Morgunblaðið - 23.06.1995, Blaðsíða 4

4 B FÖSTUDAGUR 23. JÚNÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
f
DAGLEGT LÍF
BRJOSTA
KRABRAMETN
•ÞAÐ ERU um 68% líkur á að íslensk kona sem greinist með brjóstakrabbamein
sé á lífi fimm árum síðar, en álitið er að tólfta hver kona hér á landi fái sjúkdóm-
inn fyrir áttrætt.
•Lífsmöguleikar kvenna sem fá brjóstakrabbamein hafa
aukist undanfarna áratugi, en á sama tíma hefur konum
Q'ölgað sem greinast með sjúkdóminn.
•í fyrra greindust alls 136 konur hér á landi
með krabbamein í brjóstum.
Það er hærri tala en
undanfarin ár, árið
1993 greindust 112
konur með brjósta-
krabbamein og
árið 1992 voru það
115 konur.
MARGT bendir til
að aukin hreyfing
meðal fullorðinna
kvenna dragi úr lík-
um á brjóstakrabba-
meini.
Lifnaðarhættir á
unglingsárum geta haft
áhrif á krabbameinsmyndun síðar
TÓLFTA hver kona á íslandi sem
er undir áttræðu getur átt von á
að fá brjóstakrabbamein. Engin
allshetjar uppskrift er til að líferni
sem kemur í veg fyrir þennan sjúk-
dóm. Þó hafa vísindamenn komist
að þeirri niðurstöðu að atriði eins
og reglubundin hreyfing, vissir
lifnaðarhættir á unglingsárum og
sumar fæðutegundir og vítamín
geti haft fyrirbyggjandi áhrif á
myndun brjóstakrabbameins.
Erfðaef ni sem fylgja
fjölskyldum
„Vísindamenn hafi uppgötvað
gen sem fylgja ákveðnum fjöl-
skyldum. Auknar líkur eru á að
konur sem ganga með þessi erfða-
efni fái btjóstakrabbarhein", segir
Sigurður Bjömsson læknir. I þessu
sambandi hafa risið upp ýmsar sið-
fræðilegar spurningar um hvernig
beri að fara með slíkar upplýs-
ingar. Hvemig líður konu sem veit
að hún ber slík gen? Á hún að
upplýsa fjölskyldu sína, vinnuveit-
anda, líftryggingafélag o.s.frv?
Það hefur einnig komið á daginn
að í sömu ættum er aukin tíðni á
bijóstakrabbameini meðal kvenna
og blöðrahálskrabbameini hjá körl-
um. Starfsemi beggja þessara
kirtla stjómast að miklu leyti af
kynhormónum.
íslendingar standa býsna fram-
arlega í erfðafræðirannsóknum,
ekki síst á brjóstakrabbameini,
enda eru aðstæður til slíkra rann-
sókna mjög hagstæðar hér á landi
m.a. vegna vegna þess hve auð-
velt er að relqa ís-
lenskar ættir. Hér eru
til í geymslu vefjasýni
frá skurðaðgerðum og
krufningum sem
spanna yfir 60 ár og
era varðveitt í Dung-
als-safni í húsi
krabbameinsfélagsins
I Skógarhlíð.
Með nýrri líffræði-
tækni er hægt að
skoða vefi úr heilu
fjölskyldunum, rann-
saka sjúkdóma sem
hafa lagst á ættir,
taka út gömul sýni og
kortleggja erfðafræð-
ina. Þá hefur krabba-
meinsskráin að geyma upplýsingar
um öll krabbamein sem greinst
hafa á íslandi á síðustu áratugum.
Hinsvegar segir Sigurður að þau
tilfelli þegar konur bera þessi
þekktu erfðaefni í sér séu einungis
innan við 5% af þeim sem greinast
almennt með bijóstakrabbamein.
Það þýðir að 95% af bijóstakrabba-
meinstilfellum eru tilviljanakennd
en ekki arfgeng.
Lengd f rjóa tímabllsins í lífi
konunnar skiptir máll
„Talið er að áhættuþættirnir séu
ýmsir þegar bijóstakrabbamein er
annarsvegar. Þær konur sem bytja
snemma að hafa tíðir eru í meiri
hættu en þær sem bytja seint. Það
er ekki óalgengt að stúlkur séu
10-11 ára þegar þær bytja að hafa
tíðir.
í þessu sambandi
segir Sigurður líklegt
að hreyfing sé mikil-
væg. „Það hefur ítrek-
að sýnt sig í rannsókn-
um erlendis að hreyf-
ing á unglingsárum
minnkar hættu á
brjóstakrabbameini
m.a. þar sem stúlkur
sem stunda íþróttir af
alvöru bytja seinna á
blæðingum en þær sem
lítið hreyfa sig. Margt
bendir til að aukin
hreyfing meðal fullorð-
inna kvenna dragi
einnig úr Iíkum á
btjóstakrabbameini."
Þá segir hann að konur sem
hætta seint á blæðingum, um
fimmtugt, séu líka í aukinni hættu.
„Lengd frjósemisskeiðs hefur mik-
ið að segja með tilliti til bijósta-
krabbameins. í hveijum tíðahring
verður bijóstvefurinn bæði fyrir
örvandi og slakandi áhrifum fyrir
tilstuðlan kvenhormóna.
Ef konur byija seint (15 ára)
og hætta snemma (40 ára) á blæð-
ingum eru tíðahringimir færri, eða
standa yfir um 25 ára skeið, á
meðan kona sem bytjar 10 ára á
blæðingum og er ftjó til fimmtugs
hefur í fjörutíu ár mánaðarlega
örvun á bijóstakirtlana og miklu
fleiri tíðahringi.“
Þá segir Sigurður að aðrir
áhættuþættir tengist bameignum.
Konur sem eignast ekki börn eða
bytja seint að eignast börn eru í
meiri hættu að fá bijóstakrabba-
mein en þær sem byija snemma
að eignast börn og hafa börnin
lengi á bijósti. Þetta kemur aftur
inn á fjölda tíðahringja sem falla
út á meðgöngu og meðan gefið er
btjóst.
Ekkl sjálfgefið að taka
hormóna á breytlngaskeiði
Hormónagjöf á breytingaskeiði
heldur við áhrifum á bijóstkirtlana
eftir að ftjósemistímabilinu lýkur.
„Það hefur verið sýnt fram á að
hormónagjöf á þessum aldri hefur
einhver áhrif í aukningu á bijósta-
krabbameini.
Hinsvegar vil ég taka skýrt fram
að ávinningurinn af hormónagjöf
á þessum árum er oft mikill í bættri
líðan, minni svitakófum, færri
æðasjúkdómum og minni bein-
þynningu og getur því verið langt-
um meiri en þau örfáu bijósta-
krabbameinstilfelli sem bætast
við.“
Sigurður ráðleggur konum að
hreyfa sig, taka vítamín eða lýsi,
kalk og reykja ekki. Þá geta þær
kannski hægt á einkennunum sem
fylgja þessum aldri án þess að taka
hormónalyf.
Hvað getnaðarvarnarpilluna
snertir segir Sigurður að hún sé
öðruvísi samsett en hormónar sem
konur fá á breytingaskeiði. „Fátt
bendir til að notkun pillunnar eftir
að konur eru orðnar tvítugar og
hafa eignast börn valdi aukningu
á bijóstakrabbameini."
Aftur á móti segir Sigurður að
svo virðist sem það skipti verulegu
máli hvaða áhrifum bijóstkirtlarnir
verða fyrir á unglingsárum. „Á
vaxtarárunum er að mínu mati
ekki æskilegt að stúlkur taki pill-
una.“
Lifnaðarhættir ungllngsðranna
koma í IJós á miðjum aldrl
„í mínum huga er engin spurn-
ing að lifnaðarhættir á unglingsár-
um, reykingar, mataræði, hormón
og annað áreiti sem bijóstkirtlar
ungra stúlkra verða fyrir hafa
áhrif á krabbameinsmyndun síðar
á ævinni og almennt hvernig heils-
an verður þegar fram líða stundir."
Sigurður segir að í viðurkenndri
sænskri rannsókn hafi orðið áttföld
aukning á bijóstakrabbameini eftir
20 ár hjá þeim unglingsstúlkum
sem tóku pilluna í meira en fjögur
ár á árunum milli 1960 og 1970.
Mataræði og umhverflsþættir
Athygli hefur í auknum mæli
beinst að umhverfinu og lifnaðar-
háttum fólks. „í Japan er bijósta-
krabbamein sjaldgæft. Ef japansk-
ar konur flytja með japönskum
eiginmönnum sínum til Bandaríkj-
anna og eignast þar japanskar
stúlkur era þær stúlkur engu að
síður í jafn mikilli hættu og þær
bandarísku á að fá bijóstakrabba-
mein síðar á ævinni, þrátt fyrir
japönsk gen.“
Áfengl og reykingar
Reykingar kunna að skapa
vanda. „Það hefur hinsvegar verið
Sigurður
Björnsson læknir