Morgunblaðið - 10.05.1995, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 10. MAÍ 1995 B 5
Tímamótaverk um
íslenskan sjávarútveg
BÆKUR
Fiskihagfræði
THE ICELANDIC
FISHERIES
Evolution and Management of a
Fishing Industry, eftir Ragnar
Arnason. Utg. Fishing News Books
1995.
HIÐ virta forlag Fishing News
Books, sem lengi hefur gefíð út
bækur um ýmis efni
tengd fískveiðum, gaf
hú í ársbyrjun út vand-
aða bók eftir Ragnar
Árnason prófessor í
hagfræði við Háskóla
íslands, sem ber heitið:
The Icelandic Fisheri-
es. Evolution and
Management of a Fis-
hing Industry. Bókin
er um 180 bls.- og
skiptist í 6 kafla, auk
heimildaskrár og við-
auka.
Ragnar hefur um
árabil stundað kennslu
og rannsóknir í físki-
hagfræði við Háskóla
íslands, tekið þátt í
alþjóðlegu rannsóknasamstarfí og
unnið að ráðgjöf um stjórnkerfi
fískveiða meðal annarra þjóða.
Ragnar er því vel undirbúinn að
takast á hendur verk sem þetta.
Þetta mun líka vera í fyrsta sinn
sem heil bók er gefín út á enska
tungu um íslenskan sjávarútveg.
Áður hafa einungis birst bókakafl-
ar, kynningarit, tímaritsgreinar,
sérhæfð rannsóknarit, doktorsrit-
gerðir o.þ.h. Hér er því á ferðinni
tímamótaverk sem ætti að gagnast
vel við kennslu, rannsóknir og
kynningu á íslenskum sjávarútvegi
á alþjóðavettvangi. Það er því mjög
forvitnilegt að sjá hvernig Ragnari
og útgáfufyrirtækinu hefur tekist
til við gerð bókarinnar.
Meginefni bókarinnar
Sjávarútvegur er í eðli sínu
þverfaglegt viðfangsefni greina
eins og fískifræði, hagfræði, verk-
fræði og félagsvísinda. Við lestur
bókarinnar vaknar því sú spurning
á hvaða faglegu forsendum sé eðli-
legt að meta hana. Ég valdi þá leið
að líta á hana út frá þverfaglegu
sjónarmiði, þótt hagfræðileg sjónar-
mið séu eðlilega mest áberandi í
bókinni.
Meginniðurstaða mín er sú að
mér fínnist bókin í heild vera vönd-
uð og vel skrifuð. Hins vegar er
uppbygging hennar nokkuð önnur
en ég hefði viljað sjá. Meginkaflar
bókarinnar eru að mínu mati tveir.
Þriðji kaflinn, sem er stærsti kafli
bókarinnar og er haglýsing á sjáv-
arútvegnum, þ.e. veiðum, vinnslu
og mörkuðum. Þessi kafli er mjög
góður og vel skipulagður. Sömu
sögu er að segja um fímmta kafl-
ann, sem fjallar um núverandi
stjómkerfí fiskveiða og hvemig það
hefur þróast.
Þrír aðrir kaflar, þ.e. annar, fjórði
og sjötti, mynda að mínu mati ekki
nógu góða tengingu við meginkafl-
ana tvo. í öðrum kafla sem íjallar
um íslenska hagkerfíð, náttúruauð-
lindir, sögu o.fl. er umfjöllunin mjög
almenns eðlis, t.d. er fjallað ágæt-
lega um veðurfar, jarð-
fræði, náttúruauðlindir
á landi o.fl. sem mér
fínnst óþarft í bók sem
þessari, en vantar að
gefa mun betri lýsingu
á hafínu í kringum
landið, vistfræði þess
og fískistofnum. Það
er að mínu mati nauð-
synlegur grunnur fyrir
lesandann áður en
hann les þriðja og
fímmta kaflann.
í fjórða kafla bókar-
innar er hiutverki sjáv-
arútvegs í hagkerfi
landsmanna lýst en í
sjötta kaflanum
frammistöðu hagkerf-
isins og þýðingu fískveiðanna í því
sambandi. Báðir þessir kaflar eru
ágætlega skrifaðir en fyrir þá les-
endur bókarinnar sem ekki eru hag-
fræðimenntaðir hefði að mínu mati
verið mun skýrara að slá þessum
köflum saman í einn, einkum þar
sem á milli þeirra liggur veigamik-
ill kafli um fískveiðistjómun.
í 6- kafla bókarinnar er Qallað
um stjómkerfí fískveiðanna sjálfra.
Ég tel að í bókinni hefði gjarnan
mátt bæta við kafla þar sem lýst
er á hnitmiðaðan hátt helstu opin-
bem og hálfopinberu stofnunum,
samtökum og sjóðakerfí alls sjávar-
útvegsins hér á landi og þróun
þeirra, en það er mjög áhugavert
efni fyrir erlenda aðila, sem em
væntanlega stærsti lesendahópur
bókarinnar.
Töflur og skýringamyndir í bók-
inni eru mjög góðar, en hins vegar
em örfá kort í bókinni sem era langt
frá því að vera góð. Þar er hins
vegar að öllum líkindum fremur við
útgáfufyrirtækið að sakast en höf-
undinn.
Samanburður við aðrar þjóðlr
Það er mjög áhugavert að leita
skýringa á því hvers vegna íslend-
ingum hefur tekist betur upp en
flestum sambærilegum þjóðum að
byggja upp öflugan, hagkvæman
og tæknivæddan sjávarútveg. Að
þessu leyti horfa ýmsar erlendar
þjóðir mjög til „fyrirmyndarlands-
ins“ íslands, t.d. Kanadamenn og
Namibíumenn. Ragnar tekur þetta
efni til umfjöllunar í fyrsta og sjötta
kafla bókarinnar. Þar gefur hann
þijár meginskýringar á betri
frammistöðu íslendinga. Þær era
meira vinnuframlag íslendinga,
stöðugt stækkandi auðlind undan-
farna áratugi og hagkvæmara
rekstrarfyrirkomulag sjávarútvegs-
ins en meðal sambærilegra þjóða.
Þessar meginskýringar byggja hins
vegar á því grundvallaratriði að
fískimiðin í kringum landið eru mun
auðugri en meðal annarra fískveiði-
þjóða, að teknu tilliti tíl íbúatölu
landsins.
Til fyllri skýringa má benda á
að mjög stórt landgrunn er allt í
kringum landið, mikil framleiðni í
hafinu og hafís hamlar ekki veiðum
nema mjög takmarkað. íslendingar
hafa að þessu leyti yfírburði yfir
Kanadamenn, Grænlendinga og
Færeyinga, en í minna mæli yfir
Norðmenn. Þá má líka benda á
sjálfstæði íslands og ákvarðanir
stjórnvalda, þar sem hagsmunir
sjávarútvegsins sitja yfírleitt í fyrir-
rúmi hér á landi en verða oft undir
meðal annarra þjóða. Hér á landi
hafa stjórnvöld stutt ötullega við
tækninýjungar með íjárfestingar-
lánum, litlar takmarkanir hafa ver-
ið á útflutningi á ferskum físki,
frystitogarar hafa fengið að þróast
og gengisskráning verið miðuð við
þarfír sjávarútvegsins. í Noregi og
Kanada hafa þarfír sjávarútvegsins
vikið fyrir meiri hagsmunum ann-
arra atvinnugreina.
Stjórnkerfi fiskveiða
Annar af meginköflum bókarinn-
ar fjallar um stjómkerfí fiskveiða.
I kaflanum er fjallað um það hvem-
ig stjómkerfí veiðanna hefur þró-
ast. Mest er fjallað um stjómkerfí
síldveiða, loðnuveiða og veiða á
botnlægum tegundum.
Tekið er dæmi af síldveiðum, en
þar var settur kvóti á einstök veiði-
skip árið 1975. Árið 1979 var í
fyrsta skipti heimilt að færa kvót-
ann á milli skipa. Niðurstaða Ragn-
ars er sú að ekki hafí einungis síld-
arstofninn stækkað í kjölfarið held-
ur hafi veiði á hvert skip aukist
stórlega. Hins vegar hafí aflaverð-
mæti á skip ekki aukist samsvar-
andi vegna lækkandi verðs á síld.
Á loðnuveiðunum var kvótakerfí
komið á seint á 8..áratugnum. Árið
1980 var kvóta úthlutað á hvert
skip og 1986 var heimilt að færa
kvóta á milli skipa. Niðurstaða
Ragnars er sú að hagkvæmni loðnu-
veiðanna hafí aukist veralega frá
1977 því loðnuflotinn hafí minnkað,
dregið hafí úr sókn og aflaverð-
mæti á sóknareiningu aukist. Ragn-
ar telur líklegt að þessi árangur
hafi náðst vegna tilkomu yfírfæran-
legs kvóta 1980, en telur sig ekki
geta sýnt fram á það tölfræðilega.
í umfjöllun um stjórnkerfí físk-
veiða á botnlægum tegundum bend-
Ragnar Árnason
I RÆKJUBÁTAR

Nafn Stasrð Afll Hskur SJÓf Löndunarst.
[ ÍTfiUNG KE 140 179 16 lÉÍf:; Hi Keflavík |
LÚMURHF 177 295 33 3 1 Hafnarfjöröur
| RIFSNES SH 44 mm 28 8 nr Rlf I
GARÐAR II SH 164 142 13 4 2 Ölafsvik
| FANNEY SH 34 103 16 \:>m ~ 2 GrundarfjÖrfiur j
FARSÆLL SH 30 101* '~10 0 1 Grundarfjöröur
G RUN DF1RÐING UR SH 12 103 21 4 2 GrundarfjörÓur
HAUKABERG SH 20 1*04 “9 0 1 Grundarfjörður
| SÓLEY SH 150 63 17 2 2 Grundarfjöröúr ]
'ÁRSÆLL SH8B ^ l HAMRASVANUR SH 2Ö1 : 103 168 5 13 [0 3 1 1 Stykkishóimur Stykkishólmur
KRISTINN FRIÐRIKSSON SH 3 104 16 0 r Stykkishólmur
SVANUR SH 111 138 8 1 1 4 Stykkishólmur
BHYNDIS IS 69 14 2 0 Bolungarvík
I HÚNI ÍS 68 14 3 0 4 Bolungarvík
ÖSKAR HALLDÖRSSÖN RÉ 157 242 23 0 1 ísafjöröur
1 ÖRNlSW 29 2 0 4 ÍRafjöröur f|j
BÁRA ÍS 66 25 3 6 4 Ísafjörður
f DÁGNÝ ÍS34 11 4 0 4 ísafjöróur
FÍNNBJÖRN i'S 37 11 ' 2 * 0 '* 4 Tsafjöröur
GUNNAR SIGURÐSSON ÍS 13 HUGÍNN VE 55 11 348 1 28 0 2 1 ísafjöróur J ísafjörður
\ KOLBRÚN IS 74 25 2 0 | 3 ...... ísafjöróur
VÍKURBERG GK 1 328 32 oj ísafjörður
VINURlSB 257 23 1 ...... 2 ísafjöröur !
SÍGURBÖRG VE 121 220 24 2 Hóimavik
f BÁRABJÖRG HU 2 / 30 3 " O t-:: 2 Hvammstangi
HAFÖRN HU 4 20 12 I 0 5 Hvammstangi
JÖFURlS 170 254 30 1 1 ij Hvammstangi j
HAFÖRNSK 17 149 12 0 r Sauöárkrókur
KROSSANES SU 5 137 14 0 1 Sauðérkrokur
HELGA RE 49 199 31 ~ ö r Siglufjöröur
SIGLUV/KSI3 450 49 1 1 Sigluflöröur ' j
SNÆBJÖRG ÓF 4 47 9 0 1 Siglufjöröur
RÆKJUBÁTAR

Nafn StaerA Afll Fiskur SJÓf. LAndunarst.
STÁLVlKSH 364 J 31 0 1 Siglufjörður
ÍINA 1 GARÐI GK IOO 138 19 O ... Siglufjöröur
OTVR EA 162 68 25 0 2 Oalvik
SÆÞ Ó R EA 101 134 28 0 1 Dalvík
SÓLR0NEA351 147 ; 17 v§ 1 Ó»Mk
STEFÁN RÖGNVALDSS EA 345 68 "23 1 2 Dalvík
STOKKSNES EA 410 451 40 1 1 .. DaMk " '
SVANUREA14 218 36 1 Dalvik
ÞÓRÐUR JÓNASSON EA 350 324 27 ........ 0 1 Akureyrí
SJÖFN ÞH 142 199 *0 2 Grenivík
í BJÖRG JÓNSDÓTTIRIIÞH 320 273 24 1 1 Húsavík
HRÖNNBA99 104 10 2 1 Húsavík
ÖXARNÚPURÞH 162 17 26 ......... 0 3 Kópasker
ÞINGLY ÞH 61 12 6 4 Kópasker
ÞÓRIRSF77 125 19] ........ 0 1 Esklfjöröur
GESTUR SU 159 138 0 1 Eskifjöröur
SÆUÓNSU104 252 1.17: 0 1 Eskiflöröur
SKELFISKBA TAR
N»ln I St-rt I Afii I 5|«.| LðnduMrst.
VlStR SH 343 I 83 |_ 4 I 1 | Brjónslajkur
SÍLDARBÁ TAR

Natn Stseró Afll SJóf. Löndunarmt.
JÚPITER ÞH 61 747 1877 2 Þórshöfn
JON KJARTANSSON SU 111 775 1041 1 Neskaupstaður
KAP VE 4 349 91 1 ......... Neskaupstaöur
SUNNUBERG GK 199 385 157 Neskaupstaöur
ir Ragnar á að samhliða aflamarks-
kerfí hafí á fyrstu 5-6 áram eftir
tilkomu þess meira en helmingur
botnlægra tegunda verið veiddur
af skipum sem voru utan afla-
markskerfis, þ.e. aðallega á sóknar-
marki. Ragnar bendir á að á árun-
um 1985-1989, og þó einkum 1986-
1987, hafí aflamarkskerfið varla
risið undir nafni. Frá og með árinu
1991 varð hér breyting á þegar
sóknarmark var afnumið. Af þess-
um sökum sé einungis hægt að
meta áhrif aflamarkskerfis á botn-
lægum tegundum frá 1991.
I niðurstöðum sínum um helstu
áhrif af stjómkerfí veiða á botnlæg-
um tegundum telur Ragnar að
reynslutíminn sé of stuttur til þess
að hægt sé að leggja á þau óyggj-
andi mat. Hann bendir á að þrátt
fyrir stækkun flotans hafi sókn
dregist lítillega saman. Hins vegar
hafí verð á kvóta farið hækkandi
sem sé vísbending um aukna hag-
kvæmni í veiðunum. Hann telur
engar vísbendingar um að afla-
markskerfið hafí valdið því að físki
sé í auknum mæli fleygt í sjóinn.
Ragnar telur ekki heldur að afla-
markskerfið hafí haft neikvæð áhrif
á byggðaþróunina í landinu. Hið
gagnstæða sé fremur nær sanni. Á
töflu sem hann sýnir fyrir árin
1984-1992 hefur hlutur Suðvestur-
lands dregist saman en hlutur Norð-
urlands eystra aukist, en aðrar
breytingar milli landshluta era
óveralegar.
Ragnar bendir á nokkra veikleika
sem hann telur vera í núverandi
stjórnkerfi fiskveiðanna. í fyrsta
lagi bendir hann á nokkur göt sem
enn era á kerfinu, svo sem króka-
veiðar og línutvöföldun. Einnig
nefnir hann takmörkun á eignar-
haldi á kvóta sem bundin er við
eigendur fiskiskipa og takmarkar
það að eðlilegt markaðsverð mynd-
ist á kvótanum. Þá nefnir hann að
of stór hluti afla sé færanlegur á
milli ára og að veikt eignarhald á
kvóta dragi úr hagkvæmni kerfís-
ins.
Niðurstaða
Bók sem þessi er fyrst og fremst
rituð fyrir þá sem hafa fræðilegan
áhuga á fiskveiðum og fiskveiði-
stjórnun, en síður fyrir þá sem
starfa við fiskveiðar. Hún ætti því
að nýtast vel þeim sem leggja stund
á kennslu og rannsóknir á stjóm-
kerfum fiskveiða og þeim sem
starfa hjá opinberam aðilum vítt
og breytt í heiminum við mótun
fiskveiðistefnu og við fískveiði-
stjórnun. Fyrir slíka aðila er ísland
eitt af þeim ríkjum sem hvað áhuga-
verðust era á þessu sviði.
Bókin stendur mjög vel undir
þeim kröfum sem gera þarf til bóka
af þessu tagi. Umfjöllunin er vönd-
uð, fagleg vinnubrögð eins og best
verður á kosið og málfar gott, en
þær athugasemdir sem gerðar hafa
verið beinast fyrst og fremst að
uppbyggingu bókarinnar.
Sigfús Jónsson
Morgunblaðið/Úlfar Ágústsson
SKARFUR með fullfermi af steinbít eftir fimm daga veiðiferð.
Landar 90 tonn-
um af steinbít
ísafirði - Línubáturinn Skarfur
kom með fullfermi af steinbít til
ísaljarðar i gærmorgun. Aflinn er
um 90 tonn og fékkst hann á fímm
dögum norður af Látraröst.
Línusteinbít hefur ekki verið
landað á ísafirði í langan tíma, en
á meðan línuútgerð var stunduð
héðan var uppistaða aflans á vor-
vertíð steinbítur. Þrátt fyrir mok-
afla á sunnanverðum Vestfjörðum
hefur lítill steinbítur gengið norðar.
Á móti kemur að þar er nú aftur
mikil þorskgengd og eru krókaleyf-
isbátamir að moka upp þorski, ef
þeir geta róið 20-30 mílur frá landi.
Togveiðar eru að mestu aflagðar á
Halamiðum og þar í grennd, en að
sögn togaraskipstjóra sem blaðið
ræddi við hefur sú breyting orðið á
að árið 1990 vora togarar á þessum
slóðum að skrapa nokkur tonn yfír
sólarhringinn, en nú er auðvelt að
ná 60-70 tonnum af þorski á sama
tíma.
MeAaflinn vandamál
Skarfurinn landaði öllum aflan-
um hjá íshúsfélagi ísfirðinga og
töldu skipveijar að um 60 krónur
fengjust fyrir kílóið. Helsta vanda-
málið hjá þeim, eins og öðram sjó-
mönnum sem físka utankvótateg-
undir, er að í aflanum er alltaf eitt-
hvað af þorski. Samkvæmt reglun-
um verður útgerðin að afla sér
leigukvóta vegna þessa meðafla, en
gangverð á kvóta er nú um 95 krón-
ur á meðan algengt er að 70 kr.
fáist fyrir þorskinn.
VINNSL USKIP
Nafn SUarA Aftl Uppist. afta LAndunarst.
HRAFN SVEINBJARNARSON GK 255 390 196 Grólúöa Hafnarfjörður
JÖHANNES li/ÁR KÉ 85 105 3 Ýsa isafjöröur
MÁNABERG ÚF 42 1006 194 Grólúða ólafsfjöröur
BLÍKI EA 12 216 118 Rækja Dalvík
OODEYR1N EA 210 274 107 Þorskur
KOLBEINSEY ÞH 10 430 61 Gráluöa Husavík
' SNÆFUGL SU 20 599 208
UTFLUTNINGUR 19. VIKA
Bretland Þýskaland Önnur lönd
Áætlaðar landanir Þorsk. Ýsa Ufsi Karfi
Akurey RE 3 20 200
Áætlaðar landanir samtals 0 0 20 200
Ileimilaður útflutn. í gámum 110 130 5 188
Áætlaður útfl. saintals 110 130 25 388
Sótt var um útfl. í gámum 304 354 26 426