Morgunblaðið - 05.08.1995, Blaðsíða 2
2 B LAUGARDAGUR 5. ÁGÚST 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Málarastríð á Montmartre
VIÐ munum allir snúa aftur á Rue
Ravignan," sagði Pablo Picasso er
hann var kominn á efri ár og vísaði
til götu þeirrar á Montmartre, sem hann bjó
Við er hann dró fram lífið sem ungur málari
í París. Orðstír Montmartre-hverfisins var
þvílíkur að jafnvel Picasso kaus að gleyma
þeirri eymd sem hann bjó við þar er hann
var ungur og óþekktur málari.
Montmartre stóð utan borgarveggja París-
ar fram til ársins 1860. Þar bjuggu lítillátir
handverksmenn áður en listamenn og kaba-
rettar héldu innreið sína. Hverfið var ekki
annað en þorp og átti ekki aðra framtíð fyr-
ir sér, sagði Renoir, en ástæðan var sú að
aðeins voru fimm brunnar á Montmartre.
Hann lét þessi orð falla árið 1915 en þá
höfðu flestir málararnir flutt sig um set nið-
ur á Montparnasse og grá steinhús höfðu
risið um hverfið. Enn eimir þó eftir af töfrum
Montmartre og íbúar þess tala gjarnan um
.þorpið, jafnvel þó að nú beri mest á póst-
'korta- og minjagripaverslunum.
Einn þekktasti staður hverfisins er Place
du Tertre, þar sem jafnan er þröng málara
af öllum stærðum og gerðum sem mála
myndir sínar á torginu. Þeim íjölgar ár frá
Hart er deilt um list-
rænt gildi götumálar-
anna í hinu sögufræga
Montmartre-hverfi
í París
ári og nú hefur ný innrás bæst við, rússnesk-
ir málarar sem hafa ekki aðeins viðskipti af
þeim sem fyrir eru, heldur bjóða verk sín
einnig á lægra verði, að því er segir í The
International Herald Tribune. Verk eru boðin
á 300 franka, tæpar 4.000 kr.og ef ekki er
áhugi fyrir hendi, eru menn ekki seinir á sér
að lækka verðið niður í 100 og jafnvel 80
franka, rúmar 1.000 kr. ísl.
Gönguferð um Montmartre hefur glatað
töfrum sínum,“ segir André Roussard, sem
rekur gallerí við Tertre-torg. Hann er að
skrifa sögu málaranna í hverfinu og er þeirr-
ar skoðunar að götumálararnir verðskuldi
ekki nafnbótina listamenn. „Hér hafa lista-
menn ekki málað utandyra frá því að Van
Gogh var og hét,“ segir hann.
Til að reyna að tryggja gæði þeirra verka
sem boðið er upp á hjá götumálurum í hverf-
inu, hefur borgarstjóri hverfisins ákveðið að
skipta torginu upp í 140 „hólf“ sem 280
„virtir listamenn“ skiptast á um. Mat á list-
rænum hæfileikum þeirra felst í að þeir verða
að sýna fæðingarvottorð, vottorð fyrir dvalar-
leyfi og kvittanir frá skattayfirvöldum um
að þeir hafi talið fram. Að launum fá þeir
nafnspjald með númeri þess hólfs sem þeim
hefur verið úthlutað.
En þeir málarar sem engin leyfi hafa koma
sér engu að síður fyrir á götunum sem liggja
að torginu, svo að þegar ferðamennirnir kom-
ast að endingu þangað er pyngjan tóm. Þess-
ir málarar eru afar ósáttir við takmarkanir
yfirvalda á Montmartre, segja lögreglu sekta
þá eins og þeir væru portkonur að störfum
og að yfirvöld séu hreint ekki í stakk búin
til að ákveða hvað sé list og hvað ekki.
Deilurnar hafa farið harðnandi á síðustu
mánuðum, samtök óháðra listamanna á Ter-
tre-torgi segja aðgerðir yfirvalda ólöglegar
og hefðin fyrir listrænu frelsi í hverfinu eigi
að gilda. Aðrir standa fast við það að öllum
götusölum sé skylt að vfsa fram leyfi, og því
ekki málurum eins og öðrum?
VERK „virtra listamanna" eða
óbreyttra götusala? Ferðamenn virða
fyrir sér varninginn á Place du Tertre.
Mynd um ástarsamband Verlaine og Rimbaud
Gáski o g grimmd
CATHERINE Malfitano í „Antoníusi og Kleópötru“ eftir Samuel Barber. Malfitano er einn þeirra
söngvara sem leggja áherslu á að koma fram í nýjum óperum.
Eínnota óperur
AÐ ER alltaf sama sagan.
Ákveðið er að panta nýja
óperu og tónskáldið er
nokkur ár að semja hana. Sviðið er
hannað og sett upp, búningar saum-
aðir og listamenn æfa hlutverk sín.
Svo er frumsýnt, tónlistargagnrýnd-
endur hópast á sýninguna til að
' hlýða á og stjómendur óperuhús-
anna geta aðeins vonað það besta.
í kjölfarið birtist gagnrýnin og hvort
sem hún er góð eða slæm, hverfur
óperan í gleymskunnar dá um leið
: og sýningum lýkur.“
Svo farast blaðamanni The Inter-
. national Herald Tribune orð er hann
fór í saumana á því hver ástæðan
er fyrir því að nýjar ópemr virðast
vera nánast einnota.
Óperur sameina mörg listform og
þær em geysilega dýrar í uppsetn-
ingu. Fá ópemhús hafa efni á að
setja það sem þeim dettur í hug á
svið. „Áhorfendur geta verið afar
hverflyndir þegar nýjar ópemr em
annars vegar, verk sem em ekki á
topp tíu ópemlistanum," segir Char-
les MacKay, yfirmaður St. Louis
ópemnnar þar sem ný verk em flutt
með reglulegu millibili „Ástæðumar
em margar. Fólk segir miðana svo
dýra og ekki vilja allir hætta á að
borga fyrir miða á ópem sem þeim
fellur svo ef til vill ekki.“
Frumflutningur alltaf kostur
Hins vegar era kostimir þeir við
að setja upp nýja ópem að fmm-
flutningur vekur ævinlega athygli.
Gagnrýnendur mæta ömgglega,
í sem er ekki eins víst þegar verk séu
sett aftur upp. Nærvera gagnrýn-
enda er nauðsynleg til að detta ekki
út af listakortinu. Gagnrýnendur
hafa sætt ámæli fyrir að eiga stóran
þátt í því að verk séu aðeins sett
upp einu sinni með því að láta að-
eins sjá sig við fmmflutning en í
þessu felst einnig mótsögn, því
gagnrýnendur rifu oftar en ekki í
Hvers vegna eru
nýjar óperur
sjaldnast færðar
upp oftar en einu
sinni?
sig ópemr á 19. öld þó að áhorfend-
ur hafi sótt þær stíft og geri enn,
öfugt við það sem gerist í dag.
Gagnrýnendur lofa verk í hástert
sem hlýtur þó litla aðsókn.
Þá verða óperuhús að taka tillit
til fjölda sýninga á ári. í húsi þar
sem settar era upp fjórar sýningar
á ári, verður að feta hinn gullna
milliveg þekktra verka og óþekktra.
Slíkt er mun auðveldara t.d. hjá sin-
fóníuhljómsveitum sem geta laumað
nýjum verkum inn á milli annarra
eldri og þekktari á tónleikum.
„Nýtt verk hefur göngu sína með
látum en síðan ekki söguna meir,
hvort sem að það er skelfilegt eða
frábært,“ segir tónskáldið Dominick
Argento. „Verkið er sett upp einu
sinni og þar með hefur það þjónað
tilgangi sínum. Við semjum einnota
óperur nú á dögurn."
Margir halda því fram að lykillinn
að vinsældum „gömlu" óperanna sé
umfjöllunarefnið, aðalpersónurnar
oftar en ekki ofurmenni og sögu-
þráðurinn ævintýralegur. Vinsældir
margra nýrra ópera, sem taka dæg-
urmálefni fyrir, hrekja þessa stað-
reynd að einhveiju leyti. Vinsældir
óperannar „Dauði Klinghoffers“ er
gott dæmi um þetta.
Þekktir söngvarar halda sig
fjarri
Eitt af þeim vandamálum, sem
við blasa þegar setja á upp nýtt
verk, er flutningurinn. Ein besta
leiðin til að fá fólk á óperusýningar
er að fá þekkta söngvara til að koma
fram í þeim og söngvarar á borð
við Luciano Pavarotti og Kathleen
Battle koma vart fram í yngri óper-
um en þeim sem Rossini samdi. í
nýjum verkum koma fyrst og fremst
ungir og lítt þekktir söngvarar fram.
Það tekur langan tíma að læra ný
hlutverk, tíma sem vinsælir söngv-
arar kjósa fremur að veija í að flytja
verk sem að þeir þekkja.
Söngvarar taka þó ekki þátt í
flutningi nýrra verka í tómri neyð.
„Ég syng ekki í nýjum verkum í von
um að geta einhvem tíma endurtek-
ið flutninginn," segir sópransöng-
konan Catherine Malfitano. „Ástæð-
an er sú að ég vil fínna það að ég
sé uppi á þessari öld auk þess sem
samvinnan með tónskáldinu er ein
mesta ánægja sem söngvari getur
orðið aðnjótandi."
Margir söngvarar sem syngja
ekki í nýjum verkum hafa borið
fyrir sig vankunnáttu tónskálda á
raddsviði söngvaranna. Það er hins
vegar gömul saga og ný, Beethoven
samdi t.d. miklu fremur fyrir ímynd-
aðar raddir en raunverulegar.
Sígilt fyrir barnabömin
Ekki er öll von úti með nýleg
verk. Því oftar sem þau eru flutt,
því fleiri heyra þau og auknar líkur
eru á því að þau verði sett upp ein-
hvers staðar annars staðar. Falli
óperugestum það sem þeir heyra,
er aðsóknin tryggð, segir forstjóri
San Fransiskó-ópemnnar, Lotfí
Mansouri, og nefnir sem dæmi verk-
ið „Hættuleg kynni“ (Dangerous
Liaisons). Yfirmaður Opera America
styrktarsjóðsins segist gera sér fylli-
lega grein fyrir ábyrgðarhlutverki
sínu. „Þegar ég hlusta á nýja óperu
spyr ég sjálfan mig; skemmti ég
mér vel? Gæti ég hugsað mér að
sjá þetta verk aftur og aftur? Ég
reyndi að gleyma því ekki að þetta
gætu verið verkin sem bamabörnin
mín munu hlýða á reglulega."
NÚ ÞEGAR verið er að ljúka
við kvikmynd um ástar-
samband frönsku 19. aldar
ljóðskáldanna Pauls Verlaine
(1844-1906) og Arthurs Rimbaud
(1854-91) segja ýmsir það undar-
legt að engum skyldi hafa dottið
það í hug fyrr að gera slíka mynd.
Það er pólski kvikmyndagerðar-
maðurinn Agnieszka Holland sem
leikstýrir hinni nýju mynd sem ber
enska nafnið Total Ecliþse. í The
European Magazine segir að mynd-
in muni að öllum líkindum vekja
mikla athygli er hún verður frum-
sýnd á kvikmyndahátíðinni í Fen-
eyjum nú í ágúst.
Miskunnarleysi
Verlaine og Rimbaud ortu mörg
ástríðufull Ijóð sem kannski endur-
spegla að einhvetju leyti líf þeirra
sem einkenndist af annars vegar
gáska og hins vegar undarlegu
miskunnarleysi. Var grimmd
Verlaines svo mikil að Holland hef-
ur þurft að fella burt ýmis atriði
úr ævisögu hans til að kvikmyndin
yrði ekki of ofbeldiskennd. í viðtali
við The European Magazine segir
Holland að meðal þess sem fram-
leiðendur kvikmyndarinnar leyfðu
ekki að yrði sagt frá var ofbeldi
Verlaines gagnvart börnum og
konum. „Við máttum t.d. ekki sýna
þegar hann kastaði nýfæddu barni
sínu í vegg. Það mátti heldur ekki
segja frá því að Verlaine hafði ver-
ið í tygjum við unga drengi áður
en hann kynntist Rimbaud, mönn-
um þótti sagan a.m.k. betri ef hvor-
ugur hafði fundið til samkyn-
hneigðar áður en þeir kynntust."
Sagan
Árið 1871 bauð Verlaine Rim-
baud að heimsækja sig til Parísar
en skömmu áður hafði Rimbaud,
sem var aðeins sextán ára, sent
Verlaine nokkur Ijóða sinna til yfir-
lestrar. Verlaine var tíu árum eldri
en skáldið unga sem, ásamt Verla-
ine og Stéphane Mallarmé, átti eft-
ir að verða eitt áhrifamesta ljóð-
skáld Frakka þrátt fyrir að hafa
hætt að yrkja nítján ára. Verlaine
var kvæntur þegar hann tók á
móti Rimbaud í París árið 1871 en
strax ári síðar hafði hann yfirgefið
konu sína með lærisveini sínum.
Fóm þeir til London og síðar Bruss-
el þar sem sambandi þeirra lauk
með því að Verlaine skaut af byssu
sinni á Rimbaud og særði. Skotið
hljóp af í reiðikasti Verlaines í einni
af svallveislum elskhuganna. Eftir
tveggja ára fangelsisvist, sem
Verlaine hlaut fyrir verknaðinn,
leitaði hann iðrunarfullur á náðir
trúarinnar og telja sumir að þá
hafí hann samið mörg bestu ljóð
Arthur Rimbaud
sín. Árið 1885 var hann hins vegar
aftur kominn á bak við lás og slá
fyrir að hafa ráðist á aldraða móð-
ur sína.
Eftir skotið í Brussel fór Rim-
baud aftur til Parísar þar sem hon-
um var kennt um að hafa komið
hinu mikla skáldi í fangelsi. Hann
hélt áfram að yrkja í von um að
hann gæti breytt heiminum en
komst fljótlega að þeirri niðurstöðu
að ljóðið væri einskis megnugt.
Hann flúði því land, ferðaðist um
Evrópu og Áfríku í fjölmörg ár en
sneri aftur hejm til Frakklands
helsjúkur árið 1891 og lést þar 37
ára gamall.
Thewlis og di Caprio
í mynd Hollands, sem m.a. hefur
leikstýrt myndunum Angry Har-
vest, Europa, Europa og The Secr-
et Garden, verður Rimbaud leikinn
af Leonardo di Caprio sem var til-
nefndur til Óskarsverðlauna fyrir
leik sinn í Hollywood-myndinni
What’s Eating Gilbert Grapé fyrir
tveimur árum síðan. Verlaine leikur
Bretinn David Thewlis sem var
valinn besti leikarinn á kvikmynda-
hátíðinni í Cannes árið 1993 fyrir
leik sinn í mynd Mikes Leighs,
Naked.