Morgunblaðið - 12.05.1995, Blaðsíða 4

4 C FÖSTUDAGUR 12. MAÍ1995
MORGUNBLAÐIÐ
4
DAGLEGT LÍF
SKAMMVINN
• Tvöföld verkun» Örvandi of skynjunarefni • Skyld amfetamíni
• Neyslan getur veriö lífshættuleg* Seld á fölskum forsendum
• Framleidd viö ófullkomnar aöstæöur • Oft blönduö hættulegum efnum
ALSÆLA er örvandi of-
skynjunarlyf í hylkjum
eða pillum og oft
blandað öðrum og ef
til vill hættulegri efn-
um. Áhrifin valda því
að fólk missir tilfinningu fyrir
þorsta, hungri, hita, kulda og sárs-
auka. Efnið getur þess vegna leitt
til dauða, en það er í tísku og þá
er úr vöndu að ráða.
Alsæla seld á
fölskum forsendum
„Neytendur alsælu sækjast eftir
ákveðnu umhverfí. Þeir geta aldrei
verið kyrrir og vilja helst dansa
þindarlaust í góðu rými við ofsalega
háværa síbyljutónlist og flöktandi
diskóljós," segir Ólafur Guðmunds-
son, rannsóknarlögreglumaður í
forvamardeild lögreglunnar. Hann
neitar því ekki að sumir skemmti-
staðir í Reykjavík bjóði upp á slíkt
umhverfi og a.m.k. einu sinni hafi
lögreglan afstýrt dansleik, sem
halda átti í bragga í borginni. „Fyr-
ir þremur árum lögðum við hald á
alsælu, en þá hafði ákveðinn aðili,
sem stóð fyrir innflutningi á efninu,
og menn tengdir honum smalað
saman hópi framhaldsskólanema og
selt þeim aðgöngumiða án þess að
geta um hvar dansleikurinn skyldi
haldinn. Yfir framkvæmdinni hvíldi
mikil leynd og skömmu síðar birtist
auglýsing í DV um að hópurinn
ætti að hittast við Kjarvalsstaði, en
þaðan átti að aka í rútu á dansleik-
inn.“
Fyrir tveimur vikum reyndi ung
stúlka að smygla 300 alsælutöflum
hingað frá Amsterdam og síðastlið-
ið föstudagskvöld lagði fíkniefna-
deild lögreglunnar hald á 20 slíkar;
fimm fundust á tveimur mönnum á
skemmtistað, fjórar og hálf á mönn-
um fyrir utan húsnæði þar sem
hafði verið skemmtanahald helgina
á undan og ellefu fundust inni á
staðnum. Áður hafði einungis verið
lagt hald á örfáar alsælutöflur. ÓI-
afur segir fundina renna stoðum
undir orðróminn um að alsæla sé í
umferð, en lögreglunni hafði eink-
um borist til eyrna að eldri grunn-
skólanemar og framhaldsskólanem-
ar neyttu efnisins.
„Óprúttnir sölumenn ná til ung-
menna, sem ekki hafa verið í vímu-
efnaneyslu áður, með því að telja
þeim trú um að alsæla sé með öllu
hættulaus og neyslunni fylgi engar
aukaverkanir. Þetta er algjör fjar-
stæða, alsæla er ofskynjunarlyf og
neysla hennar getur verið Iífshættu-
leg. Neytendur virðast hafa ótak-
markáð þol til að dansa, finna ekki
til þorsta og þá er hætta á ofþorn-
un. Raunar ráðleggja sumir sölu-
menn neytendum að passa sig að
drekka nóg, en undir áhrifum al-
sælu er hætta á að neytendur
gleymi slíkum leiðbeiningum."
Ekki dæmigerðir
fíkniefnaneytendur
Ólafur hefur miklar áhyggjur af
að neysla alsælu eigi enn eftir að
aukast og grandalausir krakkar láti
TISKAN
TÓNLISTIN
OG
FÍKNIEFNIN
HIPPAKYNSLÓÐ, pönkarakynslóð, uppakynslóð, og X-kyn-
slóð. Þó ekki sé litið lengra aftur en til ársins fræga 1968,
hafa nokkrar stefnur mótað ungt fólk með tilheyrandi fata-
tísku, tónlist og lífsstíl. Mismunandi vímuefni hafa fremur höfð-
að til einnar kynslóðar en annarrar. Hass ogönnur kannabis-
efni virtust höfða mest til friðelskandi hippa, kókaín til vel-
stæðra uppa, spítt, þ.e. am-
fetamín, til stálharðra pönk-
ara og nú virðist alsæla eiga
upp á pallborðið hjá X-kyn-
slóðinni.
Þeir sem best þekkja til
mála segja þó að mjög fá-
mennur hópur ungs fólks, af
svokallaðri X-kynslóð, neyti
alsælu og landinn sé frekar
vímuefni þeirrar kynslóðar
hérlendis, enda öllu aðgengi-
Iegri. Þeir, sem nota alsælu,
virðast öðrum fremur vilja
tolla í tískunni; vera töff.
Trúlega telja þeir alsælu bæta ímyndina og hugsa ekki um
mögulegar afleiðingar, líkamlegar eða andlegar, skammvinnar
eða til frambúðar. Kannski trúa þeir bara kænskulegri markaðs-
setningu sölumannanna, sem segja efnið hættulaust.
X-kynslóðin - Nafngiftin er talin eiga rætur að rekja til skáld-
sögunnar „Generation X“ eftir Douglas Coupland. Bókin kom
út fyrir nokkrum árum og varð víða metsölubók. Fjölmiðlar
gripu nafnið á lofti, en sagan fjallar um þrjú metnaðarlaus
ungmenni, sem sáu lítinn tilgang með lífinu, trúðu ekki á neitt
og höfðu allt annað gildismat en kynslóðirnar á undan.
Tónlistin sem sameinar X-kynslóðina er fyrst og fremst dans-
tónlist, svokölluð reiftónlist, sem byggist á stöðugum hrynj-
anda, blönduðum hljóðum úr hljóðfærum og tölvum og yfirleitt
án söngs. í bandaríska tímaritinu Rolling Stone var menningu
X-kynslóðarinnar nýverið lýst sem ruslakistu; ófrumlegu sam-
sulli af tónlist, list og tísku áranna á undan. Frá 1987 hafa
erlend tímarit mikið fjallað um svokallaða „E-menningu“, sem
ýmsir hópar innan X-kynslóðarinnar hafa tileinkað sér og virð-
ist einkum felast í neyslu ec-stasy-vímuefnisins, öðru nafni al-
sælu, og dansleikjahaldi í hinum ýmsu bröggum og vörugeymsl-
um. Sumir telja að rekja megi þróun danstónlistar undanfarinna
ára til alsæluáhrifa og kalla alsælu dans-dóp. Ekkert er lagt
upp úr glæsileik húsakynna; allt fremur hrátt, en öllu meiri
áhersla lögð á hljómburð og dansrými. Auglýsingar eða að-
göngumiðar á samkomur af þessu tagi eru gjaman afhentir
líklegum þátttakendum undir borðum í tísku- og hljómplötu-
verslunum í stórborgum víða um heim.
glepjast vegna þess að þeir haldi
að efnið sé skaðlaust og „í tísku“.
í samantekt frá 1992, sem forvarn-
ardeild lögreglunnar gerði um
neyslumynstrið lögreglumönnum til
glöggvunar á fyrirbærinu, segir
m.a.: „Neyslan virðist helst vera hjá
uppum, „inn-Iiðinu“, tískufólki, tón-
listar-/diskótekbransanum, ... tón-
listin er „hard-core“ og „rapp“,
... efnið virðist koma frá Bretlandi,
... yngsti neytandinn, sem við höf-
um heyrt um, er 14 ára. .. .um
neysluna er harður kjami, sem
markaðssetur efnið sem hættulaust,
efnið er í hylkjum (belgjum) og töfl-
um mismunandi að lögun og lit, .. .
heyrst hefur að pillan kosti allt frá
2.000 kr. til 7.000 kr.
Til að stemma stigu við út-
breiðslu alsælu segist Ólafur ekki
vera hlynntur því að farið yrði af
stað með allsherjar herferð, slíkt
segir hann einungis skila árangri í
stuttan tíma. Hann vill markvissa
kynningu á hættunni og stöðugan
áróður. Skömmu eftir áramót komu
starfsmenn landlæknisembættisins
og lögreglunnar í Reykjavík saman
til skrafs og ráðagerða um leiðir
til árangurs. í kjölfarið voru for-
menn nemendafélaga framhalds-
skólanna fengnir til samstarfs um
að koma upplýsingum á framfæri
á kynningarfundum í skólunum.
Einnig var hafin samvinna við Fé-
lagsmálastofnun, Rauða kross hús-
ið og útideildina.
„Þeir sem nota alsælu virðast
ekki vera dæmigerðir fíkniefna-
neytendur, heldur dæmigerðir
framhaldsskólanemendur,“ segir
Ólafur Ólafsson, landlæknir. í sama
streng tekur Anna Björg Aradóttir,
hjúkrunarfræðingur hjá landlækn-
isembættinu og fangelsismálastofn-
un. Hún segir að fangar, sem hafi
verið í fíkniefnaneyslu, kannist við
alsælu, en hafi lítinn áhuga á henni
og vilji fremur amfetamín,“ ... sem
bendir til að neyslan sé í yngri ald-
urshópum, sem sækjast eftir vissri
stemmningu í umhverfi þar sem
dans og tíska ræður ríkjum," segir
Anna Björg.
Frelsaðir dóparar ömurlegir
Grein sem birtist í nýverið í Xtra-
blaðinu, unglingablaði sem fæst
ókeypis í kvikmyndahúsum, versl-
unum og víðar, fór fyrir bijóstið á
mörgum, sem þótti sem verið væri
að lofsyngja alsælu og hvetja til
notkunar efnisins. Annars vegar er
þar Ijallað um efnasamsetningu al-
sælu, skammtastærð, áhrif o.fl. og
hins vegar segir ungur maður frá
fjölskrúðugu næturrölti undir áhrif-
um efnisins.
Kristinn Sæmundsson, annar
ábyrgðarmaður og útg;efandi blaðs-
ins, furðar sig á að einhveijir hafí
misskilið boðskap greinarinnar, en
fagnar umræðu um málið. Hann
segir margar aðferðir til að koma
skilaboðum til fólks og útgefendur
hafi þvert á móti ætlað að benda á
hversu hættulegt sé að neita alsælu,
sérstaklega þar sem miklar líkur séu
á að efnið sé blandað hættulegri
efnum og sé í rauninni bara spítt
og sýra. Reynslusagan var að mati
Kristins raunsæ en dapurleg lýsing
á bláköldum veruleika.
Sjálfur segist Kristinn hafa verið
í miklu rugli á árum áður, en hætt
fyrir átta árum, tuttugu og eins
árs. „Hræðsluáróður höfðaði á eng-
an hátt til mín og mér fannst ömur-
legt þegar frelsaðir dóparar voru
fengnir til að lýsa hörmungarlíferni
sínu og aumingjaskap fyrir okkur
unglingunum. Umfjöllunin í Xtra-
blaðinu var á öðrum nótum, frekar
í líkingu við áróðurinum gegn al-
næmi, þ.e. þú verður að nota smokk
ef þú þekkir ekki rekkjunautinn,
en ef þú ætlar að prófa alsælu,
þótt slíkt sé hættulegt, verðurðu
að passa þig að drekka nóg. Þetta
tel ég vera ábyrga umfjöllun.
Mér finnst mjög alvarlegt ríkj-
andi viðhorf að alsæla sé hættu-
laust efni. Fólk virðist kaupa og
neyta hennar á sömu forsendum
og blómafræfla, enda talið trú um
að það hafí í höndunum eitthvert
hamingjulyf eða „lífelexír“.“
Uppruni
Uppruna alsælu má rekja til árs-
ins 1914 er þýskt efnafræðifyrir-
tæki fann upp lyfið MDA, sem ætl-
að var til að minnka matarlyst. Af
ókunnum ástæðum fór lyfið ekki á
markað, en upphafsmaður amfet-
amínsins, dr. C. Alles, komst að
örvandi áhrifum þess og upp úr
1950 hóf bandaríski herinn tilraun-
ir með efnið. Yfirherstjórnin hafði
þá þróað nýja yfirheyrsluaðferð og
átti MDA að nýtast sem nokkurs
konar „sannleikslyf". Ekki fór
mörgum sögum af árangrinum, en
í þessum tilraunum varð til MDMA
eða XTC, sem núna gengur undir
ýmsum nöfnum, oft með kynferðis-
legri skírskotun, t.d. ecstasy eða
alsæla, Adam, Eve, love (ást), E
og White dove (hvít dúfa).
Efnafræðiformúlan fyrir alsælu
er: 3,4 methylene-dioxin-methyl-
amphetamine eða MDMA. Anna
Björg Aradóttir, sem viðað hefur
að sér ýmsum upplýsingum um al-
sælu, segir að um 1970 hafi banda-
rískir geðlæknar notað efnið í lækn-
ingaskyni vegna áhrifa þess á upp-
lifun og tilfinningar. Þeir hafi reynt
efnið m.a. til að ráða bót á hjóna-
bandsvanda, alkóhólisma og þung-
lyndi. Á sama tíma hafi MDMÁ
ekki verið allsendis óþekkt meðal
ungs fólks í Bandaríkjunum, sem
neytti efnisins í þröngum hópi og
kallaði það ástarlyfið.
„Frá hippatímanum virðast ekki
vera til skráðar heimildir um auka-
verkanir, sem rekja má beint til