Morgunblaðið - 08.10.1994, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 8. OKTÓBER 1994 C 3
Þrír danskir rithöfundar
riddarar hringborðsins
Ræða sín á milli og við aðra
Dönsku rithöfundarnir Sven Holm, Christina Hesselholdt og Bo
Green Jensen koma hingað til lands í næstu viku og taka ásamt
íslenskum starfssystkinum þátt í hringborðsumræðum í Norræna
húsinu 15. október.
HINGAÐ koma á næstu dög-
um flórir danskir rithöfund-
ar í tilefni menningar-
vikunnar Danskra haustdaga í
Reykjavík. Þeir heimsækja mennta-
skóla í borginni og þrír þeirra munu
í lok dvalarinnar taka þátt í hring-
borðsumræðum í Norræna húsinu.
Þær verða á laugardaginn eftir viku,
klukkan fjögur síðdegis. Hér verður
sagt frá dönsku gestunum þar, þeim
Sven Holm, Christinu Hesselholdt
og Bo Green Jensen. Sven Holm og
Bo Green Jensen eru íslendingum
vel kunnir en Christina Hesselholdt
er ungur rithöfundur sem enn er lít-
ið þekktur hér á landi.
Þrír íslenskir höfundar taka auk
Dananna þátt í umræðunum. Það
eru Nína Björk Árnadóttir, Ólafur
Gunnarsson og Einar Már Guð-
mundsson. Umræðunum stjórna
Dagný Kristjánsdóttir og Erik Sky-
um-Nielsen, sem er einn virtasti
gagnrýnandi Dana. Erik Skyum-
Nielsen kennir þessa haustönn við
Háskóla íslands sem annar tveggja
sendikennara háskólans í dönsku.
Höfundur Livu
Sven Holm (fæddur 1940) gaf út
sína fyrstu bók árið 1961 og hefur
skrifað fjöldann allan af ritverkum
eins og skáldsögur, smásögur, leik-
rit og eitt kvæðasafn. íslendingum
er í fersku minni sjónvarpsleikritið
„Eg er kölluð Liva“ (Kald mig Liva)
seyn sýnt var í Ríkissjónvarpinu í
ágúst á þessu ári.
Eina kvæðasafn Sven Holm -
„Luftens temperament og 33 andre
digte fra Gronland" (1978) - er
skrifað á Grænlandi. Sagan á bak
við þetta kvæðasafn er sú að bóka-
útgefandinn Jorgen Fisker bauð
þeim hjónum í ferðalag til Græn-
lands í þijá mánuði með þeim skil-
yrðum að Holm skrifaði bók fyrir
forlagið. Útgefandinn setti þau
aukaskilyrði að þetta mætti ekki
vera ljóðabók. Á ferðalaginu urðu
hjónin strandaglópar í þijár vikur í
Angmagsalik vegna bilunar í raf-
magnskerfi flugvallarins og þar orti
Sven Holm sitt eina kvæðasafn.
Útgefandinn gaf bókina út og var
henni mjög vel tekið af lesendum.
Síðastliðin fimm ár hefur Sven Holm
einkum haldi sig við leikritaskriftir
og fékk hann Norrænu leikritaverð-
launin (Nordisk dramatikerpris)
síðastliðið sumar. Leikritið „Schum-
anns nat“ um tónskáldið Robert
Schumann var sett á svið á Konung-
lega leikhúsinu í Kaupmannahöfn
árið 1992 og sama ár var leikritið
Blue West One sett á svið á stóra
sviði Folketeatret í Kaupmannahöfn.
Þetta leikrit fjallar um herstöðina
og hinn dularfulla bandaríska spítala
Blue West One á Grænlandi. í undir-
búningsstarfi sínu gerði Holm rann-
sóknir á grænlenskum heimildum
og einnig í Washington og komst
að þeirri niðurstöðu að hinn mikli
spítali, sem nú er í rúst hefur aldrei
verið notaður. Sven Holm telur að
spítalinn hafi verið reistur í því skyni
að hýsa fórnarlömb kjarnorkustyij-
aldar langt frá vígvöllum. Leikritið
er absúrd og fjallar um sært fólk
sem menntað er á spítalanum til að
snúa aftur til Bandaríkjanna sem
hetjur. Árið 1990 var sett á svið í
Bádteatret í Kaupmannahöfn leikrit-
ið með hinum skondna titli „Kaktus
og Kaniner" og fjallar það um nú-
tímaíjölskyldu sem í eru 4 fullorðnir
(35-39 ára) og tveir táningar,
drengur og stúlka. Tvö hinna full-
orðnu voru fyrrum hjón en eru nú
gift hinum tveimur. Börnin eru færð
saman úr þessum hópi fullorðinna.
Fjölskyldan hefur tekið á leigu stóra
íbúð þar sem hver og einn af meðlim-
um hennar getur verið einn og notið
einsemdarinnar eða stundað fram-
hjáhald. Hjónin fyrrverandi haga sér
áfram eins og einhvers konar hjón
Suzanne Brögger Per Kirkeby
að tala um norrænan
menningararf. Þar
myndi hún tala um
Völuspá og nota enska
þýðingu skáldsins
W.H. Auden.
í eftirmála sínum
segir Vigdís Finnboga-
dóttir að kvæðið flytji
bæði boðskap um fall-
valtleika heimsins og
um að alltaf sé ljós
framundan, sama hve
myrkri virðist mikið.
Án þess hún ætli að
hætta sér út á svið
fræðimanna geti hún
ekki varist þeirra
hugsun að kvæðið sé eftir konu og
margt bendi einnig í þá átt.
Kraftur og ákefð landslagsins
Myndlistarmaðurinn Per Kirkeby
býr ýmist í Danmörku eða Suður-
Evrópu og myndir hans eiga víða
dygga kaupendur, ekki aðeins í
heimalandinu heldur einnig til dæm-
is í Þýskalandi. Hann lærði upphaf-
lega jarðfræði og fór þá í ferðir til
Grænlands, með viðkomu á íslandi.
Þó hann hafi lagt jarðfræði á hill-
una heldur hann áfram ferðum á
Norðurslóðir og Kjarval er í miklu
uppáhaldi hans. Myndir hans eru
stórar, sterkar og tilfinninga-
þrungnar og sama er með myndir
hans við Völuspá. „Mér fannst ég
ekki geta myndskreytt kvæðið
þannig að ég færi að teikna lands-
lag og fígúrur, svo eiginlega hef
ég gert myndir, sem ég hefði gert
hvor sem væri. En það sem veitti
mér innblástur í kvæðinu er and-
rúmsloft ragnaraka. Fyrir mér
snýst listin einmitt um ragnarök
listamannsins. Svo er það íslenskt
og reyndar einnig grænlenskt
landslag, sem er mér efst í hug.
Þessi kraftur og ákefð, sem mér
finnst felast í því.“
Myndirnar í bókinni eru allar í
svart-hvítu, nema hvað lit bregður
fyrir á bókarkápunni. Og það val
er engin tilviljun. „Litir gefa tilfinn-
ingu af skrauti, sem mér fannst
ekki við hæfi hér. Fyrir mér er hrynj-
andi í íslensku og grænlensku lands-
lag og ég vildi ná henni. Kannski
er það aðeins ég sem sé landslag í
myndunum, en list mín kemur frá
því sem ég hef séð. Hún er ekki
óhlutbundin, en það myndi samt
aldrei hvarfla að mér að reyna að
teikna Þingvelli, heldur nota égtákn,
sem hafa ákveðna þýðingu fyrir
mér, þó þau geti komið öðrum óhlut-
bundið fyrir sjónir. Ég er sjálfur
ánægður með myndirnar og fínnst
þær hafa heppnast vel. Það er ákveð-
in birta í þeim, sem aðeins næst
með réttu þiykki steinsins, þar sem
kornin úr steininum lýsa.“ Reyndar
er þetta ekki í fyrsta skipti sem
Kirkeby fæst við Völuspá. Hann
myndskreytti kvæðið fyrir dagblaðið
„Land og Folk“, sem éinu sinni var
til. „Þá teiknaði ég fígúrur og lands-
lag, því það hæfði mér þá til að
túlka hið dulúðga og goðsögulega.
Nú get ég það ekki Iengur. Þetta
er eitthvað, sem lífíð hefur gert
mér ...“
Danir vilja líka muna Völuspá
Jafnframt því sem bókin kom út
er sýning í .húsakynnum Bröndums
forlagsins í Nansengade, skammt
frá brautarstöðinni við Norðurport í
Kaupmannahöfn á steinþrykki
Kirkebys. Sýningin stendur fram til
8. október. Viðhafnarútgáfan kostar
tæpar fjörutíu þúsund kr. íslenskar
og er þegar nokkurn veginn uppseld.
Völuspárútgáfunni hefur verið
gerð góð skil í dönskum fjölmiðlum.
Bjöm Bredal gagnrýnandi „Politik-
en“ hrósar útgáfunni mjög, bæði
textanum og myndunum. Honum
fínnst Brögger koma vel til skila
sterkum einfaldleika hans og mynd-
ir Kirkebys þykja honum áhrifamik-
il túlkun textans. I gagnrýni í danska
útvarpinu var Vagn Steen ekki á
sama máli. Brögger væri ekki vel
fær um að snúa textanum á nú-
tímadönsku, þar sem hún kynni ekki
frummálið og texti hennar væri ekki
eins góður og í ýmsum eldri dönskum
þýðingum.
Umijöllunin um útgáfu Völuspár
sýnir að ýmsir Danir eru sér meðvit-
aðir um að þar er á ferðinni verð-
mætur hluti heimsbókmenntanna,
sem þeir vilja ekki missa sjónar á.
og skipta sér sífellt af lífí hvors
annars. Börnin eiga í erjum og eins
börn og foreldrar. Sven Holm segir
um þetta leikrit að það sýni líf ákveð-
inna hópa í danska þjóðfélaginu.
Síðasta skáldsaga Svens Holms
„En ufrivillig emhed“ kom út árið
1989. Árið á undan var gefin út
smásagnasafnið „Under blodet".
Aðspurður hvort hann væri hættur
að skrifa sögur svaraði Sven Holm:
„Nei, alls ekki og síðan í mars er
ég reyndar búinn að vera að vinna
að smásagnasafni upp á 200 blaðsíð-
ur sem á að koma út á næsta ári.
Heitið á bókinni verður „Bryllups-
festen og andre fortællinger" og er
þetta í fyrsta sinn sem ég nefni
heitið á bókinni opinberlega."
Fegiirð og grimmd
Christina Hesselholdt (fædd
1962) er ný á stofni danskra rithöf-
unda. Hún gaf út sína fyrstu skáld-
sögu - „Kokkenet, gravkammeret
og landskabet" - árið 1991 og önn-
ur skáldsaga hennar kom út 1993
og ber nafnið „Det skjulte". Bæk-
umar eru ekki umfangsmiklar en
þó veigamiklar.
Þegar fyrsta skáldsaga hennar
kom út skrifaði Poul Erik Tejner i
Weekendavisen: „Lítil skáldsaga
sem ekki er öðrum lík, hvorki stórum
né smáum.“ Þessi saga einkennist
af tilraunum í tungumálinu. Ekkert
aukaatriði er tekið með í sögunni
og má segja að hún sé tilraun með
þeim tilgangi að sjá hve mikið þarf
til þangað til heimur verður til. Og
niðurstaðan verður sú að það þarf í
raun ekki mikið til. Söguþráðurinn
er sá að kona deyr. Eiginmaður
hennar lætur ljósmyndara mynda
líkið, en tapar svo myndinni. Ný
kona flytur til mannsins og reynir
hún að fjarlægja öll spor af fyrri
konunni, en eitt spor er ekki hægt
að fjarlægja og það er sonur úr fyrra
hjónabandi, Marlon að nafni. Sagan
magnast og stækkar í huga lesand-
ans eftir lesturinn.
„Det skjulte“ fjallar um Marlon
fullorðinn sem hefur áhuga á líf-
færafræði eða leyndardóma manns-
líkamans. Til að byija með útvegar
hann sér veggmynd sem sýnir líf-
færi mannslíkamans og svo kaupir
hann dýrt plastlíkan þar sem hægt
er að hengja upp lifur, nýru og hjarta
á litla króka. Svo tælir hann á fölsk-
um forsendum ekta lifandi konu
heim til sín, unga konu, sem nýlega
tók til starfa í fatahengi á diskó-
teki. Marlon myrðir stúlkuna á
hroðalegan hátt. Stóra spumingin
er: Hvað leynist undir húðinni? Hvað
geymir maðurinn? Hvaða leyndar-
dómar eru í mannslíkamanum?
Hvaða reynslur? Hvaða vitneskja?
Og hvaða ónotaðir möguleikar?
Bandarískí arfurinn
Bo Green Jensen (fæddur 1955)
hefur síðan 1981 samhliða rithöf-
undaferli sínum starfað við hið virta
helgarblað Weekendavisen sem kvik-
mynda-, bókmennta- og tónlista-
gagmýnandi. Tvö fyrstu kvæðasöfn
hans voru gefín út sama ár. Bo Gre-
en Jensen er einnig kvikmyndagagn-
rýnandi á menningartímaritinu 0je-
blikket, kvikmyndatímaritinu Le-
vende Billeder og fastur greinahöf-
undur um bækur sem hann mælir
með á tímaritinu Euroman - tímarit
fyrir karlmenn eftir erlendri fyrir-
mynd eins og Arena, Esquire og GC
(Gentlemens’ Quarter).
Bo Green Jensen er barn rokktíma-
bilsins og í verkum hans má glöggt
sjá þessi áhrif rokktónlistarinnar og
rokkmenningarinnar. Hann segir
sjálfur að vegna þess að hann óx upp
á þeim tíma sem þessi menningar-
grein var í mótun hefur hún haft
öðruvísi og ef til vill meiri áhrif á
hann en hin bókmenntalega hefð sem
var ekki í mótun á sama hátt og hin
nýja menning unglingsáranna.
Bo Green Jensen er menntaður'í
engilsaxneskum bókmenntum og
hefur dvalið langdvölum í Bandaríkj-
unum. Hann er undir miklum áhrif-
um bandarískrar menningar og
blandast þessi áhrif dönskum bak-
grunni höfundar. Fyrir utan það að
bandarísku áhrifin koma fram í
skáldskap hans hefur hann í gegnum
árin gefið út verk um bandaríska
bókmennta-, kvikmynda- og tónlist-
armenningu eins og í greinasafninu
„Ind i det amerikanske" (1992) þar
sem hann skrifar um öll þijú svið á
560 blaðsíðum. Einnig hefur Bo
Green Jensen m.a. þýtt kvæði Jima
Morrisona og T.S. Eliota á dönsku.
Bo Green Jensen er þó fyrst og
fremst ljóðskáld og sagnahöfundur.
Hann hefur hlotið mörg verðlaun,
meðal annars tvenn af fernum verð-
launum sem nefnd eru eftir dönskum
rithöfundum og skáldum: Johannes
Ewald legatet árið 1991 og Herman
Bangs mindelegat 1994
Af ótal kvæðasöfnum eftir Bo
Green Jensen má nefna „En krans
til de faldne“ sem kom út árið 1992
og sem í er að fínna texta af nýrri
plötu Eriks Grips. Af skáldsögum
má nefna „Dansen gennem sommer-
en“ og „Pigen med de grenne ejne“
sem eru mörgum íslenskum mennta-
skólanemum kunnar. Draumur rit-
höfundar sem hefur sýnt kvikmynd-
um jafn mikinn áhuga og Bo Green
Jensen hlýtur að vera að sjá skáld-
sögur sínar á hvíta tjaldinu. Skáld-
saga hans „En afgrund af frihed"
(1989) hefur verið kvikmynduð og
gefin út á myndbandi. Þar sem sömu
leikarar leika í þessari mynd og léku
í „Alle elsker Debbie“ halda margir
að sú fyrrnefnda sé framhald hennar
en svo er ekki.
Sem stendur er verið að kvik-
mynda skáldsöguna „Pigen med de
grenne ojne“ (1989). Þetta er fyrsta
kvikmynd nýju samsteypunnar Metr-
onome og Dansk novelle-fílmfond
sem stofnaður var í samvinnu við
Danska ríkissjónvarpið, TV2, mynd-
bandaútgáfuna og kvikmyndahúsin.
Kvikmyndir sem byggja á skáld-
sögum verða aldrei og geta aldrei
orðið nákvæmlega eins og skáldsög-
urnar og hér verða einnig miklar
breytingar á söguþræði bókarinnar
þar sem aðalpersónan, Daniel, er
ekki aðeins barn eins og í skáldsög-
unni, heldur einnig fullorðinn fétta-
maður sem í byijun kvikmyndarinn-
ar fær það verkefni að skrifa um
Apollo-geimflaugina sem send var
út í geiminn árið 1969. Hann var
þá 13 ára gamall og söguþráður
skáldsögunnar „Pigen med de
gronne ojne“ um ástarsamband hans
við nágrannastelpuna í sumarfríinu
í sumarbústaðnum er eðlilega með
í myndinni. Til að hressa upp á
minnið athugar hinn fullorðni Daniél
innihald skókassa sem hefur að
geyma hluti frá árinu 1969. Han’n
man sífellt meir því betur sem hann
skoðar þá. Hlutir kassans reynast
þó túlka fleira en hann vissi um
þegar hann var 13 ára og hann
upplifir árið 1969 upp á nýtt og fær
skilning á mörgu sem áður var tor-
skilið.
Daniel er gegnumgangandi fígúfa
í mörgum verkum rithöfundarins og
má túlka hann sem hálfpartinn
uppspunna fígúru og hálfpartinn
sjálfsævisögulega. Daniel munum
við sjá aftur í smásagnasafni sem
kemur út 1995 þar sem allar sögurn-
ar fjalla um hann. Megnið af þessum
smásögum hefur verið birt í ýmsum
tímaritum en einnig verða nokkrar
nýjar. Einnig mun Bo Green Jensen
gefa út nýtt kvæðasafn á næsta ári.
Nú er Bo Green Jensen að und-
irbúa fyrirlestur sem hann nmn
vinna við alla nóttina. Titill fyrir-
lestrarins er „Amerikansk kultur og
litteratur i 90-erne“. Aðspurður
hvernig hægt sé að komast yfír að
skrifa jafn mikið og hann gerir svar-
ar hann: „Það er fyrst og fremst
áhuginn sem drffur verkið, en til ajð
geta lifað af skrifum í Danmörku
verður maður að skipta sér af hiriu
og þessu.“