Morgunblaðið - 28.01.1995, Qupperneq 6

6 C LAUGARDAGUR 28. JANÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
KRISTJÁN Jónsson
MYNDMÁLS-
KEÐJA
Myndlistarmaðurinn Kristján Jónsson heldur sína fyrstu
einkasýningu hér heima í Hafnarhúsinu eftir nám í
Barselóna. Súsanna Svavarsdóttir ræóir vió
hann um ólíkt viðhorf Spánverja og íslendinga til listar-
innar og um þá hringrás sem myndsköpun hans er.
I*HAFNARHÚSINU, sýningarsal
við Tryggvagötu, opnar Kristján
Jónsson, myndlistarmaður, í dag
sína fyrstu einkasýningu hér á landi,
en hann nam við Escola Massana í
Barselóna. Á sýningunni eru verk
unnin með blandaðri tækni og eru
stundum fólk og stundum borg og
stundum landslag — hulið mistri,
hulið letri og áhorfandinn þarf að
lesa í hvert tákn, hvem lit, hvem
tón; verkið breytir stöðugt um merk-
ingu þar til í lokin að viðtakandinn
skilur verkið — sínum eigin skilningi.
Þetta eru jarðarlitir, dulúðugir
skuggar fljóta kringum menn og hús
og land. Kennileiti em íslensk — en
hvaðan koma litimir? Koma þeir
erlendis frá eða hérlendis frá, eða
em þeir spuming um viðhorf? Hafa
til dæmis Spánveijar annað viðhorf
til forms og lita — eða bara listarinn-
ar almennt?
„Já,“ svarar Kristján, „þeir hafa
annað viðhorf. Mér fannst mjög gott
að vera i Barselóna — fram að
Ólympíuleikunum. Spánveijar vom
á menningarfylleríi. Það var hátíð
sumar, vetur, vor og haust og þeir
settu fram allt sem þeir áttu.“
Er þá vel búið að listamönnum
þar?
„Nei, þetta var dálítið svindl, því
þegar partíið var búið var byijað að
skera niður. Strax eftir leikana var
byijað á að loka sýningarsal sem
einbeitti sér að því að sýna verk
ungs fólks sem ekki hafði sýnt áður.
Þetta hafði aldrei verið í alvöru.
Þetta vom bara leiktjöld.
Hins vegar á kúltúrinn sér mun
dýpri rætur á Spáni en hér. Til
dæmis finnur maður á venjulegu
fólki hér. Það segir kannski við
mann: „Jú, þetta er fallegt, en ég
skil þetta ekki.“ Það er svo mikil
hræðsla við að listaverk; það er
veggur milli þess sem listamaðurinn
er að gera og þeirra sem eiga að
taka við því.
Þegar ég var úti á Spáni að bera
myndirnar mínar heim úr skólanum,
BORGARLANDSLAG
Morgunblaðið/Sverrir
stoppaði ég stundum á hverfisbarn-
um. Og það var segin saga að eftir
fimmtán mínútur vora allar kerling-
arnar sem voru að koma af markaðn-
um farnar að tjá sig um myndimar.
Skólinn var í niðumíddu hverfi þar
sem ekki bjó ríkt fólk eða menntað,
en það var alveg til í að fara út í
hrókasamræður um myndimar.
Þetta með ólíka litaskynjun er
kannski mikil klisja. En Spánveijar
segja í sambandi við litina hjá mér:
Þú ert greinilega úr norðrinu. Og
maður sér það strax að þeir eru að
horfa öðmvísi á liti og myndir en
við geram. Þeir hafa meiri áhuga á
abstraksjónum. Þeir vilja hafa my-
stík, en ekki vísindalegan skilning á
myndlist. Ef allur þessi mystíski
partur er farinn, finnst þeim allt
tómt og innihaldslaust."
Myndimar á sýningunni hefur
Kristján unnið á ámnum 1993-94
og óhætt er að segja að mystískur
hugsunarháttur þeirra Spánveija
hafi haft einhver áhrif á hann. Þó
em þarna kennileiti sem við þekkjum
mjög vel.
„Mér finnst gaman að reyna að
ná þessari tengingu sem við höfum
við það umhverfi sem við búum í
og okkur ætti að þykja vænt um;
ætti að finnast fast Iand undir fót-
um,“ segir hann.
„Þegar ég byijaði að mála borg-
arlandslagsmyndir, byijaði ég á Ijós-
myndum en það mistókst gersam-
lega og ég þróaði mig yfir í bland-
aða tækni. Sýningin er hringferli,
vegna þess að það var dálítið reið-
ur, ungur maður sem fór að mála
umhverfí sitt að námi loknu. Fígúra-
tívu myndirnar, sem eru málaðar
hér heima, em hins vegar viðleitni
til að ná fótfestu hér. Borgarlands-
lagið hefur verið að geijast hjá mér
mun lengur.
Kannski er þetta endurspeglun á
eigin kúltúr, eigin rætur og síðan á
umhverfið."
Hvaðan koma litirnir?
„Ég fmn allan minn litaskala úr
jarðarlitum. Ég er alltaf að punkta
hjá mér hluti, eitthvað sem kemur
mér á óvart. Eins og; ,já, þarna er
græni liturinn sem ég var að leita að
í seinustu viku.“ Hann er sjaldnast
á sendiferðabíl. Fremur í fjallshlíð.
Jarðarlitir eru útgangspunkturinn."
Svo letrarðu í myndimar.
„Já, letur kemur mjög mikið fyrir
í myndunum mínum. Það kom fyrst
fyrir í myndum þar sem ég er að
tengja við menningarrætur mínar
hér sem Islendingur. Letrið virkar
fyrir mig sem tákngervingur fyrir
þessá menningarhefð sem við búum
að. Svo fer ég að setja skrift sem
er eigin heimur í mínum myndum.
Til dæmis orð sem tengjast borgar-
myndum og er hægt að lesa — og
hver getur skilið sínum skilningi.
Svo eru orð í myndum sem tengjast
landslagi; eru oftast latnesk og vísa
til upprunans, móður jarðar. Þau eru
einn hlutinn af þeirri myndmálskeðju
sem ég hef búið mér til.“
FULLKOMNUN Í
EINFALDLEIKANUM
SYSTURNAR og fidluleikararnir Sigrún og Sigurlaug
Edvaldsdœfur,leika á tónleikum Kammermúsikklúbbs-
ins, ásamf Helgu Þórarinsdótfur, lágfióluleikara og
Richard Talkovsky, knéfióluleikara.
FJÓRÐU tónleikar yfirstandandi
starfsárs Kammermúsík-
klúbbsins verða á morgun, sunnu-
daginn 29. janúar. Að vanda verða
þeir haldnir í Bústaðakirkju og hefj-
ast klukkan 20.30. Flytjendur á
tónleikunum em Sigrún Eðvalds-
dóttir, fiðluleikari, Sigurlaug Eð-
valdsdóttir, fíðluleikari, Helga Þór-
arinsdóttir, lágfiðluleikari og Ric-
hard Talkowsky, knéfiðluleikari.
Á efnisskránni em verk eftir
Mozart og Haydn. Tónleikamir
hefjast á Dúói nr. 1 fyrir fíðlu og
lágfíðlu í G-dúr, eftir Mozart, sem
þær Sigrún Eðvaldsdóttir og Helga
Þórarinsdóttir flytja. Þá verður leik-
inn Strengjakvartett í B-dúr, op.
76.4, eftir Haydn og eftir hlé verð-
ur Strengjakvartett nr. 16. í Es-
dúr, K. 428, eftir Mozart á efnis-
skránni.
í yfirliti sem Einar Baldvin Páls-
son hefur tekið saman um verkin
sem leikin verða, kemur fram að
tvíleikur fíðlu og lágfiðlu er óvenju-
leg uppistaða í tónverki og að það
eigi vissulega einnig við um tildrög-
in að því að Mozart samdi tvö dúó
fyrir, þessi hljóðfæri árið 1783.
„Mozart fæddist og ólst upp í Salz-
burg. Faðir hans, Leopold, fíðluleik-
ari og tónskáld, var í þjónustu erki-
biskupsins í Salzburg. Þar var einn-
ig Michael Haydn, sellóleikari og
tónskáld, yngri bróðir Josephs, góð-
vinur Mozart-fjölskyldunnar. Þótt
✓
A tónleikum
Kammermúsík-
klúbbsins veröur
G-dúr dúó Moz-
arts, fyrir fiðJu og
lógfiðlu, flutt
ósamt tveimur
strengja
kvartettum.
Wolfgang Amadeus yrði víðfrægur
sem undrabarn, tókst honum ekki
að fá fasta vinnu, er hann óx úr
grasi, nema hjá erkibiskupnum í
Salzburg. Nýr erkibiskup, Collo-
redo, tók við starfí 1772. Hann var
auðugur aðalsmaður, drambsamur
og skapbráður. Fór svo, að Wolf-
gang Ámadeus þoldi ekki ofríki
hans og gekk úr vistinni, en var
jafnframt rekinn.
Hann flutti til Vínarborgar 1781,
25 ára gamall og kvæntist ári síð-
ar. Árið 1783 fór hann til Salzburg
til þess að kynna konuna föður sín-
um og systur. Hann heimsótti þá
vin sinn Michael Haydn, en sótti
illa að honum. Erkibiskup hafði
skipað honum að semja sex dúó
fyrir fiðlu og lágfiðlu og sett honum
frest að viðlögðum launamissi. Mic-
hael hafði lokið fjómm, en nú var
hann sjúkur og fresturinn að renna
út. Erkibiskup hafði þegar neitað
að sjúkleiki væri gild afsökun. Sag-
an segir að Mozart hafí haft snör
handtök, samið tvö dúó og gefíð
vini sínum með leynd en biskup
fengið sex dúó með nafni Michaels
Haydns.
Mikill munur er á því hvemig
þeir Michael Haydn og Mozart
semja dúó sln. Haydn semur þau
sem fiðlusóló með undirleik lágfíðl-
unnar en hjá Mozart em bæði hljóð-
færin jafngild. Þessi verk em talin
meðal hins besta sem Mozart samdi
af kammertónlist.
Árið 1783 samdi Mozart einnig
strengjakvartettinn K. 428. Vegna
áhrifa af kvartettum Josephs Ha-
ydns hafði hann um skeið sökkt sér
niður í slík verkefni og — að eigin
sögn — lagt í þau mikla og erfiða
vinnu. Slík umsögn var óvenjuleg
af hans hendi. Árangurinn varð sex
strengjakvartettar, sem Mozart til-
einkaði Joseph Haydn. Kvartettinn
K. 428 er hinn þriðji í röð „Haydn-
kvartetta" Mozarts. Þessir kvartett-
ar vom stórt skref á ferli hans.
Þeir eru efnismiklir og leyna á sér,
svo að samtímamenn töldu þá
þunga áheyrnar. Um snilldina er
ekki að efast.
Þegar þetta gerðist var Joseph
Haydn, stórmeistari sinfóníu og
strengjakvartetts, kominn yfir
fimmtugt og frægastur tónskálda,
en Mozart vel innan við þrítugt.
Haydn fannst mikið til um hina
nýju kvartetta. Þeir örvuðu hann
til nýrra dáða og hann hélt áfram
að semja kvartetta. Þeir urðu alls
82 og sífellt veigameiri tónsmíðar.
Einn hinna síðustu er op. 76.4.“
Þær Sigrún Eðvaldsdóttir og
Helga Þórarinsdóttir léku saman
B-dúr dúó Mozarts á tónleikum
Kammermúsíkklúbbsins árið 1991.
„Forsvarsmenn klúbbsins pöntuðu
þá hjá okkur flutning á G-dúr dúó-
inu,“ segir Helga. „Þeim fannst
þetta mjög skemmtilegt."
Þeir fjórir hljóðfæraleikarar sem
leika í kvartettinum hafa allir leikið
saman áður, þó ekki sem kvartett.
Helga segist þó vona að samstarfíð
haldi áfram. „Þetta er okkur mjög
hollt,“ segir hún. „Við komum úr
ólfkum áttum. Sigrún úr einleiks-
geiranum og við hin úr hljómsveit-
argeiranum — og hinu og þessu.
Það er ákaflega gott að koma sam-
an og spila kammertónlist. Það er
eins og að koma heim. Kammertónl-
ist er líka svo fullkomin í einfald-
leika sínum.“