Morgunblaðið - 08.10.1994, Blaðsíða 5

4 C LAUGARDAGUR 8. OKTÓBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 8. OKTÓBER 1994 C 5
DANSKIRHAUSTDAGAR
HÁPUNKTUR Danskra haustdaga verður hátíðarsýning í íslensku
óperunni á þriðjudagskvöld. Þar munu danskir og íslenskir listamenn
leggja saman krafta sína og koma fram með tónlist, söng og leiklestri.
~W7~ ammersveit
Reykjavíkur hefur
sett saman dag-
skrá eftir danskra tón-
skáldið Carl Nielsen.
Vinsældir hans hafa
farið vaxandi á síðustu
árum og í dag má segja
að hann sé eitt þekkt-
asta tónskáld Dana utan
heimalandsins.
Danska leikkonan
Bodil Udsen mun í Óp-
erunfti lesa upp úr verk-
um H. C. Andersen og
Karen Blixen. Bodil hef-
úr verið ein af þekktustu
leikkonum Dana um
árabil, en við íslending-
ar munum sennilega best eftir
henni úr sjónvarpsþáttunum Húsið
í Kristjánshöfn, þar sem hún var
í hlutverki Emmu. Á síðustu árum
hefur upplestur hennar vakið veru-
lega athygli í Danmörku, þar sem
hún kveikir líf með þessum þekktu
sögum með lifandi lestri.
Þá mun danski sönghópurinn
LEIKKONAN Bodil Udsen Jes úr verkum
Blixen og H.C. andersen.
Pro-Arte koma fram. Félagar í
Pro-Arte eru allir mjög ungir að
árum og sumir hveijir jafnframt
að stíga sín fyrstu spor á einsöngs-
ferli. Þeir leggja mikið upp úr
dönsku lagavali, þannig að dansk-
ur hátíðarandi mun örugglega
svífa yfir vötnum í íslensku Oper-
unni á þriðjudagskvöld.
DANSKI sönghópurinn Pro-Arte er skipaður ungum og efnileg-
um söngvurum.
Líkaminn
talar tungum
TILRAUNALEIKHÚSIÐ Boxiganga er meðal þess sem verður á boðstói-
um á „Dönskum haustdögum" sem settir verða í Reykjavík í dag. Leikhóp-
ur þessi fer ótroðnar slóðir í listinni og sköpunargleðin ræður ríkjum, en
hópurinn hefur einmitt vakið mikla athygli fyrir frumlegar sýningar.
Boxiganga þreifar fyrir sér á mörkum myndlistar og leiklistar með svo-
kölluðum „croquis“-sýningum, einhverskonar líkamslist. Sýningarnar eru
undir miklum áhrifum frá öðrum listgreinum, s.s. dansi, myndlist og kvik-
myndagerð. Áhorfendur eru eindregið hvattir til að draga pappír, blýanta
og liti úr fórum sínum á sýningum hópsins.
Boxiganga leitar hins raun-
verulega tilgangs og hinnar
upprunalegu tjáningar.
Hópurinn beitir danslist sem lætur
lítið yfir sér en kemur sér beint
að efninu. Félagarnir í hópnum
leitast við að skapa gæði, gera til-
raunir og prófa eitthvað nýtt. Gild-
ir þá einu hvort horft er til listsköp-
unarinnar sjálfrar eða samskipta
við áhorfendur.
Boxiganga-hópurinn kveðst sí-
fellt hafa þörf fýrir að staldra við
og spyija sig spurninga. Bæði
varðandi sköpunarferlið sem hann
gengur í gegnum í listinni og
einkamál sín. Spurningar þessar
þarfnist ekki svars heldur skil-
greiningar, því á þann hátt sé unnt
að víkka skilninginn á andlegum
og líkamlegum samskiptum svo og
raunveruleikanum yfir höfuð.
Líkamstjáning er tungumál
Hluti þjálfunar leikhópsins felst
í því að leysa ákveðinn kraft úr
þeim fjötrum sem líkami og lund
hafa hneppt hann í. Tilgangurinn
er að minna líkamann á náttúru
mannsins og þann kraft sem í
henni er fólginn. Að mati hópsins
er þetta forsenda einlægari og
dýpri nærveru sem þjónar þeim
tilgangi að fylla upp í tómarúm
tímans. Þetta þarfnast einbeiting-
ar. Sakir þessa er Boxiganga-hóp-
urinn þess sinnis að líkamstjáning
sé í raun tungumál, blæbrigðaríkt
og auðskilið. Tjáskiptin gefi fýrst
og fremst í skyn fyrirætlanir,
ástand og geðshræringu. Þetta
tjáningarform kallar, að mati hóps-
ins, á fulla athygli af hálfu áhorf-
andans, enda vekji það upp sterkar
tilfinningar, því ósjálfrátt standi
honum skyndilega lifandi myndir
fyrir hugskotssjónum. Það eru
þessar myndir sem hópurinn óskar
eftir að áhorfendur festi á blað
meðan á sýningunum stendur.
í huga leikhópsins er hugmyndin
sjálf orðin svo samofin tjáningunni
að hún er nánast áþreifanleg.
Dansinn er stökkbretti sem dregur
fram ólýsanlegar líkamlegar minn-
ingar. Eitthvað sem ekki verður
skilið og lifir aðeins sem endur-
minning. Nokkurskonar andleg sía
sem fyllir rýmið með því að teygja
á tímanum. Nokkuð sem Boxi-
ganga kallar að skapa rými fyrir
upplifunina.
Sýningar Boxiganga-hópsins
verða þijár í dönsku menningarvik-
unni. Á þriðjudag verður hann með
lokaða sýningu í Myndlista- og
handíðarskólanum, á miðvikudags-
kvöld kemur hann fram á Solon
Islandus og í Norræna húsinu á
föstudagskvöld.
Orri Páll
HASKOLABIO
Dönsk kvikmynda-
vika hefst í dag
DAGANA 8. til 16. október verður
dönsk kvikmyndahátíð í Háskóla-
bíói, hluti af Dönskum haustdögum.
Danir hafa vakið athygli fyrir vel-
gengni í kvikmyndagerð síðustu ár
og er skemmst að minnast Óskars-
verðlaunamyndanna Gestaboðs Ba-
bettu og Pelle sigurvegara. Sex
kvikinyndir verða sýndar á hátíð-
inni og er þeim ætlað að endur-
spegla fjölbreytnina í danskri kvik-
myndagerð.
Rússneska söngkonan (Den
Russiske).
Spennumynd um danskan sendi-
ráðsmann í Moskvu. Hann flækist
í morðmál og allt stefnir í hneyksli
þegar lögreglan lokar málinu án
rannsóknar. Yfirvöld telja um slys
að ræða en diplomatinn heldur
rannsókninni áfram.
Evrópa (Europa). Pólitískur
þriller sem gerist í Þýskalandi eftir-
stríðsáranna, séðu með augum ungs
Ameríkana. Þetta er myndljóð í
drungalegum stfl, skapað af snilld
Lars von Trier, svo oft minnir á
gamla meistara á borð við Orson
Welles og Fritz Lang. Aðalhlutverk
eru í höndum Jean Marc Barr (The
Big Blue) og Barböru Sukowa.
Sárar ástir (Kærlighedens
Smerter). Áköf og bitur mynd Nils
Malmros um unga stúlku sem á
erfitt með að fóta sig í lífinu. Hún
tekur saman við gamlan kennara
og sveiflast milli hamingju og innri
óróleika. Myndin fjallar um tilvist-
arkreppu, hversdagsleika og leitina
að sannri hamingju.
Sinfónía æsku minnar (Min
fynske barndom). Hrífandi saga
Erics Clausen um verðandi tónlist-
arsnilling. Lítill snáði situr yfir
gæsahópi og hlustar á píanóhljóma
frá nálægu húsi. Eðlisávísun hans
segir að hann geti spilað betur og
með ákefð og iðni tekst honum að
ná mikilli leikni. Þetta er sönn saga
tónskáldsins Carls Nielsen (1865-
1931).
Næturvörðurinn (Nattevagt-
en).Martin er næturvörður í lík-
húsi. Hann tekur þátt í leik „án
takmarkana" með Jens, besta vini
sínum. Sá sem tapar verður að
fóma frelsinu með því að ganga í
hjónaband. Vinirnir flækjast að lok-
um í morðgátu og smám saman fer
Martin að gruna að einhver vilji
gera hann að blóraböggli. Þessi
mynd Ole Bornedal er ein best sótta
danska bíómyndin frá upphafi og
hefur keppt á mörgum kvikmynda-
hátíðum.
Svart haust (Sort Host).
Dramatísk fjölskyldusaga frá síð-
ustu aldamótum eftir Anders Refn.
Hún ijallar um frekan og kvensam-
an föður sem heldur íjölskyldu sinni
í tilfinningalegri gíslingu. Horft er
frá sjónarhóli hinnar 17 ára gömlu
Klöru sem hefur ein þor til að mót-
mæla yfirgangi föðurins. I henni
krauma ástríður sem hún finnur
ekki farveg.
Dagskrá
kvikmyndavikunnar
Laugardagur 8. okt. Kl.
16.50 Sinfónía æsku minnar.
Kl. 21 Rússneska söngkonan.
Sunnudagur 9. október.
Kl. 16.50 Rússneska söngkon-
an. Kl. 21 Svart haust. Leik-
stjórinn Anders Refn verður
viðstaddur.
Mánudagur 10. okt. Kl.
18.50 Svart haust. Kl. 21
Rússneska söngkonan.
Þriðjudagur 11. okt. Kl.
17 Sinfónía æsku minnar. Kl.
21 Svart haust.
Miðvikudagur 12. okt. Kl.
17 Rússneska söngkonan. Kl.
21 Sárar ástir. Kl. 23.15 Evr-
ópa.
Fimmtudagur 13. okt. Kl.
16.50 Sárar ástir. Kl. 19 Evr-
ópa. Kl. 17, 19, 21 og 23.15
Næturvörðurinn.
Föstudagur 14. olct. Kl.
16.50 Evrópa. Kl. 18.50 Sárar
ástir. KI. 17, 19, 21, 23.15
Næturvörðurinn.
„Eins gott að láta vera að hug-
leiða alla vitleysuna, sem mað-
ur hefur gert um dagana“
Rætt við dönsku leikkonuna Bodil
Udsen, sem les úr verkum H.C. And-
ersens og Karenar Blixen á dönskum
dögum í Norræna húsinu og víðar
EF EINHVER heldur að gamlar
leikkonur eigi erfitt með að
taka aldrinum og ellimerkjun-
um ættu þeir bara að hitta Bodil
Udsen. Hún verður sjötug á næsta
ári og er ekkert að fela það. Grá-
sprengt hárið er sett upp í snotran
og lausan hnút í hnakkanum, hún
er óförðuð í litsterkri suður-amerískri
skyrtu og getur ekki falið að hún er
falleg, eldri kona, með lifandi og tján-
ingarrikt andlit og neista í augum.
Þó hún sé ein af virðulegu dömunum
í dönskum leikhúsheimi, þá er hún
ekki af þeirri kventegund, sem kemur
fram með dyntum og kenjum, jafnvel
þó hún hafi leikið stórsniðnar kven-
persónur í Hver er hræddur við Virgi-
níu Woolf? og Medeu, svo munað er
eftir. Hún er hrein og bein, en er
ekki leikkona fyrir ekki neitt, því
þeir sem efast um að danska geti
verið fallegt mái, ættu bara að heyra
þá dönsku, sem kemur úr munni
hennar. Og nú gefst íslendingum
færi á að heyra hana lesa upp þá tvo
danska rithöfunda, sem hún er einna
frægust fyrir að túlka, nefnilega H.C.
Andersen og Karen Blixen. Þegar
aðdráttarafl þessara þriggja er lagt
saman, verður það nánast ómótstæði-
fegt.
Hún býr í gömlu raðhúsi lengst
úti á Friðriksbergi. „í hornhúsinu
með stóra birkitrénu í garðinum, en
engu nafni á hliðinu," segir hún til
að vísa gestinum til vegar. Og víst
er birkitréð hátt og gnæfir yfir allt
nágrennið, svo húsin virðast varla
ná upp úr moldinni miðað við það.
Hún er fædd í húsinu og hefur búið
þar undanfarin 22 ár, ásamt eigin-
manni sínum Jens Therkildsen, sem
fylgir henni í íslandsferðinni. Áður
bjó hún inni í miðbæ, meðan hún
lifði „stormasömu lífl“, segir hún
hlæjandi. Leikkona ætlaði hún sér
að verða, leikkona eins langt aftur
og hún man. „Hugurinn stóð svo
snemma í þessa átt, að ég man ekki
hvenær ég ákvað að verða leikkona.
Systir mín segir að ég hafi alltaf
viljað láta bera á mér ... Meðan ég
gekk í menntaskóla fór ég í upptöku-
próf i nemendaskóla Konunglega
leikhússins, svo ég vissi víst þá hvað
ég vildi. Ég man bara aldrei eftir
að hafa tekið þessa ákvörðun, en
nú verð ég líka brátt sjötug, svo það
er ekki skrýtið þó eitthvað sé gleymt.
Kannski hafði það eitthvað að
segja að ég varð alltaf ástfangin í
einhveijum, sem stóðu á sviði. Nei,
aldrei í einhveijum sem ég þekkti,
heldur alltaf í einhveijum, sem var
fjarlægur. Einu sinni var það leik-
ari, sem var sonur prests á Græn-
landi og þetta var alveg ómótstæði-
leg blanda fyrir mig. Bæði leikari
og þar að auki kominn langt að. Eg
þurfti einhveija svona spennu. Svo
sagði ég skólasystrum mínum að ég
hefði verið á Grænlandi og farið á
sleða yfir ísinn og þessu stóð ég á
fastar en fótunum. Ég var heilluð
af ferðalögum og gat spunnið upp
heilu ferðasögurnar. Ég þurfti alltaf
að vera að segja sögur og þær gátu
kviknað af öllu mögulegu. Ég man
eftir að hafa séð glæsikonu í opnum
sportbíl með rauðbrúnan írskan
hund og ég heyrði sagt að hún hefði
verið í Afríku. Það var nóg til að
koma mér af stað í sagnaspuna, þó
ég vissi að öðru leyti ekkert um hana.
Það fólst einhver leikur í að koma
fram og segja sögur. Ég var heilluð
af því að geta fengið fólk til að hlusta
á mig og innst inni get ég enn ekki
skilið hvernig hægt er að fara í fín-
an kjól, setja á sig hatt, koma svo
siglandi inn og fá áhorfendur til að
trúa að ég sé aðalsfrú í leikriti eftir
Oscar Wilde. Það er eitthvað stór-
skemmtilegt og skrýtið við þetta.
En ég kom svo sem ekki beinustu
leiðina inn á leiksviðið, því ég var
rekin úr leikskólanum eftir árið, svo
þá sneri ég mér að revíum. Pabba
fannst nú svoleiðis nokkuð alltof létt-
úðarfullt og óhugsandi að ég tæki
þátt í slíku og sjáli' hafði ég heldur
aldrei séð revíur eða kabaretta. En
ég skemmti mér stórvel, jafnvel þó
ýmsum þætti þetta fyrir neðan virð-
ingu mína. Og maður fær sannarlega
sína lexíu við þessar aðstæður og
lærir að ná til áhorfenda. Það dugir
ekki að vera hræddur við þá. Á gaml-
árskvöldi í kabarett komst ég
kannski ekki til að syngja neitt,
heldur fór bara inn og út af sviðinu
án þess að nokkur tæki eftir, því
það dugði auðvitað ekki að trufla
fólkið, sem var að borða, drekka og
skemmta sér. Svo gerði ég mikið
af því framan af að koma fram á
árshátíðum og öðrum skemmtunum
og þar var ég heldur ekkert að fara
fram á að skemmta, ef fólk nennti
ekki að hlusta. Ég hef aldrei verið
flautuð niður, en séð það koma fyrir
aðra. Það er sannarlega ekki
skemmtilegt og ég tók þann pól í
hæðina að koma mér út, ef mér
sýndist einhver óánægja liggja í loft-
inu, hirða greiðsluna og fara. Gest-
irnir voru stundum svo fullir að þeir
horfðu út um nasirnar."
Og núna kemurðu fram fyrir fólk,
sem þú veist að kemur sérstaklega
til að sjá þig, ekki satt?
„Það má kannski segja það, en í
þá daga lágu peningamir í revíunum
og næturskemmtunum. Ég lék í leik-
húsunum á kvöldin og það fór allt í
skattinn, en tók svo þátt í hinu eftir
leiksýningamar og lifði á því. Nú hef
ég ekki lengur úthald í slíkt. Ekki
af því að ég geri eitthvað sérlega
miklar kröfur til sjálfrar mín, eins
og stundum er sagt um gamalt fólk,
heldur einfaldlega af því kraftarnir
þverra. Ég elska að standa á sviði
og alla leikhúsvinnuna, en það versta
er að þurfa að fara að heiman á
hveiju kvöldi. Mig langar ekkert út.
Og hérna áður fyrr gat ég komið
þjótandi niður í leikhús fímm mínút-
ur í og verið komin á sviðið sem
Medea fimm mínútur yfír, en það
er liðin tíð. Nú verð ég að hafa
klukkutíma til að undirbúa mig, af
því það gengur allt hægar. Það er
líka eini kosturinn við að eldast að
öldurnar verða lengri, allt gengur
notalega hægt, en annars er ekkert
spaug að eldast. Mér líður vel innan
um ungt fólk, líka það allra galn-
asta, þó það sé oft óttalega kjána-
legt án þess að óra fyrir því.
Ég kenni ekki, þó ég geti einstaka
sinnum sagt einhveijum til. Og ég
hef ekki hugmyndaflug til að leik-
stýra og heldur ekki löngun til þess.
Ég er ekki skapandi á þann hátt.
Ég hef orð á mér fyrir að vera óög-
uð, er engin handverksmanneskja
að því leyti, en svo fellur allt í rétt-
ar skorður á síðustu stundu. Fyrir
þetta hef ég fengið ýmsar glósur frá
leikstjórunum. Einn sagði að ég
væri ódugleg og að ég væri eins og
drukknandi manneskja sem fleygði
björgunarhringnum í hausinn á
bjargvætti sínum. Ég get lært hlut-
ina ef ég þarf þess nauðsynlega. Þó
ég sé til dæmis léleg í að dansa, þá
get ég kannski lært tangó ef ég
þarf þess með, en svo gleymist hann
og ég þarf að byija upp á nýtt, ef
hann verður fyrir mér síðar meir.
Það er heldur ekkert fyrir mig að
vera fín og puntuð og mér hefur
alltaf þótt þetta með búningana ótta-
legt vesen. Það á heldur ekkert við
mig að þurfa að klæða mig upp, því
ég hef aldrei gengist neitt upp í fín-
um fötum og þó ég geti alveg verið
sæmilega fín, þá vantar samt alltaf
eitthvað á að það takist til fullnustu.
En af hveiju ættum við ekki frekar
að skemmta okkur hér á jörðinni?
Það væri skelfilegt að hverfa héðan
án þess að hafa nokkurn tímann
haft það reglulega skemmtilegt. Það
er allt í lagi að trúa á paradís eftir
þetta líf, en það á ekki að eyði-
leggja fyrir okkur hér og nú.“
Þú hefur ekki aðeins leikið, heldur
einnig lagt fyrir þig upplestur?
„Já og það besta er að þannig
kemst ég til að lesa heilmikið. Upp-
lestrinum fylgir mikil vinna, því eitt
er að lesa fyrir sjálfan sig og annað
að þurfa að miðla efninu til ann-
arra. Ég hef yndi af þessu og ein-
hvern veginn hefur það æxlast svo
að það er oft leitað til mín. Svo hef
ég líka mikið dálæti á að vinna fyr-
ir útvarp, sem mér finnst dásamleg-
ur miðill. Það eina sem fer orðið í
taugarnir á mér með það að nú er
ekki lengur hægt að hafa eina ein-
ustu dagskrá án þess að hún sé slit-
in í sundur í sífellu með tónlist, eða
þá nýjum röddum. Það er eins og
reiknað sé með því að fólk þoli ekki
að heyra neina samfellu. En svona
er þetta nú víða.“
Hvað laðar þig sérstaklega að
verkum H.C. Andersens og Karenar
Blixen?
„Þau eru bæði frábærir sögumenn
og þó þau séu að mörgu leyti ólík,
þá eiga þau það sameiginlegt að
skrifa himneskt mál og hafa stór-
fenglegan stíl á valdi sínu. Mér fínnst
bara dapurlegt að hugsa til þess að
nú er farið að gefa út ævintýri H.C.
Andersens á einfölduðu máli í stað
þess að leggja meiri rækt við lestur
verka hans í skólunum.
Ég hef það fyrir venju að læra
aldrei utan að verk, sem ég les upp.
Þetta er upplestur, með áherslu á
lestur og þannig á það að vera. Og
þá er ekki ónýtt að hafa þau H.C.
Andersen og Blixen í takinu, því
verk þeirra luma alltaf á einhveiju
nýju, þó lesandinn komi mörgum
sinnum að þeim. Frásögn Blixens
er eins og í mörgum lögum og þó
einu lagi sé flett af, leynist annað
undir. Og sama er með H.C. Anders-
en. Maður heldur að maður skilji
hann til fullnustu bara af því maður
las hann sem krakki. En svona er
þetta með góðar sögur að þær gefa
eitthvað af sér í hvert einasta skipti.“
Þú nefndir ellina áðan. Hvernig
er að eldast?
„Það er svosem ekkert vandamál
fyrir mig, því ég var aldrei verið ung
og þokkafull um leið. Frekar svolítil
skvetta. Auðvitað er maður lengur
að komast upp á morgnana og þreyt-
ist fyrr en áður, en ef manni finnst
þetta ekki skelfilegt, þá er það held-
ur ekki svo. Svo er eins gott að láta
vera að hugleiða alla vitleysuna sem
maður hefur gert um dagana. Ég
hef gert svo marga vitleysuna að
þar væri af nógu að taka ..."
Texti og mynd:
Sigrún Davíðsdóttir.
r
+