Morgunblaðið - 20.04.1995, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 20. APRÍL 1995 C 5
VIÐSKIPTI
nýiðnaðarríkjunum í Asíu, áhrif
upplýsingabyltingarinnar og tölvu-
væðingar í framleiðslu, frelsi í við-
skiptum og samkeppni á milli landa,
allt þetta hefur áhrif og veldur því
að torvelt er að líkja framvindunni
í hagsveiflu tíunda áratugarins við
hinar fyrri á þessari öld. Almennt
er gert ráð fyrir því að hagvaxtar
njóti í stærstu ríkjunum út þennan
áratug. Fram yfir aldamótin þora
fæstir að spá.
Ólík viðfangsefni hagstjórnar
nú og fyrir fjórum árum
Þetta er bakgrunnur íslenskra
efnahagsmála í upphafi nýs kjör-
tímabils. Eftir tvær gengisfellingar
krónunnar árin 1992 og 1993 og
skattalækkun hefur hagur fyrir-
tækja lagast árin 1993 og 1994
þótt enn vanti mikið á að íslensk
fýrirtæki séu jafnarðsöm og keppi-
nautar þeirra í útlöndum. í almenn-
um kjarasamningum nú eftir ára-
mótin tókst eftir föngum að skipta
því sem til skiptanna var. Um
1,5-2% framleiðniaukning og
2-2,5% prósenta verðbólga gefur
aðeins tilefni til um 4% launahækk-
ana á ári þannig að jafnvægi hald-
ist.
En það eru ýmsir þættir sem
ekki eru í jafnvægi og viðfangsefni
hagstjórnar næstu misserin er að
nýta væntanlegan tekjuauka til að
lagfæra þá. Á samdráttarskeiðinu
síðan 1988 hefur fjárfesting í þjóð-
arbúinu minnkað sem hlutfall af
landsframleiðslu og er nú komin
niður í 15-16% af framleiðslu úr
20-25% árin 1980 til 1985 (sjá
miðjumyndina til vinstri). Fjárfest-
ing fyrirtækja nægir ekki einu sinni
til að viðhalda núverandi tækjum
og búnaði, hvað þá til kaupa á nýrri
tækni til að auka framleiðni og
gæði. Sparnaður þjóðarinnar hefur
nægt fyrir innlendri fjárfestingu
árin 1993 til 1995 (samkvæmt spá)
þannig að ekki kemur til viðskipta-
halla þegar fjárfesting er aðeins
15-16% af landsframleiðslu. En
fjárfesting þarf að aukast um sem
svarar 5% af landsframleiðslu eða
20-25 ma.kr. Til að sú aukning leiði
ekki til viðskiptahalla verður neysla
að minnka eða sparnaður að aukast
- eða hallinn á rekstri ríkissjóðs og
sveitarfélaga að minnka niður í
ekki neitt.
Aðhald alþjóða
fjármálamarkaðs að aukast
Reynsla annarra þjóða bendir
ekki til þess að stjórnvöld hafí ráð
til að auka sparnað einstaklinga að
marki eða minnka neysluhneigð
þeirra nema þá á löngum tíma. Þar
koma til allt önnur áhrif, t.d. ýmis-
leg þjóðfélagsleg áhrif, tæknibreyt-
ingar á fjármálamarkaði (t.d.
greiðslukort með lánamöguleikum,
raðgreiðslur, eignaleiga), fyrir-
komulag eftirlaunaspamaðar
o.s.frv. Reynsla annarra þjóða bend-
ir heldur ekki til að auðvelt sé að
draga úr umframeyðslu hins opin-
bera. Það er samt mögulegt og
minni umframeyðsla hins opinbera
(ríkis og sveitarfélaga) er eina leiðin
til þess að viðhalda jafnvægi í þjóð-
arbúinu þegar umsvif í atvinnulífínu
taka að aukast á næstu misserum.
Hratt vaxandi skuldir hins opin-
bera eru önnur ástæða fyrir því að
minni útgjöld umfram tekjur eru
óhjákvæmileg' (sjá neðstu mynd til
hægri). Svo virðist sem aðhald að
ríkjum með of háar skuldir eða of
öra skuldaaukningu sé að aukast á
alþjóðlegum íjármálamarkaði. Op-
inberar skuldir í ríkjum OECD juk-
ust sem hlutfall af landsframleiðslu
úr 40% árið 1980 í um 60% núna
en þar af eru skuldir Kanada-
manna, Belga og ítala langt yfír
100% af landsframleiðslu. Eins og
myndin sýnir eru horfur á því að
opinberar skuldir á íslandi nái hátt
í 60% á næstu árum jafnvel þótt
verulega dragi úr aukningunni á
þessu kjörtímabili og hagvöxtur
verði um 2-3% árlega.
Geysihár fjármagnskostnaður
krefst aukins aga
I rauninni er það ekki aðeins
skuldahlutfallið sjálft heldur geysi-
háar vaxtagreiðslur af háum skuld-
um sem mestu máli skipta nú.
Neðsta myndin til hægri sýnir áætl-
un um raunvexti á Íslandi á tímabil-
inu 1980 til 1995 og raunar laus-
lega áætlun til 1998. Þar sést glögg-
lega hve mikið raunvextir hafa
hækkað síðustu tíu árin. Myndin
sýnir meðalvexti á innlendum fjár-
málamarkaði og hið opinbera greið-
ir heldur lægri vexti, a.m.k. ennþá.
Engu að síður hafa raunvextir af
ríkisskuldabréfum á íslandi verið
ofan við 5% lengst af síðan snemma
á síðasta áratug og hagvöxtur
(tekjuaukning) neðan við 5% alltaf
nema árin 1986 og 1987.
Afar mikla aukningu opinberra
skulda árin 1992 og 1993 er einkum
að rekja til gengislækkunar krón-
unnar þau ár sem hækkaði allar
erlendar skuldir um yfír 8% hvort
árið um sig. Skuldir hefðu hækkað
árin 1992 og 1993 samtals um 25
til 30% vegna áfallinna vaxta, verð-
bóta og gengisupphækkunar jafnvel
þótt ekki hefði komið til halla á
rekstri ríkissjóðs og sveitarfélaga
þessi árin. Á íslandi er sparnaður
svo lítill að hann gefur ekki færi á
umframeyðslu hins opinbera upp á
3-4% af landsframleiðslu. Hagræð-
ing í opinberum rekstri sem leiðir
til sparnaðar og minni hallareksturs
er því tvímælalaust-eitt mikilvæg-
asta og raunar einnig eitt vanda-
samasta verkefnið við stjórn efna-
hagsmála á næstu árum
Skuldsettar þjóðir og þjóðir
með aga í fjármálum
Atburðimir á alþjóðagjaldeyris-
markaði á síðustu vikum fela í sér
skýran boðskap til þeirra sem bera
ábyrgð við stjórn efnahagsmála.
Gengi dollarans er nú komið niður
fyrir 80 japönsk jen og í um 1,35
þýsk mörk. Ástæðan er ekki síst
að Bandaríkjamenn hafa ekki sýnt
þann aga við fjármálastjórn síðustu
tíu árin sem krafíst er af stórþjóðum
og því hefur dollarinn ekki staðist
samkeppni við þýskt mark og jap-
anskt jen í viðskiptum á alþjóðlegum
markaði.
Skuldastaða þjóða er að verða æ
mikilvægari við lántökur á alþjóð-
legum markaði og nægir að nefna
Mexíkó, Svíþjóð og Bandaríkin til
marks um það. En innlendur spam-
aður skiptir einnig miklu máli.
Þannig hafa ítalir og Belgar enn
komist upp með himinháar skuldir
hins opinbera vegna þess hve spam-
aður í þeim ríkjum er mikill og er-
lendar lántökur tiltölulega litlar.
Sparnaður Bandaríkjamanna er aft-
ur á móti afar lítill, aðeins um 4%
af tekjum heimilanna eftir skatta.
Til samanburðar er sparnaður Þjóð-
veija 11-12% af sömu tekjum og
spamaður Japana um 15-16%. Sam-
bærilegar tölur fyrir íslendinga hafa
ekki séð dagsins ljós svo að vitað
sé en gætu verið um 6-9%.
Minni lántökur hins opinbera eru
því eitt mikilvægasta verkefnið við
hagstjórn á íslandi á komandi ámm.
Raunvextir hér eru enn háir, jafnvel
eftir 2% lækkun haustið 1993 eða
5,5-6% m.v. skuldabréf með ábyrgð
ríkisins. Eftir því sem íslenskur fjár-
málamarkaður tengist betur alþjóð-
legum markaði gætu þessir vextir
hugsanlega lækkað eitthvað, þ.e.a.s.
ef mat fjárfesta á stöðugleika og
festu í fjármálum hér er nægilega
gott. Tíminn einn getur leitt það í
ljós.
Höfundur er framkvæmdastjóri
VÍB - Verðbréfamarkaðs íslands-
banka hf.

#

EuroBonus
EuroBonus4
wmmmsm
Þú safnar
EuroBonus punktum
fljúgandi, sofandi og akandi!
Eurobonus er hlunnindakerfi sem SAS notar til að verö-
launa viðskiptavini sína.
Meö því að ferðast með SAS, gista á SAS Radisson hótelum
og nota bílaleigubíla getur þú safnaö þér EuroBonus punktum
sem nýtast síöar til úttektar á flugi, hótelgistingu og bílaleigum
eftir ákveönum reglum.
Hvort sem um er aö ræða viöskipta- eöa skemmtiferð og hvort
sem þú ferðast á Euroclass eða Tourist class, færist þú
stööugt nær þeirri úttekt á bónus sem þú hefur safnaö þér
fyrir og viö viljum aö þú njótir. Auk þess vinnur þú þér inn
aukapunkta hjá samstarfsaöilum okkar um heim allan*.
2.500 punktar við inngöngu
SAS EuroBonus er fyrir alla 18 ára og eldri. Nýir meölimir fá
2.500 punkta í forgjöf og bJátt kort. Þegar safnast hafa
20.000 punktar á einu almanaksári sendir SAS viökomandi
silfurkort og viö 50.000 punkta markið er gullkortiö sent út.
Silfur- og gullkorthafar njóta fjölbreyttra hlunninda
Þú getur fengiö allar nánari upplýsingar um SAS EuroBonus í
síma 562 0062 eöa fyllt út seöilinn hér fýrir neðan og sent
okkur í pósti eöa á faxi 562 2281.
* Helstu samstarfsaöilar SAS sem veita þér aukapunkta í EuroBonus eru eftirfarandi: Flugfélög: Swissair, Austrian Airlines, British Midland, Continental Airlines,
Qantas og Air New Zealand. Hótelkeöjur: Hilton International, Inter-Contlnental Hotels, Swissotel, Forum Hotels og SAS Business Hotels. Btlaleigur: Hertz og Avis

Já, takk, ég vil gjarnan fá aö vita meira um SAS EuroBonus
Nafn:.
Heimili:.
Sími:.
M/S4S
Sendist til: SAS á íslandi, Laugavegi 172, 105 Reykjavík