
ákveðnum hætti. Ég efast um að hann
muni nokkurn tíma breytast. Þegar
svona menn em komnir yfir sextugt
og fá kennslustundir í slæmum áhrif-
um þess að prenta of mikið af pening-
um er ekki líklegt að árangurinn verði
mikill. Svo mætti nefna að 30-40 ára
starf í kommúnistaflokki er ekki held-
ur heppileg aðferð til að læra um lýð-
ræði.“
- Hann hefur þó gert meira en
flestir gömlu flokksfélagarnir, er það
ekki?
Sjáðu til, mér fínnst að það sé rétt
áð hæla þeim sem gerir eitthvað vel
en það merkir ekki að hann skuli
endilega vera við völd um alla eilífð.
Gorbatsjov gerði ýmislegt vel á árun-
um 1985-1989 en síðan
ekki söguna meir. Hefði
hann farið frá 1989 myndi
hann vera tignaður eins og
guð. Núna er hann utan-
garðsmaður, fólki líkar
ekki við hann, fyrirlítur hann vegna
þess að hann reyndi að hanga á völd-
unum, vissi þó aldrei hvað hann raun-
verulega vildi. Hann lifði sjálfan sig
og varla nokkur maður styður hann
í Rússlandi.
Sjálfur er ég nógu gamall, 36 ára,
en ég hef sagt að ég muni ekki bjóða
mig fram nema ég hafi verulegan
stuðning. Fái ég 100.000 bréf frá
kjósendum sem hvetja mig til fram-
boðs læt ég slag standa en hingað til
hef ég ekki fengið nema nokkur
hundruð svo að þetta er ekki á dag-
skrá.“
Firrtir teknókratar?
- Þið Gajdar hafíð stundum verið
sakaðir um að vera firrtir teknókratar
sem ekkert samband hafi við venju-
lega Rússa. Hvað segirðu um þetta?
„Hver segir þetta?!
— Andstæðingar þínir í Rúss-
landi...
„Ég veit ekki um Gajdar sem er
sonur aðmíráls en faðir minn var
verkamaður og bjó í lélegri kjallara-
íbúð. Móðir mína var af smábænda-
ættum, enginn ættingja minna er með
langskólamenntun. Eg var eini flokks-
bundni kommúnistinn í minni fjöl-
skyldu. Ég fírrtur? Finndu annan
stjómmálamann með svona uppruna.
Ég er Rússi, ég er ekki neinn Zhir-
ínovskíj, ég bjó og ólst upp í sjálfum
skítnum og veit hvemig hann er. En
ég þekki líka annan lífsmáta, ég vann
fyrir miðstjórnina sem var raunveru-
leg ríkisstjóm Sovétríkjanna og vann
í banka, seinna í Evrópubankanum í
tvö ár. Þar var ég ekki á vegum rússn-
esku stjórnarinnar, var ráðinn sem
sjálfstæður einstaklingur."
- Solzhenítsín er kominn heim og
flytur stutta tölu til þjóðarinnar 1
hverri viku, hef ég séð. Hver er staða
hans í Rússlandi?
„Hann hefur augljóslega mikinn
siðferðilegan myndugleika. Hann er
eins og sál þjóðarinnar. Ég heyrði um
hann á sjöunda áratugnum þegar ég
var skólastrákur, ég stalst til að hlusta
á Voice of America, heyrði um Gúlag-
eyjahafið seinna. En Rússland er ekki
lengur Sovétríkin, það er breytt land
með öðmvísi efnahag, fólkið hefur
breyst.
Virðir Solzhenítsín en...
Þeir sem voru andstæðingar kerf-
isins í Sovétríkjunum vom
ekki endilega lýðræðissinn-
ar eða fylgjandi fijálsum
markaðsbúskap. Ég hygg
að Solzhenítsín hafi ef til
vill vrið of lengi að heiman
og þegar hann bjó í Vermont með
þrefalda rafmagnsgirðingu umhverfís
húsið reyndi hann aldrei að skiha
efnahagsmál í Bandaríkjunum. Eg
virði hann sem rithöfund og mun allt-
af gera það en spurningin er hvern
mun hann styðja?
Ef hann slæst í hópinn með þjóðern-
issinnum mun það valda gríðarlegu
tjóni en þetta er ekki enn ljóst. Sjálf-
ur ætla ég ekki að hvetja hann eða
sárbiðja um að vinna með okkur, mun
aldrei gera slíkt, sama hver á í hlut.
Búi hann í nokkra mánuði í landinu
getur verið að hann skilji hvernig allt
er í pottinn búið en ég er ekki allt
of vongóður. Því miður er hugsanlegt
að þjóðhættuleg öfl muni notfæra sér
hann.“
Kerfisóvinir
ekki allir lýð-
ræðissinnar
[
\