Morgunblaðið - 08.10.1994, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 8. OKTÓBER 1994 C 7
Enginn venju-
legur inaður
KVIKMYNPIR
Bí ó h ö 11 i n /
Iláskólabíö
FORREST GUMP ★ ★ ★ >/2
Leikstjóri: Robert Zemeckis. Hand-
rit: Eric Roth uppúr samnefndri bók
Winstons Grooms. Kvikmyndataka:
Don Burgess. Tónlist: Alan Silvestri.
Aðalhlutverk: Tom Hanks, Robin
Wright, Gary Sinise, Mykelti Will-
iamson, Sally Field. Paramount.
1994.
FORREST Gump er aðalpersónan
í samnefndri fantasíu Roberts
Zemeckis sem farið hefur sigurför
um Bandaríkin og var frumsýnd í
Sambíóunum og Háskólabíói í gær.
Myndinni hefur verið lýst sem nk.
samblandi af „Being There“ og
„Zelig“ og það er ekki fjarri lagi.
Eins og persóna Peters Sellers í
fyrrnefndu myndinni er Gump eins
og óskrifað blað þegar
hann heldur út í heiminn
og eins og Zelig hefur hann
lag á að komast í návígi
við sögufrægar persónur.
Gump er einfeldningur og
oftast hlutlaus áhorfandi
en atvikin haga því svo í
mörgum tilvikum að hann
verður þátttakandi í þeirri
30 ára sögu sem myndin
rekur. Hann dettur í gegn-
um söguna í einskonar
fijálsu falli með því að
upplifa hana eins og barn
sem fer út í hejminn og
tekur öllu sem það sér sem sjálf-
sögðum og eðlilegum hlut laus við
byrðar eins og fordóma og kald-
hæðni, hvað þá innsæi og siðferðis-
vitund (hann sýnir Lyndon B. John-
son Bandaríkjaforseta skotsár á
rassinum i beinni útsendingu). Og
þótt tímarnir breytist í sífellu fær
fátt haggað hans jarðbundnu og
einföldu lífssýn. „Lífið er eins og
konfektkassi," hefur hann eftir
mömmu sinni. „Maður veit aldrei
hvaða mola maður fær.“
í gegnum tilfinningar hans og
barnslega sýn beinir leikstjórinn
Zemeckis ásamt handritshöfundin-
um Eric Roth sögu Gumps og
Bandaríkjanna að hjartanu fremur
tjá mig munnlega, kannski af því ég
er Vestur-Jóti og við erum þekktir
fyrir að tala ekki af okkur. Setningar
mínar eru fremur stuttar og meitlað-
ar. Skriftirnar gera mér kleift að
móta hugsanir, sem ég hefði aldrei
getað komið frá mér munnlega."
Þú ert annálaður sagnamaður, en
upphafið að rithöfundaferlinum lá
þó ekki í sagnahefðinni. Af hvetju
fórstu í þessa átt?
„Fyrstu bækurnar voru andsögur,
þar sem bæði persónur og söguþráð-
ur var skorið niður eins og hægt
var, í anda nútímahefðar og það er
< ekki fyrr en síðustu árin sem ég hef
farið að leggja rækt við frásögnina.
Núna má segja að efni mitt sé sjálf
frásögnin, hvaða þýðingu hún hefur
og hvernig hægt er að nota hana.
Um leið verður sagan nokkurs konar
hásaga, metasaga.
Þegar ég byrjaði að skrifa fannst
mér ég utangátta, fannst ég helst
þurfa að horfa til annarra landa og
heillaðist af Beckett og Kafka. Ég
byrjaði því í útlandinu, án þess að
líta í kringum mig heima fyrir og
það var ekki fyrr en seint að ég
áttaði mig á hve mikið er að byggja
á hér heima. Nú er það mikiu frekar
dönsk sagnahefð sem hrífur mig.
Danir hafa átt frábæra sagnamenn
eins og H.C. Andersen, Karen Blixen
og Steen Steensen Blicher.
Þessi höfnun hins danska í upp-
hafi á vísast rætur að rekja til þess
að Danir eru lítil þjóð, sem er vön
en höfðinu í þessari mjög svo
húmanísku mynd. Það er heilmikið
af góðum og fallegum tilfínningum
í henni því hún gerir Gump að per-
sónugervingi einfaldari og sak-
lausari fortíðar á þeysireið um hinn
róstursama sjöunda og áttunda ára-
tug og einhvern veginn sér óskars-
verðlaunaleikarinn Tom Hanks, sem
leikur Forrest Gump, til þess að til-
finningasemin verði ekki að væmni
eða smekkleysu. Hann vinnur annan
leiksigur sinn í röð í mynd sem er
bæði ljúfsár og skemmtileg og fynd-
in, gerð með ríkri saknaðarkennd
og einstaka sinnum ber fyrir sönn-
um kvikmyndalegum töfrum.
Það er auðvelt að skilja af hverju
„Forrest Gump“ hefur orðið svona
vinsæl vestra því hún er eitt langt
nostalgíuferðalag í gegnum popp-
menningu Bandaríkjanna eftir
seinna stríð og höfðar auðvitað
þannig séð meira til Bandaríkja-
manna en nokkurra annarra.
Zemeckis notar mikið tónlist hvers
tímabils fyrir sig og hún á ekki lít-
inn þátt í að skapa andrúm liðins
tíma og tilfinningu fyrir því hvernig
sagan líður hjá (sumt eru lög úr
þekktum kvikmyndum tímabilsins).
Gump er fararstjórinn og stendur í
stórræðum því síðustu áratugirnir í
landi hans hafa bæði verið atkvæða-
miklir og spennandi og hann missir
ekki af neinu sem máli skiptir.
Hann kennir Kónginum mjaðma-
hnykkinn, gerist amerísk fótbolta-
stjarna, tekur í höndina á þremur
forsetum þjóðarinnar (kemur einum
þeirra óafvitandi frá völdum í frá-
bæru atriði), stundar stríðsbröltið í
Víetnam (allir bandarískir leikstjór-
ar virðast viija kvikmynda Víetnam-
að líta niður á hið innlenda. Það
hefur verið það sama um tónlist. Það
hvarflaði ekki að mér að hlusta á
Carl Nielsen, því hann var bara
danskur og ekkert annað. Þessi af-
staða er nokkurs konar andsveita-
mennska, sem kemur gjarnan upp
við aðstæður eins og hér. í Banda-
ríkjunum er afstaðan fremur að allt
sé bandarískt og ekkert sé til utan
þeirra. Vissulega er ég áfram upp-
tekinn af erlendum rithöfundum, en
ég hef líka snúið mér að því inn-
lenda til að hafa það á hreinu."
Hvar leitarðu fanga eftir efni,
þegar þú spinnur sögur þínar?
„Ég nota eigin reynslu. Fyrstu
sögurnar mínar voru óhlutbundnar
og ekki staðsettar neins staðar. Það
var ekki fyrr en seint að ég kom
auga á Árósa, en þeir hafa svo orð-
ið staðurinn, sem sögur mína eru
spunnar út frá. Mér finnst eins og
það hafi gefið þeim meiri kraft og
hugmyndaauðgi að tengja þær bæn-
um og þá fóru þær á meira flug.
Það er misjafnt hvernig sögurnar
verða til, en oft vex ný bók út frá
þeirri síðustu. Ég sé þá eitthvað sem
ég get ekki notað í bókinni, sem ég
er að vinna að, en held svo áfram
með það síðar. Þó hægt sé að lesa
bækur mínar hveija fyrir sig, þá
hanga þær saman. Ferðaiög eru svo
önnur kveikja að sögum mínum. Það
sem ég sé á nýjum stöðum leiðir til
að ég ^é hvað er sérstakt heima
fyrir. Sjónarhorn mitt er oft hvernig
stríðið og Zemeckis ferst það vel
úr hendi með hefðbundnum þyrlu-
skotum og napalmsprengjuregni),
sér í sjónvarpinu að maðurinn hefur
lent á tunglinu, kynnist hippaskeið-
inu og víetnammótmælunum og
verður hetja borðtennisíþróttarinnar
í Kína þegar Nixon opnar þangað
leið — svo eitthvað sé nefnt. Þó
skiptir þetta hann ekki svo miklu
máli því allan tímann er hann að
hugsa um stelpuna sem hann elskar
en virðist aldrei ætla að gjalda í
sömu mynt.
Zemeckis hefur áður sýnt að hann
er sérlega uppfinningasamur þegar
kemur að kvikmyndatækni (Aftur
til framtíðar 1-3, Hver skellti skuld-
inni á Kalla kanínu?, Eilífðardrykk-
urinn) og hér notar hann tölvugraf-
ík til að klippa Hanks saman við
m.a. þijá látna Bandaríkjaforseta,
Kennedy, Johnson og Nixon, og
hann gerir það þannig með sam-
blandi af töluvugrafík og gömlum
fréttamyndum að þeir „leika“ fyrir
hann eftir hans eigin handriti. Einn-
ig setur hann Hanks í samtalsþátt
Dicks Cavetts þar sem John Lennon
er hinn gesturinn. Þetta er ótrúlegt
að sjá og vekur upp fjöldann allan
af spurningum um hvert tölvu-
grafíkin er að fara með kvikmynd-
ina. í annan stað notar Zemeckis
tölvutæknina til að gera Gary Sin-
ise, sem leikur vin Gumps úr Víet-
namstríðinu, fótalausan. Möguleik-
arnir virðast takmarkalausir.
En það eru ekki brellurnar sem
ráða ferðinni heldur góð sagan í
höndunum á góðum sögumanni.
Hanks er nýbakaður óskarsverð-
launaleikari og við honum blasir
útnefning til annarrar styttu. I
höndum hans verður Gump ekki
aðeins fararstjóri í gegnum sögu
Bandaríkjanna síðustu áratuga
heldur persóna af holdi og blóði,
sakleysislegur einfeldningur sem
lætur áhorfandann upplifa söguna
í gegnum sína einföldu barnstrú án
þess að láta hana hafa merkjanleg
áhrif á sig. Kannski er boðskapurinn
einmitt sá að Bandaríkin hafi eftir
allt haldið sakleysi sínu og gömlum
gildum í gegnum átakatímana. Sag-
an verður eins og einn stór leikvöll-
ur með augum hans. Hanks hefur
áður leikið barn í líkama fullorðins
manns (,,Big“) en hér hefur hann
úr mun meiru að moða með sinn
sérstaka tatanda og suðurríkjahreim
og óspilltu sál einfeldningsins.
Minna mæðir á öðrum leikurum.
Vert er að minnast á Robin Wright
í hlutverki eilífðarástarinnar í lífi
Gumps, Gary Sinise sem leikur víet-
namvininn frábærlega vel og Sally
Field í hlutverki móður Gumps.
Arnaldur Indriðason
hlutirnar taka sig út séðir utan frá.
í einni af bókunum mínum, „Tugt
og utugt i mellemtiden" nota ég tím-
ann til að fá annað sjónarhorn, með
því að koma að samtímanum úr
framtíðinni. Undir því sjónarhorni
lítur samfélagið allí <"ðru vísi út en
frá okkar sjónarhorm.
Ferðalög skipta mig miklu máli
og það að komast burtu. Ég hef
búið um skeið á Indlandi og þar
ættleiddum ég og konan mín dóttur,
auk þess sem við eigum marga vini
þar, svo við erum tengd landinu. Svo
förum við gjarnan til Frakklands,
en annars er gaman að koma á nýja
staði. í sambandi við ferðalög finnst
mér gaman að spreyta mig á að
læra tungumál, svo ég hef lært hrafl
í hindí og arabísku og aðeins litið á
íslensku, þó málanám liggi ekkert
sérlega vei fyrir mér. Það er gaman
að læra smávegis í íslensku, því fyr-
ir Dana dugir það til að geta sér
örlítið til í málinu."
Þú segist gjarnan spinna eina bók
út frá annarri og ég hef einmitt
heyrt ýmsa af lesendum þínum segja
að þeir bíði spenntir eftir hverri
nýrri bók þinni til að geta haldið
áfram ferðinni.
„Já, ég kannast við að hafa heyrt
þetta. í nýju bókinni, „Syv aldres
gaiskab", reyni ég að hnýta lausa
þræði úr fyrri bókum og setja þær
þar með í nýtt samhengi, svo hún
kastar líka ljósi á fyrri bækur. Þessi
samtenging er hluti af lífsskilningi
Karen Blixen
Fyrirlestur um
Karen Blixen
AUÐUR Leifsdóttir cand. mag.
heldur fyrirlestur um dönsku
skáldkonuna Karen Blixen í fyrir-
lestraröðinni Orkanens oje í Nor-
ræna húsinu á morgun, sunnudag,
kl. 16. Fyrirlesturinn er einnig liður
í dagskránni Danskir haustdagar,
sem eru að hefjast í Reykjavík um
þessar mundir.
Auður Leifsdóttir er cand. mag.
í dönsku og hefur kennt danskar
bókmenntir við Háskóla íslands og
Kennaraháskóla íslands undanfarin
ár. Auk þess hefur Auður ijallað
um danskar bókmenntir í greina-
skrifum fyrir ýmis blöð, tekið viðtöl
við höfunda og gert útvarpsþætti.
Hún lauk prófi frá HÍ 1987 og fjall-
aði lokaritgerð hennar einmitt um
Karen Blixen.
Karen Blixen er ein af fáum
dönskum rithöfundum sem hlotið
hafa heimsfrægð og athygli. Að
minnsta kosti hafa fáir fengið aðal-
hlutverk í -amerískum stórstjörnu-
kvikmyndaiðnaði, eins og barónessa
Blixen fékk í tilefni 100 ára fæðing-
arárs síns, þegar Meryl Streep lék
hana í „Out of Africa" árið 1985.
í fyrirlestri sínum mun Auður fjalla
m.a. um lífssýn skáldkonunnar og
heimspeki þá sem svo sterklega
opinberast í verkum 'hennar. Fram
hjá því verður heldur ekki litið, að
líf Karenar Blixen var afar við-
burðaríkt. Hún bjó í tveim heimsálf-
um og lifði umbreytingar, sem fáir
gátu skynjað, skilið og túlkað á
þann djúpstæða hátt sem hún gerði
með skrifum sínum.
mínum þannig að við erum hluti af
okkar eigin sögu, en einnig af sögu
annarra. Sögur mínar eru nokkurs
konar sagnanet, stór bókmennta-
grein, klasi af bókum. Auðvitað er
mikilvægt að hver bók myndi heild
og þurfi ekki að vera studd fyrri
sögum, en þetta samhengi er mér
samt mikilvægt. Það kemur ekki
aðeins fram í efniviðnum, heldur í
persónum, sem eru af sömu ættum
og eiga eitthvað sameiginlegt, en
bregðast mismunandi við sömu að-
stæðum."
Nú er ný stór skáldsaga að koma
út, en hvað ertu að fást við um þess-
ar mundir?
„Ég er að leggja síðustu hönd á
nýtt útvarpsleikrit. Ég hef skrifað
nokkur og kann því mjög vel. Form-
ið hæfir vel því efni sem ég vinn
með. Svo er ég nýkominn frá Pól-
landi og mun skrifa blaðagreinar
þaðan. Áður en ég fer til Islands
liggur leiðin til Englands, þar sem
fyrsta bókin mín í enskri þýðingu
er að koma út. Seinna í haust fer
ég til Lettlands í sömu erindum og
svo aftur til Englands til að halda
fyrirlestra í nokkrum háskólum. í
nóvember verður frumsýnt leikrit
eftir mig í Vín, svo sem stendur er
ég á farldsfæti. Það hentar mér vel,
því það var dágóð törn í kringum
skáldsöguna og gott að komast svo-
lítið í burtu eftir hana.“
Texti og mynd:
Sigrún Davíðsdóttir.
MENNING/LISTIR
NÆSTU VIKU
MYNDLIST
Listasafn Islands
í deiglunni 1930-1944.
Ásmundarsafn
Samsýn. á verkum Ásmundar Sveinss.
og Kristins E. Hrafnss. til áramóta.
Safn Ásgríms Jónssonar
Þingvallamyndir fram í nóvember.
Listasafn Siguijóns Ólafssonar
úlandsm. og súlur Siguijóns til áramóta.
Kringlan
Ljósmyndasýn. World Press Photo
til 15. okt.
Gallerí einn einn
Gunnar M. Andrésson sýnir til 13. okt
Listasafn ASÍ
yalgerður Hafstað sýnir til 16. okt.
Ásmundarsalur
Ámi Rúnar Sverrisson sýnir til 16. okt.
Gallerí Greip
Salon 1994 til 19. okt.
Listasafn Kóp. - Gerðarsafn
Kristín Þorkelsd. sýnir til 16. okt.
Gallerí Fold
Ásgeir Smári sýnir til 16. okt.
Portið
„Altari/altaristafla" 25.
myndl.menn sýna til 15. okt.
Sýningarsalur Hafnarhússins
List gegn vímu: Verk eftir 140 lista-
menn til 9. okt.
Norræna húsið
Hafsteinn Austmann sýnir til 9. okt.
Stöðlakot
Ólöf Einarsdóttir sýnir til 23. okt.
Gallerí Sævars Karls
Lind Völundardóttir sýnir til 27. okt.
Mokka
Verk Jennyar Holzer til 17. okt.
Sýningarsalurinn Önnur hæð
Verk eftir Alan Uglow út okt.
Hafnarborg
Margrét Þ. Jóelsd. sýnir og sýn. Gler
og Grafík í kaffistofu til 10. okt
Gerðuberg
Yfirlitssýn. Islenska einsöngslagið
til 1. des. Ólöf Nordal sýnirtil 6. nóv.
Nýlistasafnið
Ólafur Lárusson sýnir til 9. okt.
SPRON-Álfabakka
Rut Rebekka sýnir til 25. nóv.
Sparisjóðurinn í Gbæ
Alda Ármanna sýnir til 30. nóv.
Upplýsingamiðst. Ferðam. Akranesi
Pjetur Stefánsson sýnir til 3. nóv.
Slunkaríki tsafirði
Brynhildur Þorgeirsd. sýnir til 24. okt.
Norðurárdalur - Borgarfirði
Sunnudagur 9. október
Söngtónleikar í Hafnarborg; Maren
Finnsdóttir sópran og Lára S.
Rafnsdóttir kl. 20.30. Tónleikar
Kvennakórs Reykjavíkur í Selja-
kirkju kl. 20.30. Söngskemmtun í
Listasafni Kóp. um kl. 5; Guðrún
Jónsd. og Jónas Ingimundars.
Þriðjudagur 10. október
Hátíðarsýning í ísl. óperunni kl. 20.
Fimmtudagur 13. október
Hátíðartónleikar Tónvakans í Há-
skólabíói kl. 20.
LEIKLIST
Borgarleikhúsið
Óskin (Galdra-Loftur) kl. 20; lau.
8. okt., sun., mið., fim., fös., lau.
Leynimelur 13 kl. 20; lau. 8. okt.,
fim., fös., lau.
Þjóðleikhúsið
Dóttir Lúsífers kl. 20.30; lau. 8.
okt., fös., lau.
Vald örlaganna ki. 20; lau. 8. okt.,
mán., mið.
Gauragangur kl. 20; lau. 15. okt.
Gaukshreiðrið kl. 20; sun. 9. okt.,
fös.
Sannar sögur af sálarlífi systra kl.
20; iau. 8. okt., fim., fös.
Maisbaunastrákurinn; leikarar lesa
barnasögur; sun. 9. okt. kl. 14, 15,
16 og 17.
Leikfélag Akureyrar
Karamellukvörnin kl. 14; lau. 8.
okt.Jau.
BarPar í Þorpinu kl. 20.30; lau. 8.
okt., fös., lau.
Frú Emilia
Macbeth kl. 20; lau. 8. okt., lau.
Islenska óperan
Hárið lau. 8. okt. kl. 23.30, sun.
kl. 20.
Kaffileikhúsið
Sápa kl, 21; lau. 8. okt„ fim.
KVIKMYNDIR
MIR
Köllun (Prízvanie) sun. 9. okt. kl.
16.
Norræna húsið
Kvikm. „Hojda fra Pjort“ sun. kl.
■ R-i/TH'bbHhM
Leikhúskjallarinn
Central Park North. Efni frá árun-
um 1945-55, tengt Langston Hug-
hes. Fram koma; Helgi Skúlason,
Jóhanna Jónas, Jazztríó Ólafs
Steph., mán. 10. okt.
ATRIÐI úr „Forrest Gump“ með Tom
Hanks.