Morgunblaðið - 14.06.1995, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 14. JÚNÍ 1995 B 5
Kaldari sjór en dæmi eru um frá upphafi mælinga
Hætta á að svalsjórinn
hafi slæm áhrif á lífríkið
í LEIÐANGRINUM mældist sjórinn
undan Norðurlandi aðeins 0-1 gráðu
heitur og er það mikil breyting frá
undanförnum íjórum árum þegar
innstreymi hlýsjávar á Norðurmið
mældist 3-4 gráður. Annars staðar
við landið er hiti og selta einnig í
lægra lagi og upphitun í yfirborðs-
lögum er lítil en fer vaxandi. „Gróð-
urfar“ er þó víða töluvert og átu-
magn yfir meðallagi.
Leiðangurinn var farinn í maí og
byq'un júní á rannsóknaskipinu
Bjarna Sæmundssyni. Rannsókna-
menn voru tíu auk Svend Aage.
Athuganir voru gerðar á 160 stöðum
umhverfis landið, bæði á landgrunn-
inu sjálfu og utan þess. Almennt
ástand sjávar var kannað og mæld
útbreiðsla og magn þörungagróðurs
á íslenskum hafsvæðum. Auk hefð-
bundinna rannsókna fóru fram hita-
og seltumæiingar á Breiðafirði og
mælingar á koltvísýringi í sjó á
ýmsum stöðum.
Þá var stórverkefni í straummæl-
ingum ýtt úr vör þegar tíu rekduflum
var hent í sjóinn við sunnan- og
vestanvert landið. I Ieiðangrinum var
einnig safnað gögnum um veðurfar
fyrir Veðurstofu Islands og sjósýn-
um fyrir Geislavarnir ríkisins.
Svalsjór ríkjandi fyrir norðan
Helstu niðurstöður vorleiðangurs-
ins um ástand sjávar og svifs voru
þær að selturíki hlýsjórinn suður og
vestur af landinu var 5-7 gráða heit-
ur eða undir meðallagi. Svend segir
að hlýsjávarins hafi ekki gætt undan
Norðurlandi en þar hafi ríkt kaldur
svalsjór norðan úr hafi, jafnt á
grunnslóð sem dýpra og víðar og í
meira mæli en áður hafi mælst.
„Svalsjórinn var um 0-0,7 gráða
heitur og er það jafnvel nokkrum
brotum kaldara en
í vetur þegar
mörgum-þótti nóg
um. Á landgrunn-
inu náði svalsjór-
inn állt austur fyr-
ir Austurland, að
Lónsbug. Auk
þess mældist
ískaldur pólsjór á
Húnaflóasvæðinu
en hitastig hans
var minna en mín-
us ein gráða.
Þetta eru mikil
umskipti ef miðað
er við síðastliðin
ijögur ár þegar
innstreymi hlý-
sjávar var í góðu
lagi.“
Tangarsókn
pólsjávarins
Að sögn Svends hefur sjónum í
kringum landið verið skipt í þrjá
flokka miðað við hitastig. Hlýsjór
er 3-7 gráða heitur en svalsjór 0-2
gráðu heitur. Pólsjór er þar fyrir
neðan og frýs við -2 gráður.
„Það má segja að á íslandsmið
sæki einkum tvejr hafstraumar.
Annars vegar kaldir straumar að
norðan og hlýi sjórinn að sunnan.
Með hlýja sjónum getur líka gætt
áhrifa frá köldum straumum frá
miðunum við Labrador og Vestur-
Grænland og blandast hlýja sjónum
sem kemur til landsins. Þannig get-
ur verið um tangarsókn tveggja
kaldra strauma að ræða. Svali sjór-
inn fyrir norðan er í raun blanda
af hlýsjó og pólsjó. Lagskiptingar
gætir í hlýsjó og pólsjó en síður í
svalsjó. Hann er alltaf til staðar
djúpt norður af landinu og hefur
borist alla leið upp að því í vor.“
Slæm áhrif á lífríkið
Svend Aage segir að erfitt sé að
segja til um ástæður fyrir svölum
sjó og þar geti margt átt hlut að
máli. „Það er freistandi að draga
þá ályktun að hinar langvarandi
norðanáttir, sem hafa verið ríkjandi
Fyrstu niðurstöður eru nú komnar úr vorleið-
angri Hafrannsóknastofnunar og sýna þær kald-
ari sjó á Norðurmiðum í ríkari mæli en dæmi eru
um í samsvarandi rannsóknum, sem hófust árið
1949. Kjartan Magnússon ræðir við Svend Aage
Malmberg, haffræðing hjá Hafrannsóknastofnun,
um leiðangurinn og hugsanleg áhrif svalsjávarins
á lífríkið í hafinu.
í vetur og vor, hafi
þarna áhrif á. Ríkjandi
kuldi í loftslagi kemur
að lokum fram í kaldari
sjó. Segja má að það
ríki enn vetur á Norð-
urmiðum og gæti það
ástand ríkt fram eftir
sumri.
Þrátt fyrir aukinn
yfirborðshita og inn-
streymi hlýsjávar að
sunnan tekur það sjó-
inn undan Norðurlandi
nokkra mánuði að
hlýna svo nokkru nemi.
Svalsjórinn er óvistleg-
ur og ég efast um að
hann sé nokkuð skárri
en pólsjór. Því er mikil
hætta á því að svalsjórinn hafi slæm
áhrif á lífríkið og nytjastofnana. Til
dæmis gæti dregið úr vexti loðnunn-
ar og stofninn jafnvel minnkað. Slíkt
kæmi fljótlega fram hjá öðrum
stofnum, sem lifa á loðnunni, til
dæmis þorskinum. Svalur sjór gæti
einnig dregið úr viðkomu nytjastofn-
anna þegar seiðin rekur í hann úr
Svend Aage
Malmberg
MAGNÚS Daníelsson, efnafræðingur á Hafrannsóknastofnun, og
Leifur Vigfússon, háseti á rannsóknaskipinu Bjarna Sæmunds-
syni, búa sig undir að varpa rekdufli fyrir borð.
kiakinu við sunnanvert landið."
Mikil áta
Þörungagróður var allnokkur á
landgrunninu vestan lands og norð-
an en iítill fyrir Austur- og Suður-
landi. Átumagn var töluvert á flest-
um stöðum umhverfis landið, sér-
staklega úti af Norðvestur- og Norð-
austurlandi. Þá var mjög mikil áta
úti af Suðvesturlandi. Átan skiptist
í hlýsjávar- og kaldsjávartegundir í
góðu samræmi við ástand sjávar.
Næringarsölt voru svo í samræmi
við þörungagróður, yfirleitt há á
gróðurlitlum svæðum en lág á gróð-
urmeiri svæðum.
Djúpt út af Norðaustur- og Aust-
urlandi fannst kaldur Austur-
íslandsstraumur, svokölluð köld
tunga sem heldur sig á þessum slóð-
um. í þessum straumi var selta til-
tölulega há og bendir það ekki til
að hafís berist úr þeirri átt en mikil
selta og hafís fara sjaldnast saman.
Jafnframt var áta þar að venju mik-
il, sem heldur gróðri í skeljum.
„Áður fyrr var hlýsjó nær alltaf að
finna undan Norðurlandi á vorin. Á
ofanverðum sjöunda áratugnum
breyttist Austur-íslandsstraumurinn
úr svalsjávarstraumi í pólsjávar-
straum, það er að segja
seltan lækkaði. Hafís
fylgdi i kjölfarið næstu
árin og breytingar á
göngum norsk-íslensku
síldarinnar enda er pól-
straumur bæði kaldur
og ætissnauður. Ekki
er unnt að spá nokkru
um hvort sama ferli sé
að eiga sér stað nú eða
hvort þetta svala vor
sé aðeins stök undar-
tekning. Slíkt hefur
gerst áður, segir Svend
Aage.“
Leiðangursmenn
komust í skilin milli
hins kalda Austur-
íslandsstraums og hlý-
sjávar í Noregshafi djúpt úti af
Áusturlandi eða handan við Jan
Mayen-hrygg og þar fundu þeir síld.
„Við fundum hana austar og sunnar
en í fyrra og í minni mæli. Þar var
aimennt lítið af þörungagróðri en
mikið af rauðátu í heita sjónum og
pólátu í hinum kalda. Það er ólíklegt
að síldin eigi eftir að nálgast landið
frekar en hún
gæti leitað áfram
norður, í átt að
Jan Mayen, eins
og í fyrra.“
Straum-
mælingar
stórauknar
í leiðangTÍnum
var einnig hugað
að lögnum fyrir
straummælingar
og svonefndar
setgildrur á
nokkrum stöðum
í hafinu við land-
ið. Þá var stór-
verkefni í
straummæling-
um hrundið af
stað þegar tíu
rekduflum var
varpað út á jafn-
mörgum stöðum við sunnan- og vest-
anvert landið. Um er að ræða sam-
starfsverkefni Hafrannsóknastofn-
unar og bandarískrar hafrannsókn-
arstofu og verður kostnaði við verk-
efnjð væntanlega skipt til helminga.
Áformað er að varpa út tíu duflum
ársfjórðungslega næstu þrjú árin.
Þeim er ætlað að athuga yfirborðs-
strauma og verður fylgst með þeim
frá gervihnöttum. Efsti hluti rekduf-
lanna er blár og hvítur og vel sýni-
Iegur. Svend Aage biður sjófarendur
um að láta þau í friði en láta vita
til Hafrannsóknastofnunar ef þau
laskast.
Svend segist binda miklar vonir
við straummælingarnar enda sé það
nú í fyrsta sinn sem stofnunin nýti
slíka tækni af alvöru. „Hingað til
hafa aðeins örfá rekdufl verið notuð
til straumrannsókna á íslandsmiðum
og hafa þau vissulega gefið gagnleg-
ar en þó heldur strjálar vísbending-
ar. Nú er hins vegar stefnt að fjöl-
mörgum duflum, um 120 talsins,
varpað út kerfisbundið með ákveðnu
millibili í þrjú ár og munu þau vafa-
laust gefa okkur mun traustari upp-
lýsingar um feril hafstraumanna í
kringum landið en við höfum átt
kost á hingað til.“
HITASTIG sjávar á 50 metra dýpi í maí-júní 1994
25" 20" 15" . 0°
.// : J /1 0°
°" ■ í. / /• n r . f 0 /h l/d 66"
(L f
1995 A /Jj
' 5° 64'
7° C/~
/ ! / f HITASTIG sjávar á 50 metra dýpi í maí-júní 1995