Morgunblaðið - 05.08.1995, Page 8

pp
8 B LAUGARDAGUR 5. ÁGÚST 1995
MORGUNBLAÐIÐ
EDVARD Munch, Noregi. Stúlkurnar á brúnni, olía á léreft 136 x 125,
sirka 1901. Ríkislistasafnið Osló.
PEKKA Halonen, Finnlandi. Þvotturinn skolaður í vök, olía 125 x 180, 1900. Atheneum, Helsingfors.
„Ljósið úr norðri“
AUGUST Strindberg, Svíþjóð. Borgin, olía á lér-
eft, 95 x 53, 1903. Ríkislistasafnið Stokkhólmi.
NORRÆN myndlist hefur
á undangengnum árum
átt velgengni að fagna
úti í hinum stóra heimi,
og uppgangurinn hófst mikið til
með hinni miklu framkvæmd
„Scandinavia Today“ í Bandaríkj-
unum. Síðan hafa ýmsar sýningar
verið í gangi og þá einkum á eldri
list sem þó undarlegt sé virtist að
mestu vera búið að afskrifa á Norð-
urlöndunum sjálfum. Að undan-
skildum örfáum nöfnum, og þá að-
allega þeim sem höfðu unnið sér
hljómgrunn erlendis. .
Fyrir réttu ári síðan var skrifari
staddur í Álaborg og hugðist skoða
staðarsafnið, sem fyrrum var í hólf
og gólf prýtt eldri og nýrri danskri
og norrænni list. En þegar á safnið
kom virtist vera búið að úthýsa
henni. i staðinn voru í gangi nokkr-
ar staðlaðar núlistarsýningar, sem
sjá má í hveiju krummaskuði að
segja má. Hvorki mér né listsagn-
fræðingnum við hlið mér leið svo
tiltakanlega vel þegar gæslukona
stormaði brosandi til okkar í einum
salnum, og vildi fara að kenna okk-
ur „fáfróðum“ að sjá og upplifa
þessa nýju tegund listar!
Vissulega var þar margt sem
hreif okkur, en satt að segja varð
ég svo yfir mig hissa, að ég gleymdi
að spyija hvað menn hefðu gert við
gamla safnið sem virtist horfið. En
að öllu samanlögðu tel ég þetta Ijós-
asta dæmi þess hvernig sumir sýn-
ingarstjórar valta yfir eldri gildi.
Núlistamenn meginlandsins, sem
hafa sótt norðrið heim hafa vel að
merkja einmitt hrifist mest af stað-
bundinni norrænni list, allt frá Pic-
asso og Henri Moore til Anselms
Kiefers. Hinir fyrstnefndu voru
nefnilega að rækta og umforma
söguna alla sína tíð og Kiefer er á
fullu í dag. Slíkir bera yfírleitt djúpa
virðingu fyrir allri gildri list fyrri
alda, og hvar sæi hennar nú stað
ef þessi nýju viðhorf hefðu fengið
að ráða og ,jarðýtur“ látnar jafna
niður hof og hörg?
Athygli listfróðra beggja vegna
Atlandsála beindist nú að ýmsum
norrænum myndlistarmönnum sem
voru nær óþekktir, og til voru þeir
heimskunnir listsögufræðingar,
sem veltu því fyrir sér í skrifum
sínum, hvernig þeim hefði tekist
að sjást yfír einstaka þeirra. Eink-
um beindist athyglin að meðferð
málaranna á ljósinu og ljósbrigðun-
um, því fram kom að sumir voru
langt á undan tímanum um ný og
fersk viðhorf. Að þau einangruðust
ekki við Edvard Munch, heldur
væri jafnvel hægt að benda á
Strindberg sem upphafsmann
óformlegra
vinnubragða (Art
Informel).
í ' kjölfar
Scandinavia
Today kom svo
sýningin
„Draumurinn um
sumarnóttina"
sem gekk á milli
þriggja borga í
Evrópu; London,
Dússeldorf og
París, og vakti
óskipta athygli.
Einnig má nefna
fræga sýningu á
Gullaldarmálur-
unum dönsku á
Metrópolitan-
safninu í New
York á sl ári, sem
ég missti hárfínt
af, er ég var þar
á ferð í tilefni
sýningar á verk-
um niðurlenska
málarans Petrus
Christus (1420-
1472/73), ásama
stað.
Þrátt fyrir að
norræn menning
teljist meir en
þijátiu þúsund
ára gömul, og
rekja megi hana
samfellt tíu þús-
und ár aftur í
tímann, hefur
norrænum til
skamms tíma verið furðulega ósýnt
um að rækta hana sem skyldi. Forf-
eður okkar voru þó ekki haldnir
þeirri minnimáttarkennd gagnvart
umheiminum sem virðist höfuðein-
kenni og meinsemd nútímans.
Víkingamir hefðu ekki komist
langt með slíkum hugsunarhætti,
né konungar sem réðust með her á
margfalt fjölmennari ríki. Skáldin
og höfundar íslendingasagna hefðu
ei riðið feitum hesti frá pataldri við
orðsins list.
Fmmleg og sjálfstæð hugsun
hrífur alltaf framfarasinnað fólk
hvar sem er á byggðu bóli, og nú
á tímum tæknialdar þarf heimurinn
meira á fijórri jarðtengdri sköpun
að halda en nokkru sinni fyrr. Á
sama tíma og fjöltæknin er að út-
jafna allt og gera heiminn að einu
risastóru markaðssvæði, jafnvel
einnig á menningarsviðinu, stig-
magnast þörfin á því sem er ekta
og upprunalegt. Fjöltæknin hefur
meira að segja markaðsett frum-
leikann og snúið merkingunni við,
því að nú er það kikkið að vera
ems og allir himr. Enginn er frum-
legur nema hann sé jafn ófrumlegur
og múgurinn, í besta falli er hann
klikkaður og út úr myndinni. Það
sem áður þótti einkenna þröng og
menningarsnauð samfélög, er
skyndilega orðið að útópíu dagsins
vegna þess að það þjónar markaðs-
setningunni.
Það er á þessum tímum firringar-
innar sem norræn list þrengir sér
í vaxandi mæli í sviðsljósið, nú síð-
ast í tveimur helstu borgum Spán-
ar, Madrid og Barcelona. Um var
að ræða umfangsmestu kynningu
norrænnar menningar frá upphafi.
Þarlendir hafa dregið dám af fyrri
framkvæmdum og valið að kynna
myndlistarmenn aldamótaáranna
sérstaklega, auk þess að þeir höfðu
hönd í bagga um val á núlistamönn-
um dagsins.
Nú veit ég að sýningin fékk
dijúga aðsókn og góða dóma í
Madrid, og má gera ráð fyrir að
svo hafí einnig verið í Barcelona,
þótt sýningin þar hafi goldið nokk-
urrar grisjunar og ekki jafn mikið
VILHELM Hammershoi, Danmörku. Myntsafnarinn, olía á léreft
89 x 69,5, 1904. Ríkislistasafnið Osló.
verið borið í framkvæmdirnar.
Okkur kemur þetta við, vegna
þess að íslenskir aldamótamálarar
voru hér ekki afskiptir og fulltrúi
yngri kynslóða var Magnús Kjart-
ansson, sem gerði garðinn frægan
í Madrid.
Sýningin í Barcelona sem nú mun
nýlokið kemur okkur enn meira við,
þvi fyrir einhveija ljúfa skikkan
skaparans er sýningin á leið á út-
skerið og mun opna í Listasafni
íslands hinn 12. ágúst. Þótt skiljan-
lega verði enn nokkur grisjun á
henni, verður þetta tvímælalaust
mesta og skilvirkasta kynning norr-
ænnar myndlistar til þessa hér á
landi. Munu vafalítið líða ár og ára-
tugir þar til slíkar perlur rekur á
fjörur okkar í formi frumgerðanna.
Allt eru þetta úrvalsverk, og sum
þeirra má telja meðal lykilverka
listamannanna og verðmæti þeirra
eftir því.
Kynningu á norrænni list mun
hafa verið þannig háttað í skólum
lands, og eru myndlistarskólar ekki
undanskildir, að farsælast er að
hafa um það fæst orð. Fátt hefur
verið um meiri háttar norrænar
sýningar, en þær sem hafa ratað
hingað hafa yfírleitt verið vel sótt-
ar, undantekningar eru að vísu til
og þá helst hvað niðurlagðar listir
snertir.
Því fer fjarri, að skrifari sé að
vegsama fortíðina á kostnað nútíð-
arinnar, heldur er hann talsmaður
þess, að fólk hafi skilvirkan aðgang
að list liðinna kynslóða og þá ekki
síður samtímans, sem greinir alla
framsækna list frá styijaldarlokum.
Við lifum á nýjum og brotasömum
tímum, sem gerir skilin á milli hins
hlutlæga, óhlutbundna ogjafnframt
hugmyndafræðilega harla óljós. í
raun rennur þetta allt saman og
eftir verður einungis það sem ber
í sér kviku lífs, og það telst gild
list án tillits til aidurs. Ferska list
er ekki hægt að einangra við nokk-
urn aldurshóp, en með afskiptaleysi
er mögulegt að kæfa bæði nýtt og
gamalt sem ber í sér safa og vaxtar-
magn.
Vakning hefur átt sér stað um
mikilvægi staðbundinnar listar á
Norðurlöndum sjálfum, og þannig
rekur hver stórsýningin aðra á
myndlist fyrri tíma, sem var næst-
um skólabókardæmi um úrelta list
er mín kynslóð var að taka út list-
rænan þroska. Aldrei i sögunni hef-
ur verið mikilvægara að Norðurlönd
snúi bökum saman um arfleifð sína
og menningu, og þessi mikilsverða
sýning, er eins og framrétt hönd
yfir hafið.
Bragi Ásgeirsson