Morgunblaðið - 05.04.1995, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
GREIIMAR
MIÐVIKUDAGUR 5. APRÍL 1995 D 7
Það þarf að setja ný lög
HÉRAÐSDÓMUR Austurlands
kvað nýlega upp dóm, þar sem skip-
stjóri var sýknaður af refsikröfu í
ákæru vegna landhelgisbrots. Fyrir
lá þó viðurkenning um að brotið hefði
verið framið. Dóm-
ur þéssi markar
þáttaskil, sem ekki
verður litið hjá.
Nauðsyn þess að
breyta löggjöfinni
er augljós, og eðli-
legt verður að telja
Gísli Baldur að Þegar sé hafist
Garðarsson handa um að setja
ný landhelgislög.
í máli því sem ég vísa til var skip-
stjórinn á togaranum Bjarti frá Nes-
kaupstað ákærður fyrir að skipið
hafði farið inn fyrir landhelgislínu í
hólfi, sem lokað var milli 8 á morgn-
ana og 8 á kvöldin. Fram kom að
um óhappatilvik var að ræða. Skipið
var í beygju og hafði sigið inn fyrir
markalínu hólfsins. Skipstjóri var
sofandi neðan þilja þegar þetta gerð-
ist, og var það ekki vefengt af hálfu
ákæruvaldsins. Stýrimaður var á
vakt, og játaði hann að hafa lent
innan hólfsins.
Engin ákvæði um að skipstjóri
beri refsiábyrgð á brotum
undirmanna
Landhelgislögin frá 1976 eru sam-
hljóða eldri lögum að því er tekur
til refsinga, raunar allt frá lögum frá
1922. Þar er kveðið á um það að
brot gegn lögunum varði sektum, og
ef skipstjóri skips gerir sig sekan
um ítrekað brot er hægt að dæma
hann í fangelsi. Ennfremur er kveðið
á um að afli og veiðarfæri skuli gerð
upptæk. Engin ákvæði eru í lögunum
um að skipstjóri beri refsiábyrgð á
brotum undirmanna sinna, þ.e. refsi-
ábyrgð án sakar. Sú réttarfram-
kvæmd að skipstjóri sé látinn bera
refsiábyrgð án sakar, hefur hins veg-
ar þótt góð og gild hjá dómstólum
þar til nú, þótt hún hafi verið nokkuð
gagnrýnd.
I máli skipstjóra Bjarts var því
haldið fram, að með breyttum við-
horfum í lögfræði væri ekki unnt að
byggja dóm um refsingu vegna af-
brots annars manns á lögum sem
ekki hefðu að geyma skýra heimild
til slíks. Var í því sambandi m.a.
vísað til ákvæða Mannréttindasátt-
mála Evrópu, sem nýlega hafa verið
lögfest hér á landi. I ákvæðum sátt-
málans, sem nú hafa verið lögfest
sem lög nr. 62 frá 1994, segir að
engan megi dæma til refsingar nema
öll sönnun liggi fyrir um sök hans.
Óheimilt að setja í lög
Niðurstaða héraðsdóms var, að
ekki yrði lengur byggt á þeim for-
dæmum í hliðstæðum málum, sem
fyrir liggja, vegna breyttra viðhorfa.
Segir dómurinn m.a. að í þeim tilvik-
um, sem það kunni að vera heimilt
að víkja frá því skilyrði að verknaður
sé unninn af ásetningi eða gáleysi,
verði að koma til skýlaus lagaheim-
ild.
Hér er farið Iangleiðina í það að
segja, að ákvæði um refsiábyrgð án
sakar sé einfaldlega óheimilt að setja
í lög. Dómurinn gengur að vísu ekki
svo langt, en orðalagið „. .. sem það
„En fyrst og fremst er
brýnt að færa refsiþátt
laganna í það horf, að
sæmi nútíma réttarríki,
og sé í samræmi við
önnur lög og fjölþjóð-
lega sáttmála,“ skrifar
Gísli Baldur Garðars-
son hér og segir enn-
fremur: „Það er brýnt
að þessi vinna hefjist
þegar í stað.“
kann að vera heimilt", gefur ótví-
rætt til kynna að dómendur telji ekki
einhlítt að það sé heimilt.
Þótt skipstjórinn hafi verið sýkn-
aður af refsikröfunni í málinu, komst
dómurinn að þeirri niðurstöðu, að
fortakslaus ákvæði laganna um
skyldu til að gera upptækan afla og
veiðarfæri, yrði að skýra á þann veg
að það væri óháð niðurstöðunni um
sýknu af refsikröfunni. Var því
dæmt, að afli og veiðarfæri skyldu
gerð upptæk.
Ber að taka á þessu máli strax
Nú hefur máli skipstjórans á Bjarti
verið áfrýjað af hálfu ákæruvaldsins.
Hæstiréttur mun að líkindum ekki
kveða upp dóm í málinu fyrr en í
haust.
Þar til Hæstiréttur hefur kveðið
upp sinn dóm, ríkir hér nokkur óvissa
um það hvað sé gildandi réttur. Það
er mín skoðun, að löggjafanum beri
að taka á þessu máli strax, en bíða
ekki eftir niðurstöðu Hæstaréttar.
Ef niðurstaða Hæstaréttar verður
sú að staðfesta héraðsdóm er aug-
ljóst, að ný löggjöf þarf að koma til.
Ef niðurstaðan verður á hinn bóg-
inn sú, að horfið yrði til fyrra horfs
í réttarframkvæmdinni og skipstjór-
inn dæmdur til refsingar án þess að
bein og skýr iagaheimild sé fyrir
hendi, þá er engu að síður ljóst, að
svo marktæk gagnrýni er fram kom-
in á lögin, að við það verður ekki
látið sitja. Má því ætla að slík niður-
staða leiddi til þess að málinu yrði
skotið til Mannréttindadómstóls Evr-
ópu.
Tvenns konar breytingar
Sama hver niðurstaða Hæstarétt-
ar verður, þarf að setja ný lög. Það
er til þess fallið að spara tíma og
peninga, að láta þá ádrepu duga, sem
í dómi Héraðsdóms Austurlands
felst, og ganga í að setja ný lög strax.
í leiðinni væri ekki úr vegi að skoða
ákvæði um refsiábyrgð án sakar sem
er að finna í öðrum lögum, t.d. í
tollalögum.
I nýrri löggjöf um landhelgismál
þyrftu fyrst og fremst að koma til
tvenns konar breytingar í refsiþætti
laganna. I fyrsta lagi skýr ákvæði
er kvæðu á um að sá sem stjórnaði
skipinu hveiju sinni gæti einn orðið
ábyrgur gerða sinna. í annan stað
þarf að breyta ákvæðum um upptöku
afla og veiðarfæra.
Þau sjónarmið, að eðlilegt sé að
gera afla og veiðarfæri upptæk, eiga
sér rætur í fyrri tímum, þegar verið
var að beijast við ásækinn flota fisk-
veiðiskipa_ frá Bretlandi, og raunar
víðar að. Útgerðir þessara skipa gáfu
þeim á stundum fyrirmæli um að
virða ekki landhelgismörk. Það var
því eðlilegt að reynt væri til hins ítr-
asta að gera viðurlög við slíkum brot-
um þannig úr garði að kæmi við
kaunin á útgerðunum. Þessi sjónar-
mið eiga ekki við lengur.
í nágrannalöndum okkar eru í lög-
um ákvæði í þá veru, að sá afli, sem
fæst við veiðar innan bannsvæða,
skuli gerður upptækur. Þetta tel ég
að sé eðlilegt sjónarmið og geti vel
átt heima í nýjum lögum. Raunar
var slík ákvæði að finna í landhelgis-
lögunum frá 1922. Þar var kveðið á
um upptöku á ólöglegri eða óverk-
aðri veiði skipsins. Akvæði um upp-
töku ólöglegs ávinnings er alþekkt
fyrirbæri í lögum. En ég tel að lengra
verði ekki gengið.
Ekkl hægt að réttlæta upptöku
afla og veiðarfæra
í dag eru aðstæður þær, að ekki
er með nokkru móti hægt að rétt-
læta upptöku afla og veiðarfæra í
heild. Það særir réttlætistilfinningu
flestra, ef tekið er dæmi um að frysti-
togari, sem væri á heimleið með afla-
verðmæti upp á 100 milljónir króna,
færi inn fyrir lokað hólf, t.d. fyrir
vangá stýrimanns. Sama dag hefði
dagróðrabátur framið nákvæmlega
sama brot. Farið inn í sama hólf.
Refsivendinum yrði í þessu dæmi
beitt mjög mismunandi. Sama brot,
annar fengi að sjá á bak 100 milljón-
um en hinn e.t.v. 100 þúsund króna
verðmæti í veiðarfærum. Svona rétt-
arframkvæmd er óréttlátt, og ekki
sæmandi í réttarríki.
Þótt niðurstaða dómstóla hafi
hingað til verið sú, að upptaka afla
og veiðarfæra með þessum hætti sé
ekki brot á ákvæðum stjórnarskrár-
innar um vernd eignarréttinda, er sú
niðurstaða ekki óumdeild.
Þarf að endurskoða fleiri
ákvæði
Eðlilegt væri að í nýja löggjöf
væru tekin ákvæði um nokkuð víð-
tæka sektarheimild gagnvart hinum
brotlega. Jafnframt væri kveðið á
um það, að það magn afla, sem sann-
anlega hefði veiðst innan marka,
mætti gera upptækt, sem og veiðar-
færi, ef sérstök ástæða þætti til.
Lengra er óeðlilegt að ganga.
Vafalítið þarf að endurskoða fleiri
ákvæði í landhelgislögunum en þau
er lúta að refsingum. Ég tel að það
væri t.d. þarft verk að hreinsa út
úr lögunum talsverðan texta er lýtur
að hólfaskiptingum. En fyrst og
fremst er brýnt að færa refsiþátt
laganna í það horf, að sæmi nútíma
réttarríki, og sé í samræmi við önnur
lög og fjölþjóðlega sáttmála. Það er
brýnt að þessi vinna hefjist þegar í
stað.
Höfundur er hæstaréttar-
lögmaður.
Island fyrirmynd Kanada?
„SEX ÞUSUND íslenskir fiskimenn
sækjá jafn mikinn afla í greipar
ægis og 65.000 kanadískir starfs-
bræður þeirra og fá þar að auki helm-
ingi meira verð fyrir hann. Þá hafa
fiskveiðar við Kanada orðið fyrir
hveiju áfallinu á fætur öðru.á sama
tíma og fiskveiðar við Island hafa
haldið sínu striki.“ Þetta kom fram
í fréttaskýringaþætti í kanadíska
sjónvarpinu á dögunum |)_ar sem Is-
land var ofarlega á baugi. I þættinum
„W5“ sem líkt hefur verið við „60
mínútur" var sýnd heimildarmynd
um Island og landið borið saman við
Nýfundnaland sem byggir afkomu
sína einnig á fiskveiðum.
Þjóðlífið á íslandi var í þættinum
sagt njóta góðs af tekjum af fiskveið-
um og fullyrt að góðir fiskimenn séu
afar vel launaðir. Skýringarnar sem
sjónvarpsmennirnir kanadísku gáfu
á velgengninni voru einkum þijár:
Viðhorf, frumkvæði og menntun.
Kanadískir fjölmiðlamenn létu
reyndar ekki þar við sitja í umfjöllun
sinni um íslenskan sjávarútveg og
tók Tom Regan blaðamaður í Halifax
í Nova Scotia upp þráðinn í dagblaðs-
grein. Hann er þeirrar skoðunar að
Island sé verðug fyrirmynd íbúa í
New England og á Nýfundnalandi,
þar sem fiskveiðar eiga undir högg
að sækja. „ísland er gott dæmi um
það hvað er hægt er að gera ef við
erum reiðubúin að gera nauðsynlegar
breytingar."
Regan telur að viðhorfið sé mikil-
vægasta dyggðin sem nefnd var í
þættinum og bendir á ólíkt viðhorf
Islendinga og Kanadamanna til fisk-
veiða máli sínu til stuðnings;
Kanadamenn líti á þær sem aðferð
til að skapa atvinnu en íslendingar
sem aðferð til að skapa auð. „ísland
hefur einnig fengið að kenna á hruni
þorskstofna. En í stað þess_ að fórna
höndum í örvæntingu hafa íslending-
ar sótt í aðra stofna og efnt til sam-
banda í nýjum löndum til að mark-
aðssetja fiskinn.“
Regan bendir einnig á þá kald-
hæðnislegu staðreynd að Fisheries
Products International, eitt stærsta
sjáyarútvegsfyrirtæki Kanada, leiti
til Islands eftir fiski til að selja lönd-
um sínum.
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
TILRAUNIR á stórlúðu hafa staðið yfir um hríð í Tilraunaeldis-
stöð Hafrannsóknastofnunarinnar á Stað við Grindavík. Lúðunni
var safnað árið 1987 og var hún í fyrstu notuð i þéttleikatilraun-
ir, að sögn Agnars Steinarssonar líffræðings.
Efnablandan „Q one“
VERINU hefur borist eftirfarandi
athugasemd frá Jóhannesi Arasyni
til birtingar:
Vegna athugasemdar RF í síðasta
tölublaði Versins, þá óska ég eftir
að koma eftirfarandi upplýsingum á
framfæri.
„Q-One“ er náttúrulegt hjálparefni
til að riá fram auknu geymsluþoli í
fiski. í „Q-One“ blöndunni er efnið
„rosmarin", sem seinkar þránun,
mislitun og niðurbroti fisksins. Þráa-
varnareiginleikar „rosmarin“ eru
engin nýlunda, því efnið hefur verið
notað mikið í kjöt- og kjúklingaiðn-
aði og eins í lýsisiðnaði tii varnar
þráa.
Framleiðandi þess „rosmarin-ext-
rakts“ sem notaður er í „Q-One“ er
efnafyrirtækið Kalcec inc. USA. Þeg-
ar ég hafði samband við þá á árinu
1991 höfðu þeir lengi unnið að til-
raunum til að nýta eiginleika „ro-
smarin" til náttúrulegrar þráavarnar
í fiskiðnaði, án þess að hafa fundið
endanlega lausn, vegna of sterks
bragðs efnisins. Þeir sendu mér allar
upplýsingar um efnið og mér tókst
fljótlega að leysa þennan vanda, þ.e.
að hota „rosmarin" ásamt öðrum
náttúrulegum efnum án þess að hafa
áhrif á bragð fisksins. Þarna var ég
kominn með lausn á stóru vanda-
máli í fiskiðnaði á Nýja Sjálandi sem
er þránum og mislitun á „hoki“ (lang-
hala). Þetta hefur síðan þróast þar
í að vera notað við vinnslu ýmissa
annarra tegunda í þeim heimshluta.
Til íslands kom ég fyrst með þetta
„Q-One“-efni í nóvember sl. og voru
þá gerðar prufur á nokkrum íslensk-
um fiskitegundum og vil ég nota
tækifærið og þakka RF og doktor
Grími Valdimarssyni fyrir að gefa
mér tækifæri til að nota þeirra að-
stöðu. Sérfræðingur frá Kalsec inc,
Tom Jones, var viðstaddur þær til-
raunir, sem voru algjörlega á okkar
ábyrgð. í framhaldi af þeim gerðu
RÉ og Grímur og ég með okkur trún-
aðarsamning um efnainnihald „Q-
One“, til að einfalda á seinni stigum
nánari úttekt á efninu.
í desember 1994 gerðu P. Bröste
a.s. og Jóhannes Arason með sér
samning um framleiðslu og markaðs-
setningu á „Q-One“ og er Broste nú
að vinna að athugunum í nokkrum
löndum á virkni efnisins á fiski t.d.:
Þorski, frystum, ferskum söltuðum.
Karfa, frystum og ferskum, skar-
kola, lausfrystum, laxi, ferskum og
reyktum, hörpudiski, frystum, rækju,
frystri og í legi, makríl, frystum, síld,
frystri.
Framundan eru verkefni í Namibíu
og Suður-Afríku og prófanir á Al-
aska-ufsa í samvinnu við fiskirann-
sóknardeild háskólans í Kodíak.
Einnig hefur verið ákveðið að fá RF
til að rannsaka ákveðna þætti á
virkni „Q-One“ og treystum við eng-
um aðila betur til þess.
„Q-One“ er ekki E-merkingar-
skyld vara og FDA skilgreinir efnið
sem „GRAS“, þ.e. öruggt.
Eiginleikar „Q-One“ til bættrar
nýtingar er mismunandi eftir fram-
leiðslutegundum og geta verið háðar
ástandi hráefnis og árstíð.
Ég starfa um þessar mundir sjálf-
stætt, sem ráðgjafi fyrir og með P.
Broste as. við kynningu á „Q-One“
með það að markmiði, að ná fram
betri og staðlaðri framleiðslu."
Til sölu
Frystigámur, 20 fet, ný pressa.
M. Benz 10.17, árgerð 1982, með 7 metra
flutningakassa. Góður bíll.
Snyrtilína fyrir flök með kari.
Upplýsingar í síma 655 765 í vinnutíma.
Til sölu
Baader 153 karfaflökunarvél, Baader 424
karfahausari, 2 stk. Kværner plötufrystar
f/skip, blástursfrystir 12-14 tonn/dag.
Mikið úrval af notuðum búnaði til fiskvinnslu.
Leitið upplýsinga.
Ingvar Co, Aðalstræti 4, 101 Reykjavík,
sími 55 289 55, fax 55 289 54.
—1 L_
KVáuftTABANKINN
Þorskkvóti til leigu
Einnig ýsa og ufsi. Vantar krókaleyfi.
Sími 656412, fax 656372, Jón Karlsson.