Morgunblaðið - 12.05.1995, Blaðsíða 2

2 C FÖSTUDAGUR 12. MAÍ1995
MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LÍF
Börn hugsa og læra
langtum yngri en fullorðið
fólk hefur talið og gert sér grein fyrir
„TIL AÐ þroska skilriirrg barna á
umhverfi sínu þarf að hafa sjónar-
horn barnsins að leiðarljósi. Upp-
alendur, hvort sem það eru foreldr-
ar eða kennarar þurfa að leggja
sín eigin viðhorf til hliðar og hyggja
að því hvemig börnin hugsa og
hjálpa þeim að gera hugsanir sínar
sýnilegar. Ef hægt er að fá bam
til að íhuga innihald þess sem það
lærir verður bamið meðvitaðra um
hvernig það öðlast nýja þekkingu.
Það áttar sig á að það eru til ótal
hliðar á sama máli og skilningur
þess er jafn góður og þess næsta.
Við það skapast tækifæri til að
læra eitthvað nýtt.“
Þetta segir Ingrid Pramling
doktor í uppeldisfræðum við há-
skólann í Gautaborg. Hún var hér
stödd nýlega til að undirbúa alþjóð-
lega ráðstefnu um uppfræðslu
barna á forskólaaldri. Ráðstefnan
verður í Kaupmannahöfn 1998 og
er á vegum alþjóðlegra samtaka,
O.M.E.P., sem stendur fyrir Organ-
isation Mondiale pour Education
Préscolaire, Alþjóðasamtök um for-
skólakennslu. Ingrid var fengin til
að halda hér fyrirlestur á vegum
Félags íslenskra leikskólakennara
og nefndist hann. „Að þróa skilning
barna á umhverfi sínu.“
Ingrid Pramling er upphaflega
leikskólakennari og hefur langa
reynslu af leikskólauppeldi og
kennslu meðal annars við Uppeldis-
fræðistofnun Gautaborgarháskóla.
Hún er afkastamikill rannsakandi
og hefur unnið að fjölda athugana
á hegðun barna ásamt nemendum
sínum. Hafa þær verið gefnar út í
bókum og tímaritum. Doktorsrit-
gerð hennar er lýsing á hvemig
börn á aldrinum 3-8 ára nema og
þroskast.
Börn byrja að læra fyrr
en við gerum ráð fyrir
í viðtali við Daglegt líf kom fram
að Ingrid telur að böm byrji að
læra miklu fyrr en við höfum gert
ráð fyrir og að þau sýni mun fyrr
einstaklingsbundinn áhuga á um-
hverfínu. Þessa niðurstöðu byggir
hún m.a. á athugunum sem hún
gerði á 13-18 mánaða gömlum
bömum. í 3 mánuði var fylgst með
samskiptum bamanna og starfs-
fólks í leikskóla og þau tekin upp
á myndband. „Það var undravert
að fylgjast með hvað bömin reyndu
til að sýna fóstmnum hvað þau
JAKOB sést hér vera að undirbúa þijár móttök-
ur sem smurbrauðsstofan sá um á Formula 1
kappaksturskeppni í Brasilíu. Það voru alls
3.500 stykki af pinna mat og um 2.700 snittur
sem þurfti að búa til fyrir gestina.
Karlmaður
útskrifast sem
„smurbrauðsjómfrú"
framvindu staðarins, þjálfa upp nýtt starfsfólk og
breyta matseðlinum.
- Hvað borga Brasilíumenn fyrir eina smurbrauðs-
sneið?
„Meðalverðið er í kringum 400 krónur. Það er frek-
ar dýrt en þessi staður er í hverfi þar sem býr efnað
fólk og áhersla lögð á að bjóða þessa vöru
sem efni hafa á henni."
Opnaði smurbrauðsstofu í Brasilíu
„Ida bauð mér að fara til Sao Paulo í
Brasilíu til að opna danska smurbrauðs-
stofu. Ég lagði í hann áður en námstíman-
um lauk og var í byrjun ráðinn til sex
mánaða. Ég stóð í þeirri meiningu að ég
ætti að nota þessa mánuði til að þjálfa starfs-
fólk en það var ýmislegt annað sem beið mín
þegar ég kom til landsins," segir hann.
Veitingastaðurinn var aðeins til í kolli eigandans,
það átti eftir að byggja húsið og þróa hugmyndirnar.
Jakobi var ætlað að taka þátt í að hanna húsið með
tilliti til eldhússins og síðan var mikil vinna fólgin í
að fínna hráefni. Með túlk sér til aðstoðar geystist
hann milli borgarhluta og reyndi að fá hráefni sem í
það minnsta líktist því sem Danir nota í smurbrauð sitt.
„Mánuðirnir í Brasilíu urðu ellefu og það veitti ekki
af þeim tíma. Loksins þegar við opnuðum staðinn fékk
hann feikilega góðar viðtökur hjá þeim Evrópubúum
sem eru í borginni en við þurfum líklega að útvíkka
matseðilinn aðeins til að trekkja að Brasilíumennina
sjálfa“.
Árlega til Brasilíu í eftirlft
Veitingastaðurinn er byggður upp á heimsendingar-
þjónustu og þegar staðurinn opnaði var strax gerður
samningur við nokkur stór fyrirtæki um daglega þjón-
ustu. Framvegis mun Jakob síðan þurfa að fara einu
sinni til tvisvar á ári til Brasilíu til að fylgjast með
Liggur leiðin tll Kalró?
- Þig hefur ekkert langað til að setjast
að þama úti?
„Ekki í þessari borg. Hún er síður en
svo aðlaðandi, skýjakljúfar hvert sem litið
■er, borgin.skítug og það hættuleg að ég var
alltaf með lífvörð."
Jakob segist helst vilja búa á íslandi en
hann heldur ýmsum möguleikum opnum, m.a.
því boði að fara í haust til Kairó í Egyptalandi til að
opna smurbrauðsstofu á stóru glæsihóteli.
„Smáréttastaðir em í sókn núna og danskt smur-
brauð fellur undir smárétti. Margir leita til Idu Davids-
son þegar þeir hyggjast opna slíka staði en fram til
þessa hefur hún engum lánað nafnið sitt nema SAS-
hótelunum. Hún útvegar hinsvegar starfskrafta til að
koma upp smurbaruðsstöðum."
Smurbrauðsstofa á íslandi
„Mig langar rnest til að vinna hérna heima og helst
vildi ég opna „alvöru veitingastað" með smurbrauði.
Ekki stað þar sem væri sjálfsafgreiðsla heldur myndi
ég láta þjóna til borðs.“
En á meðan það er framtíðarsýnin er Jakob þessa
dagana að leita að vinnu þar sem hann getur starfað
við fagið sitt. „Ég hef talað við eigendur tveggja hót-
ela og það er verið að skoða ýmsa möguleika en ekk-
ert komið á hreint ennþá,“ segir hann. ■
grg
JAKOB Jakobsson er fyrsti karlmaðurinn sem tekur
sveinspróf í smurbrauðsgerð en hann útskrifaðist á
danska vísu sem „smurbrauðsjómfrú" fyrir skömmu.
„Upphaflega ætlaði ég í hótel-, og veitingaskóla í
Danmörku-en þegar ég var kominn á staðinn ákvað
ég að prófa hvort Idu Davidsson vantaði ekki nema í
smurbrauðsnám," segir Jakob“.
Einhveijir íslendingar kannast eflaust við nafnið því
Ida kom hingað á vegum Hótel Borgar fyrir síðustu
jól og setti upp ekta danskt jólahlaðborð.
í Danmörku er Ida nánast samnefnari fyrir smur-
brauð, hún er fjórði ættliðurinn sem rekur smurbrauðs-
staðinn Oscar Davidsson og Jakob segist hafa verið
svo heppinn á þessum tíma að hana vantaði nema til sín.
„Þetta vakti athygli því enginn karlmaður hafði
áður verið í smurbrauðsnámi eins og sést á nafngift-
inni við útskriftina sem er smurbrauðsjómfrú. Nokkrir
menn hafa unnið við fagið en enginn tekið sveinspróf
í því.“ Jakob lauk náminu á tveimur árum í stað þriggja.
Námið felst í því að vera þijá mánuði á ári í skóla og
síðan í verklegu námi. Smurbrauðsnámið spannar mun
víðara svið en felst f nafninu. Allt þarf að kunna sem
flokka má undir „kalt eldhús“, s.s. að setja upp hlað-
borð, búa til kalda eftirrétti og forrétti. Brauðið þarf
ekki endilega að vera undir álegginu það má Iíka borða
með eins og þegar salat er annarsvegar.
Jakob telur sig hafa grætt mikið á því að vera karl-
maður í þessu námi, hann fékk ótal atvinnutilboð
meðan á náminu stóð og þau bestu komu í
gegnum Idu sjálfa.
X
u
INGRID Pramling er doktor í uppeldisfræði
við Gautaborgarháskóla.
vildu,,, segir Pramling. „Ég get tek-
ið dæmi um 17 mánaða gamla
stúlku. Frá fyrsta degi hennar í leik-
skólanum settist hún eftirvæntinga-
full fyrir framan eina fóstruna þeg-
ar hún tók fram gítarinn og byijaði
að syngja. Þetta gerðist oft á dag.
Eftir nokkrar vikur byijaði bamið
smátt og smátt að hreyfa fínguma
þegar lögunum fylgdi látbragð.
Loks fór það að raula lögin og eftir
3 mánuði söng bamið bæði lög og
textana rétt þótt málþroski þess
væri ennþá takmarkaður.
Það er ekki hægt að skilja fé-
lags- og tilfinningalega reynslu
barna frá vitsmunalegri getu
þeirra. Það er því mikilvægt að
uppalendur, foreldrar og kennarar,
reyni að skilja hvað það er sem
bömin em að reyna að segja þeim
því þegar innra líf barnsins er yfír-
fært á raunveruleikann þroskast
barnið. Það er hlutverk uppaland-
ans að skapa slíkar aðstæður, þ.e.
að heimsækja ólíka staði, segja
Hrjóttu ekki,
greyið mitt, syngdu frekar
ÞEIR sem htjóta kvarta frekar und-
an særindum í hálsi, höfuðverk,
öndunarerfíðleikutn og svita en þeir
sem ekki hijóta. Ýmsar leiðir hafa
verið reyndar til að leysa vandann
en djúpt er á sannri' lausn. The
European, greindi þó nýlega frá
allnýstárlegri leið, sem felst í því
að syngja í 20 mínútur á dag.
Til em fjölmargar skrýtlur um
hrotur, en þeir sem til þekkja, segja
að þær séu allt annað en fyndnar.
Hrotur em í sumum tilfellum alvar-
með að sofna. Nú held ég að það
hafí ekki verið hrotunum að kenna
heldur æsingnum í sjálfri mér.
Ég ýtti við honum og kleip hann,
tók fyrir nefíð og kallaði á hann
þegar ég gat ekki sofnað. Hann
mmskaði, sneri sér við og var far-
inn að hijóta strax aftur. Ég varð
stundum svo pirmð að ég sparkaði
í hann, en aljt kom fyrir ekki. Hann
hætti í svolitla stund, en ekki leið
á löngu þar til drunumar hófust
að nýju.“
legar, en aðeins þegar öndunarveg-
ur lokast og menn ná ekki andanum
um stund. Misjafnt er hversu mik-
ill hávaði fylgir hrotum, en skv.
heimsmetabók Guinnes á Melvyn
Switzer metið; hrotur hans mælast
að meðaltali 88 desíbel.
Rekkjunautar þeirra sem hijóta
mikið líða oft fyrir gauraganginn.
Þeir eiga erfítt með að sofna, ef
sá hrotuglaði er fyrri til að hverfa
inn í draumalönd. Mönnum ber ekki
saman um §ölda þeirra sem hijóta,
en talið að um 50% karla hrjóti
stundum/alltaf og 20% kvenna.
Reyndl allar leiðir
Kvenkyns viðmælandi Daglegs
lífs, sem bað um að nafn hennar
yrði ekki birt, segist búa með
„hrotu-traktor“. Hún hefur tekið
þá stefnu að líta á björtu hliðar lífs-
ins og fara í Pollýönnu-leik þegar
á þarf að halda.
„Ég hef farið gegnum nokkur
stig,“ segir hún. „Fyrir 8 árum,
meðan við vorum í tilhugalífinu,
heyrði ég ekki hrotumar. Smám
saman fóru
þær að fara
í taugamar
á mér og ég
átti stund-
um erf-
itt
Bláslð í hálsakot
„Fyrir rúmu ári stóð ég frammi
fyrir því að vinir mínir vom farnir
að kvarta undan endalausu rausi í
mér. Ég var sínöldrandi og lét allt
fara í taugamar á mér. Eg ákvað
að láta skapið vinna með mér í að
að byggja upp í stað þess að rífa
niður. Eg dustaði rykið af Pollýönnu
og einbeitti mér að því að sjá
spaugilegu eða jákvæðu hliðina á
því sem upp kom.“
Hún viðurkennir að sér hafí þótt
erfitt að fínna jákvæðan flöt á hrot-
um eiginmannsins. „Ég ákvað þá
að reyna alla vega að breyta við-
horfum mínum og viðbrögðum, því
karlgarmurinn gat ekkert að þessu
gert. Eitt kvöldið datt mér í hug
að blása í hátsakotið á honum til
að hann rumskaði. Hann brást við
á sama hátt og þegar ég kleip eða
sparkaði, sneri sér á hliðina og tók
stutt hrotuhlé. Það merkilega var,
að hrotumar hættu að fara í taug-
amar á mér og ég er viss um að
það var bara breyttum viðhorfum
mínum að þakka. Þegar ég fór að
beita blíðu í stað reiði, var eins og
ég hætti að heyra hrotumar, eins
og í gamla daga. Ég fór sem sagt
' hring á sjö árum.“
Fylglfiskar
Fleira en andvökunætur maka
geta fylgt hrotum. Niðurstöður
Johns Stradlings, lungnasérfræð-
ings við Churchill-sjúkrahúsið í
Oxford vöktu athygli fyrir
nokkrum árum. Hann
komst að því að þeir
sem hijóta lenda
að meðaltali 6
sinnum oftar í bíl-
slysum en aðrir.
Hann hafði