Morgunblaðið - 08.10.1994, Blaðsíða 2

2 C LAUGARDAGUR 8. OKTÓBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
Framhald
íslenskrar
menningar
við getum sótt í. En
þær eru meira en það.
Sjálf þjóðin getur ekki
án þeirra verið. í Frag-
menta ultima, þættin-
um Hveiju varða sög-
urnar, skrifar Sigurð-
ur: „Engin tvímæli
geta leikið á því, að
Islendingar hafa flest-
um, ef ekki öllum þjóð-
um fremur lifað fyrir
bókmenntir, í bók-
menntum og af bók-
.menntum."
Undur og
kraftaverk
Skáldskapurinn,
ljóðagerðin er sú grein
í^lenskra bókmennta
sfem að mati Sigurðar
Nordals hefur reynst
lífseigust. En þótt
ijóðagerðin fyrr og síð-
ar sé „mikið afrek og
undur“ og vandinn að
þýða komi að nokkru
ieyti í veg fyrir að hún
sé ekki kunnari erlend-
is, „þá eru fornsögurn-
ar samt ennþá meira og frumlegra
átak og kraftaverk“. Það er eins
og þjóðin finni sjálfa sig þegar forn-
sögurnar rísa upp „af grunni er-
lendra mennta og íslenzkra fræða“
á 12. öld.
Sigurður Nordal ver töluverðu
rúmi í að ræða sagnfestu og bók-
festu, kenningar sem fræðimenn
höfðu um sögurnar, uppruna þeirra
og gerð. Sjálfur hallaðist hann sem
kunnugt er að bókfestunni sem
gerði ráð fyrir því að sögurnar
væru skáldskapur, verk rithöfunda,
en lytu ekki lögmálum munnlegrar
geymdar. Gagnrýni hans á stefnu
Andreas Heuslers og fleiri í þessu
sambandi er vel grunduð og stund-
um meinleg, en alltaf málefnaleg
ejns og vera ber.
Fyrirlestrar, tímaritsgreinar,
formálar og bókarkaflar (sumt þýtt
úr erlendum málum) stuðla að því
að lesandinn fái gleggri mynd en
áður af rannsöknum og hugmynd-
um Sigurðar Nordals. I öðru bindi
Fornra mennta eru auk Fragmenta
ultima og Hrafnkötluritgerðarinnar
Auður og Ekla í fornmenntum ís-
lendinga, Tími og kálfskinn, Sann-
leikskjarni íslendinga sagna, Sturla
Þórðarson og Grettis saga og Um
íslenzkar fornsögur sem er íslensk
þýðing ritgerðarinnar Sagalitterat-
uren sem kom 1953 í safnritinu
Nordisk Kultur.
Skáldið
Þriðja bindi Fornra mennta, Sög-
ur og kvæði, inniheldur eins og
fyrr segir margar ritgerðir um
fomsögur og ritgerðina um Völu-
spá sem er meðal þess eftirminni-
legasta sem Sigurður Nordal skrif-
aði.
Ekki skortir fræðimannlega sýn
í Völuspárritgerðinni (reyndar heil
bók), en eins og í mörgu af því
besta sem Sigurður ritaði er ná-
lægð skáldsins augljós. Skáldið
geta menn gengið beint til móts
við í Fornum ástum, fyrsta bindi
flokksins List og lífsskoðun, en það
er hvarvetna að finna, stundum á
miili línanna í ritgerðunum. Til að
mynda er það áberandi í íslenskri
menningu, einkum þar sem íjallað
er um önnur skáld, ekki síst Egil
HÖGGMYND Sigurjóns Ólafssonar af Sig-
urði Nordal.
Skalla-Grímsson. Þar eins og víðar
hjá Sigurði er unun að lesa, honum
var lagið að koma á einkennilegu
sambandi fræða og skemmtunar.
Þegar lestur er hafinn er ekki auð-
velt að hætta. Hann forðast að
gera sig sekan um „skarpvitra
heimsku skýrandans".
Tími Völuspár
Völuspá og fleiri forn kvæði eru,
minnsta kosti að hluta, einkenni-
lega nútímaleg, bæði að efni og
formi; „moderne" mætti ef til vill
segja og „nota þá fyrr tilvitnuð orð
Sigurðar um sögurnar. Tími Völu-
spár er á mörkum heiðni og kristni.
Höfundurinn varpar ekki heiðninni
frá sér. Hann sér sýnir, er sjáandi.
Hann er eins og Nietzsche lýsir því
þegar hann skýrir innblástur í til-
vitnuðum orðum Sigurðar í Ecce
homo „gagntekinn þeirri tilfinn-
ingu að vera frjáls, engum skilyrð-
um bundinn, goðum líkur“.
Vegur undir, yfir, á alla vegu
Um fornsögurnar segir Sigurður
Nordal í Fragmenta ultima að því
sé svo farið sem flestar aðrar meiri
háttar bókmenntir, „að þær má
lesa með ýmsu móti og sér til mis-
jafnlegs ávinnings. Þar er vegur
undir og vegur yfir og vegur á alla
vegu“.
Ekki vil ég halda því fram að
málflutningur Sigurðar Nordals sé
ekki tíðum hreinn og beinn. En
honurii er það íþrótt að birta ólík
sjónarhorn, fá lesandann til þess
að setja sig í fleiri en eina stellingu
við mat bókmenntaverka. Ritgerðin
var honum fyrst og fremst list, en
líka margt annað.
Fjórði og síðasti þriggja binda
flokkurinn í heildarútgáfu ritverka
Sigurðar Nordals er væntanlegur á
næsta ári. Bindin tólf munu nálg-
ast það að vera sex þúsund blaðsíð-
ur, hvert bindi um fimm hundruð
síður. Umsjón með útgáfunni hafði
Jóhannes Nordal, en með honum í
ritnefnd voru Eiríkur Hreinn Finn-
bogason, Kristján Karlsson og
Ólafur Pálmason. Hafsteinn Guð-
mundsson sá um útlit.
Jóhann Hjálmarsson
að er þó ekki nóg að eiga efni-
lega og snjöll tónskáld ef eng-
inn er til að leika tónlist þeirra
og því hafa orðið til sveitir eins og
Ensemble Nord, sem var stofnað fyr-
ir fimm árum beinlínis til að leika
nýja kammertónlist. Frá stofnun hef-
ur Ensemble Nord frumflutt á fimmta
tug kammerverka og gefið mörg
þeirra út á geisladiskum, en með
sveitinni hafa komið út þrír slíkir.
Eins og áður segir eru liðsmenn
Ensemble Nord sex. Fyrsta má telja
Karen Skriver flautuleikara. Hún
lærði í Norðuijóska tóniistarskólanum
hjá Esben Steensgaard og í Konung-
lega danska tónlistarskólanum hjá
Toke Lund Christensen, auk náms í
Lundúnum hjá Jonathan Snowdon.
Hún lauk prófí frá Konunglega tón-
listarskólanum 1993 og hefur leikið
með sinfóníuhljómsveitum Álaborgar
og Belgrad. Frá árinu 1992 hefur hún
leikið með borgarhljómsveit Randers.
Peter Lindegaard klarinettleikari
lauk prófi frá Norðurjóska tónlistar-
skólanum 1988, undir leiðsögn Lars
Borups. Hann hefur numið síðar m.a.
hjá Bela Kovacs, Kjell-Inge Stevenson
og Alfred Prinz. Hann hefur leikið
með sinfóníuhljómsveit Álaborgar.
Otto Andersen sellóleikari lauk
prófi frá Norðuijóska tónlistarskól-
Dönsk
nútíma-
tónlist
Margt gleður augu og
eym á Dönskum haust-
dögum og þar á meðal
er dönsk nútímatónlist.
Arni Matthíasson
kynnti sér tilurð danska
sextettsins Ensemble
Nord, sem heldur hér
tónleika í næstu viku.
anum 1990, undir handleiðslu Lars
Geislers og Gerts von Búlows og í
Ungveijalandi hjá Lazlo Mezo. Hann
hefur leikið með sinfóníuhljómsveit
Álaborgar og numið hjá Ralph Kirsc-
hbaum, Raulescu og Arto Noras.
Curt Kollavik-Jensen gítarleikari
lauk prófi frá Norðuijóska tónlistar-
skólanum 1987 hjá Erling Moldrup.
Han lærði í New York hjá David
Starobin 1988-89. Hann hefur haldið
tónleika vestan hafs og leikið í Athel-
as Ensemble og Dansk Tenor og
Guitar.
Pianóleikarinn Sven Birch lærði
píanóleik í Norðuijóska tónlistarskól-
anum hjá Jorgen Thomsen og Aino
Gliemann og síðan í Vínarborg hjá
Alexander Jenner og Leonid Brum-
berg. Hann útskrifaðist 1991 og hef-
ur verið leikið með sinfóníuhljómsveit
Árósa og lært hjá Peter Feuchtwan-
gler, Tatjönu Níkólaevu, Conrad Han-
sen og John Lill. Hann kennir við
Bruckner tónlistarskólann í Linz í
Austurríki.
Torsten Folke Petersen slag-
verksleikari lauk prófi frá Norður-
jóska tónlistarskólanum 1992 og hef-
ur lært í Bandaríkjunum og víða í
Evrópu. Hann er aðstoðarslagverks-
leikari í sinfóníuhljómsveit Álaborgar.
Yöluspá í danskri ■
yiðhafnarútgáfu
Tveir af þekkt-
ustu listamönn-
um Dana leggja
hönd á plóginn og
forseti íslands rit-
ar eftirmála
Kaupmannahöfn. Morgunblaðiö.
NÝLEGA kom út í Kaup-
mannahöfn ný útgáfa af
Völuspá í sérstakri viðhafn-
arútgáfu í takmörkuðu upplagi.
Textinn er endursagður af danska
rithöfundinum Suzanne Brögger, en
myndlistarmaðurinn Per Kirkeby
hefur myndskreytt textann og eru
myndirnar steinþrykk. Vigdís Finn-
bogadóttir forseti ritar eftirmála
verksins. Útgefandinn er Bröndum
forlag, sem sérhæfir sig í grafískum
verkum, bæði bókum og myndverk-
um. í samtali við Morgunblaðið sagði
Hans Jörgen Bröndum eigandi út-
gáfunnar að hver kynslóð ætti að
fá sína útgáfu Völuspár og hann
teldi þessa nýja útgáfu vera slíka
útgáfu. Upplagið er aðeins 200 ein-
tök, en bókin verður einnig gefin út
á venjulegan hátt.
Suzanne Brögger kom fram á rit-
völlinn fyrir um tuttugu árum og
hefur síðan stundað ýmis ritstörf,
auk þess sem hún er eftirsóttur fyrir-
lesari og upplesari. Um viðfangsefni
sitt að þessu sinni sagði hún að hún
hefði séð um útgáfu Völuspár fyrir
nokkrum árum að beiðni félags dan-
skra móðurmálskennara, sem óskaði
þess að kvæðið væri hluti af náms-
efni danskra grunnskóla, eins og
áður fyrr. Hún hefði síðan haldið
áfram að vinna með textann, svo
útgáfan nú væri ekki alveg eins og
sú fyrri, enda áliti hún sig vera að
vinna með efni úr munnlegri geymd
og því þætti sér hún hafa ákveðið
frelsi í miðlun þess.
Aðspurð hveijum augum hún liti
Völuspá andvarpaði Brögger og
brosti um leið. „Völuspá er ekki
kvæði, sem hægt er að hafa klippt-
ar og skornar hugmyndir um, held-
ur er það kvæði til að lifa með. Ég
kem stöðugt auga á eitthvað nýtt
í því. Sem stendur finnst mér það
vera vitnisburður um þá sérstöku
þekkingu, sem kvenfólk getur borið
með sér. Jafnvel þó Oðinn sé æðst-
ur og vitrastur guðanna neyðist
hann að fara til völunnar og biðja
hana að tjá_ sér um liðna tíma og
framtíðina. í sjálfu kvæðinu eru það
konur sem bijóta þann stöðugleika,
sem reynt er að koma á. Konur
segja hluti sem karlar þora ekki að
segja, kannski af því þeir eru skelfi-
legir, eða á einhvern hátt óþægileg-
ir. í raun eru konur oft þær sem
færa þann boðskap, sem karlarnir
þora ekki að færa og þannig fara
þær oft með hið hefðbundna hlut-
verk trúðsins. Karlar eru kannski
hræddir við þetta hlutverk, af því
þeir eru hræddir um að missa virð-
ingu sína. Konur eiga að nota sér
þennan styrk sinn og þjóðfélagið
hefur líka not fyrir það.“ Að lokum
bætti Brögger því við að hún væri
á leið á kvennaráðstefnu í Barcelona
á vegum ESB, þar sem hún ætti