Morgunblaðið - 10.06.1995, Síða 5

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 10.JÚNÍ 1995 C 5
Yfirlitssýning á málverkum og skúlptúrum Georgs Baselitz í New York
Málverk af
hetjum og
önnur á hvolfi
Fyrsta stóra yfirlitssýning á málverkum og
skúlptúrum þýska listamannsins Georgs
Baselitz stendur nú í safnbyggingu Guggen-
heim á Manhattan í New York. Einar Falur
Ingólfsson skoðaði sýninguna og segir frá
listamanninum
SPÍRALLINN frægi í safn-
byggingu Guggenheim á
Manhattan, er um þessar
mundir undirlagður af
meira en 100 málverkum og
skúlptúrum þýska listamannsins
Georgs Baselitz. Þetta er fyrsta
stóra yfirlitssýningin á verkum
hans í Bandaríkjunum, og hefur
mörgum listunnandanum þótt tími
til kominn að Baselitz yrði sýndur
slíkur sómi hér vestanhafs, en
verk annarra kunnra forystusauða
ný-expressjóníska málverksins
þýska, eins og Gerhard Richters,
Anselm Kiefers og
Sigmar Polke, voru sýnd
á viðlíka hátt hér fyrir
þó nokkrum árum síðan.
En myndir Baselitz hafa
reynst umdeildari en
þessara kollega; þrátt
fyrir að verk hans rjúki út og
stundum fyrir meira en milljón
dali, og að ekkert samtímasafn
geti án fleka eftir hann verið, þá
segja sumir hann hefðbundinn og
gamaldags málara, sem feli þá
staðreynd með því að sýna myndir
sínar á hvolfi.
Hvað sem neikvæðri gagnrýni
um Baselitz líður, þá er hann óneit-
anlega einn af afkastamestu og
kunnustu myndlistarmönnum Evr-
ópu og hefur verið í sviðsljósinu í
rúma þtjá áratugi, eða allt frá því
að saksóknari íjarlægði tvö mál-
verk af fyrstu sýningu hans í Berl-
ín árið 1963 og reyndi að fá lista-
manninn dæmdan fyrir klám og
siðleysi án árangurs.
Georg Baselitz
fæddist í sveitaþorpi í
Saxlandi árið 1938,
þorpi sem stóð eftir
síðari heimsstyijöld-
ina innan austur-
þýsku landamæranna
og nærri þeim pólsku.
Myndlistarnám hóf
hann í austurhluta
Berlínar 1956, en eftir
að hafa komist upp á
kant við íhaldsama
lærifeður sína komst
hann inn í Akademíið
í Vestur-Berlín, þar
sem hann eyddi um-
talsverðum tíma í að stúdera kenn-
ingar Kandinskys og Malevich.
Hann hafnaði ríkjandi evrópskum
abstraktstílum þess tíma, leitaði
meðvitað að einhveiju fersku og
ögrandi og fann sína leið eftir að
hafa kynnst nýja ameríska mál-
verkinu; verkum listamanna eins
og Polloc.k, De Kooning og Gus-
ton. Fyrstu málverkin sem hann
sýndi þóttu ágeng og ruddaleg,
en Baselitz hélt ótrauður áfram
og naut þegar í stað mikillar at-
hygli í listheiminum evrópska.
Arið 1965 hóf Baselitz að mála
flokk mynda sem kenndar eru við
„hetjur" eða „nýja manngerð".
Þetta eru áhrifamiklar myndir af
mönnum sem vafra tötralegir um
berangurslegt og hijóstrugt lands-
lag, byggðir á erkitýpum úr þýskri
rómantík og Rússlandi fyrir bylt-
ingu. Myndirnar eru hetjulegar en
um leið má lesa út úr þeim ádeilu
á heimsstyijaldirnar og ríkjandi
gildi í stríði. Heiti þeirra eru til
dæmis Skáldið, Með rauðan fána,
og Uppreisnarmaður. í þessari
myndaröð birtist þekking Baselitz
á evrópskri sögu sem og meðvit-
und um abstraktlist, en þær eru
um leið sjálfsmyndir af listamanni
sem var meðvitaður um uppruna
sinn og með metnað til að skapa
nýja tegund málverks í
Þýskalandi.
Ári síðar, 1966, hóf
hann að mála myndir
sem eru mun meira ab-
strakt. Þar er líkams-
hlutum manna og dýra
eins og splæst saman á brota-
kenndan hátt og við brotin bland-
ast hlutar af landslagi.
Róttækasta breytingin á ferli
og stíl Baselitz átti sér svo stað
1969, þegar hann tók að sýna
fyrirmyndirnar — landslag, fígúr-
ur og uppstillingar — á hvolfi. Á
þennan hátt bað hann bæði sjálfan
sig og áhorfendur að endurskoða
grunnhugmyndirnar bak við það
að mála mynd. Hann komst að
því að besta leiðin til að frelsa
myndina frá innihaldinu, hvort
sem það væri módel, portrett eða
landslag, væri að mála hana á
hvolfi. „Hefðaveldið sem hefur
komið himninum fyrir að ofan og
jörðinni að neðan er,
hvemig sem á það er
litið, ekkert annað en
vani,“ sagði Baselitz.
„Vjð höfum vanist
þessu en þurfum ekki
að trúa á það.“
Þótt að hann hafi
síðan málað myndir
sínar á hvolfi, þá hefur
hann haldið áfram að
gera tilraunir: 1972
fór hann að mála með
fingrunum („til að
vera í beinni snertingu
við það sem ég vil ná
fram“), árið 1977 að
mála á krossvið,. og
síðan tók hann að höggva í viðinn
sem hann hafði málað á.
Kringum 1980 byrjaði Baselitz
að gera tilraunir með skúlptúr og
hefur sinnt því síðan. Vinur hann
í stóra trédrumba, og hakkar í þá
mannsform og hausa með öxum
og vélsögum, og rýður svo á þá
lit sem kallast á við kraftmiklar
pensil- eða fingrastrokur málverk-
anna.
Þegar rölt er upp spíral Guggen-
heimsafnsins, þá blasir þessi þróun
við áhorfandanum. Fyrst gefur að
líta myndir námsáranna, þær
ögrandi og kynferðislegu, þá
hetjumyndirnar, þær af uppbrotnu
fígúrunum og svo er allt komið á
hvolf: fyrst myndir af nöktum
Það má finna
myndir sem
eru jafnvel
verri en mínar
LUDWIG Richter
á leið til vinnu,
1965, 162x130 sm.
APPELSÍNUÆTA, júní 1981, 146x114 sm.
módelum, nokkrar af örnum, fólk
á baðströndum, portrett, menn að
drekka úr flöskum eða borða app-
elsínur. Þarna eru áhrifamikil
málverk af höndum sem halda á
brennandi húsum, og önnur æði
stór í sölum efst, eins og Háðið,
frá 1984, sem er af þremur mönn-
um og sá í miðið Kristfígúra. Lit-
irnir eru oft sterkir og kraftmikl-
ir, og bornir á strigann með látum.
Sú staðreynd að meginhluti mynd-
anna er á hvolfi vekur margar
hugsanir með áhorfandanum, og
víst hefur listamaðurinn rétt fyrir
sér í því að athyglin beinist í auknu
mæli að handbragðinu og raun-
veruleikinn er móttekinn á nýjan
hátt; en þegar myndirnar eru
svona margar þá kann þetta líka
að verða einhæft stílbragð sem
mætti bijóta upp.
Gagnrýnendur fjölmiðla í New
York hafa fagnað þessu tækifæri
til að sjá þetta mörg verk evrópsks
stórspámanns hér saman komin.
Annars þykja nokkrir annmarkar
á sýningunni, eins og sá að hún
missir kraft um miðbikið þar sem
eru myndir fyrstu áranna sem
Baselitz málaði á hvolfi, myndirn-
ar þykja einnig mjög missterkar,
og þá þykir slæmt að ekkert sé
sýnt af pappírsverkum eða grafík-
inni sem er stór hluti af höfundar-
verki listamannsins.
Georg Baselitz situr hinsvegar
í kastala sínum í Saxlandi, 700
ára gömlu klaustri, og hefur litlar
áhyggjur af því hvaða gagnrýni
verk hans fá hér i Bandaríkjunum.
En þrátt fyrir að hann sé dáður í
Þýskalandi, þá hefur hann líka
hlotið sinn skerf að harðri gagn-
rýni þar. Sumir rýnendur eru mjög
óhressir með nýrri verk hans,
segja þau formlaus og svo fjand-
samleg hefðbundinni fagurfræði
að þau séu hreinlega ljót. Dagblað-
ið Die Zeit segir hann ofmetnasta
málara Þýskalands.
Baselitz segist fagna svona
ummælum og oftar en einu sinni
hefur hann lýst sjálfum sér sem
hæfileikalausum listamanni. Ein-
hveiju sinni var þrýst á hann að
veija list sína og þá sagði hann:
„Það má finna myndir sem eru
jafnvel verri en mínar.“
Aðrir lofa list hans, eins og
Norman Rosenthal hjá Royal Ac-
ademy í London. Hann segir Base-
litz mesta málara sinnar kynslóðar
í Evrópu og að hann hafí tekið
„mikilvæg tákn og fyrirmyndir úr
miðevrópskri menningu, eins og
tréð, skóginn og veiðivörðinn,
hundinn, björninn og örninn, brot-
ið þau upp og sett á hvolf til að
gera þau skýrari og skoða þau í
einlægni.“
Baselitz kveðst halda sig við
mótíf sem kunn eru úr listasög-
unni og einnig nokkur sem tengj-
ast þýskri sögu, en fyrirlítur alla
hugmyndafræði og þvertekur fyrir
að hægt sé að finna pólitíska eða
félagslega merkingu í myndum
sínum. Hann segir að hlutverk list-
ar í samfélaginu sé: „Það sama
og góðir skór, og ekkert annað.“
Hann hefur skapað verk sem hrífa
og eru falleg, en meirihluti þeirra
er þó hrár og grófur. Baselitz seg-
ir það hafa með bakgrunninn að
gera: „Það sem þú upplifir mótar
auðvitað sýn þína á heiminn. Ég
var barn þegar ég sá hryllinginn
í Dresden og þjáningarnar eftir
stríðið. Ég var enn mjög ungur
þegar mér var sagt af fávísum
hugmyndafræðingum að ég gæti
ekki málað neitt nýtt, því það hent-
aði ekki pólitískum þörfum þeirra.
Ég brást mjög aggresíft við því
öllu saman. Kannski er það ástæð-
an fyrir því að ég á í vandræðum
með fegurð. Hundrað sinnum hef
ég málað konuna mína og égiield
að sumar myndanna séu mjög fín-
ar, en alltaf segir hún: Af hveiju
geturðu aldrei gert mig fagra?“
Baselitz segir listamenn þurfa
að hafna öllu sem þeim er kennt
og að sem betur fer hafi hann
gert það. „Ég er upptekinn af
andófi,“ segir hann. „Listasagan
er heldur ekki bein eins og vísinda-
sagan, þar sem allt er byggt á því
sem á undan kom. List er saga
höfnunar á því gamla og leit að
nýju upphafi. Og það er það sem
ég reyni að gera.“
MENNING/LISTIR
NÆSTU VIKU
MYNDLIST
Kjarvalsstaðir
Verk Guðmundar Einarssonar frá
Miðdal, Bjarni Hinriksson og Kristján
Steingrímur Jónsson fram í miðjan
júní.
Safn Asgríms Jónssonar
Vormenn í íslenskri myndlist til 31.
ágúst.
Ásmundarsafn
Stillinn í list Ásmundar fram á haust
Listasafn Sigurjóns Ólafssonar
Sýn. Þessir kollóttu fram eftir sumri.
Gerðarsafn
Grímur Marinó Steindórsson sýnir til
18. júní. Verk Gerðar Helgadóttur til
16. júlí.
Galleri Stöðlakot
Soffía Sæmundsdóttir sýnir til 20.
júní.
Gallerí Umbra
Ulla-Maija Vikman sýnir til 21. júní.
Listhús 39
Margrét. Guðmundsdóttir sýnir til 26.
júní.
Við Hamarinn
Þóra Þórisdóttir sýnir til 18. júní.
Nýlistasafnið
10 myndlistarmenn sýna til 25. júní.
Snegla Listhús
Slæðudagar til 16. júní.
Hafnarhúsið
Sjóminjasýning til áramóta.
Gallerí Sólon íslandus
Myriam Bat-Yosef sýnir til 25. júní.
Listhúsið Laugardal
Ólafur Oddsson sýnir til 19. júní.
Hafnarborg
„Stefnumót listar og trúar“ til 26.
júní.
Þjóðminjasafnið
Sýn. á óþekktum ljósmyndum eftir
Bjama Kristinn Eyjólfsson.
Hallgrímskirkja
Kirkjulistavika; Myndlistasýning
bama úr Myndlistaskólanum í
Reykjavík. Sýning textíllistakonunn-
ar Else Marie Jakobsen.
Mokka
Harpa Árnadóttir sýnir til 20. júní.
Gallerí Greip
Börkur Arnarson og Svanur Krist-
bergsson sýna til 13. júní.
Gallerí Fold
Dósla, Hjördís og Örn Ingi sýna til
25. júní.
Tryggvagata 15
Kjartan Guðjónsson sýnir til 30. júní.
Norræna húsið
Umhverfislist í salarkynnum og um-
hverfi hússins til 9. júlí.
Gallerí Sævars Karls
Þóra Sigurðardóttir sýnir.
TONLIST
Sunnudagur 11. júní
„Sólisti á Sólon“; Guðni Franzson á
Sóloni íslandusi. Orgeltónleikar Gill-
ian Weir í Hallgrímskirkju kl. 17.
Mánudagur 12. júní
Diddú og Bamakór Grensáskirkju í
kirkjunni kl. 20.30.
Þriðjudagur 13. júní
Listasafn Sigurjóns Ólafssonar; Guð-
rún Birgisdótir, Martial Nardeau og
Pétur Guðmundsson.
Fimmtudagur 15. júní
Requiem og Litanía eftir Mozart í
flutningi Sólrúnar Bragadóttur,
Hrafnhildar -Guðmundsdóttur, Gunn-
ars Guðbjörnssonar og Magnúsar
Baldvinssonar, Mótettukórs Hall-
grímskirkju og Sinfóníuhljómsveitar
Islands undir stjórn Harðar Áskels-
sonar kl. 20. Við sálumessuna er
dansatriði eftir Nönnu Ólafsdóttur.
Föstudagur 16. júní
Requiem og Litanía Mozarts kl. 20.
Þjóðleikhúsið
West Side Story lau. 10. júní.
Taktu lagið, Lóa! lau. 10. júní, fim,
fös.
Kvennaskólaævintýrið sun. 11. júní,
mán.
Kaffileikhúsið
Herbergi Veroniku sun. 11. júní, fim,
fös.
Möguleikhúsið
Mitt bælda líf lau. 10. júní, þri.
Kirkjulistahátíð
Siðasta heimsókn Guðríðar Símonar-
dóttur í kirkju Hallgríms sun. 11.
júní kl. 20.
Upplýsingar um listviðburði sem ósk-
að er eftir að birtar verði í þessum
dálki verða að hafa borist bréflega
fyrir kl. 16 á miðvikudögum merkt-
ar: Morgunblaðið, menning/listir,
Kringlunni 1, 103 Rvk. Myndsendir:
91-691181.