Morgunblaðið - 21.10.1995, Blaðsíða 4

4 C LAUGARDAGUR 21. OKTÓBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 21. OKTÓBER 1995 C 5
Tónlist ólíkrar gerðar
Tónlistin er ólíkrar gerðar á disk-
unum sem gefnir eru út hér á landi
á árinu. Þannig gefur íslensk tón-
verkamiðstöð út verk íslenskra tón-
skálda og sendi fyrir skemmstu frá
sér disk þar sem Caput-hópurinn
leikur íslensk kammerverk eftir Jón
Leifs, Áskel Másson, Lárus H.
Grímsson, Snorra Sigfús Birgisson,
Hauk Tómasson, Atla Ingólfsson og
Hjálmar H. Ragnarsson. Kolbeinn
Bjamason leikur einnig íslenska
nútímatónlist á nýútkomnum diski,
Implosions, verk eftir Hafliða Hall-
grímsson og Þorstein Hauksson, en
hann leikur einnig verk eftir Harvey
Sollberger, Klaus Huber, Brian Fer-
neyhough og Mario Lavista, Stein-
unn Birna Ragnarsdóttir gaf út disk
fyrir skemmstu þar sem hún leikur
verk eftir Robert Schumann og
Edward Grieg, þar á meðal píanó-
konsert Griegs, sem hún tók upp
með Sinfóníuhljómsveit íslands, fyr-
ir tæpu ári kom út mjög vandaður
safndiskur með söng Stefáns íslandi
sem Spor gaf út, Islensk tónverkam-
iðstöð gaf út tónlistina úr kvikmynd-
Tónlist íslenskra
tónskálda
mönnum vissa viðmiðun sem hleypt
hefur kappi í listamennina. Ekki
má svo gleyma því að markaðurinn
er stærri en hann hefur nokkru sinni
verið og fer stækkandi, þannig að
nú er mögulegt að selja plötur fyrir
útgáfukostnaði."
Ásmundur leggur einnig áherslu
á að upptökuhljómur sé síst lakari
á íslenskum plötum en best gerist
ytra og bendir á lofsamleg ummæli
um upptökuhljóm á Chandos-disk-
unum, sem teknir voru upp hér af
íslenskum tæknimönnum, í erlend-
um fagtímaritum og að auki tilnefn-
ingu til helstu verðlauna Grammo-
phone tímaritsins fyrir upptöku-
hljóm.
Ásmundur segir reynslu Japís-
manna af útgáfunni á síðasta ári
ágæta og því hafi þeir ákveðið að
halda áfram á sömu braut og bæta
frekar við en draga úr á þessu ári.
„Markaðurinn tekur eðlilega ekki
endalaust við og eflaust kem-
ur að því að við verðum
að hægja á ferðinni,
en ef plötukaupendur
átta sig á að við eigum
listamenn á- heimsmæli-
kvarða getur þessi útgáfa
aukist til muna.“
að því að væntanlega kemur á þriðja tug íslenskra diska með
sígildri tónlist út á árinu.
inni um Jón Leifs, Tár úr steini,
væntanlegur er tvöfaldur safndiskur
með söng Einars Kristjánssonar þar
sem meðal annars gefur að heyra
margar upptökur sem ekki hafa
heyrst áður, Trio Nordica gaf út-
disk í sumar þar sem það flytur
verk eftir Clöru Wieck-Schumann,
Franz Berwald og Felix Mendelsso-
hn-Bartoldy og svo mætti lengi telja.
Engin ein skýring
Ekki er hægt að benda á neina
eina skýringu á aukinni útgáfu á
upptökum íslenskra listamanna og
viðmælendur, tónlistarmenn, versl-
unarmenn og útgefendur, eru ekki
á einu máli hvernig skýra megi
aukninguna. Meðal skýringa sem
menn nefna er að upptökubúnaður
er orðinn ódýrari og vex fáum í
augum, sem á annað borð hafa
áhuga, að koma sér upp slarkfærum
sta'frænum upptökutækjum heima í
skúr eða stofu.
Vitanlega verður fyrsta flokks
sígild plata ekki tekin upp úti í skúr
eða heima í stofu, en tækin eru
meðfærileg og þannig eru dæmi um
plötu, sem tekin hefur verið upp á
einni kvöldstund í góðum sal, með
tækjum sem sett voru upp á innan
við klukkustund. Framleiðslukostn-
aður á geisladiskum hefur einnig
lækkað til muna á síðustu árum og
framleiðsluferlið orðið einfaldara og
ódýrara.
Á móti þessu kemur svo að um
leið og fjölmenn hljómsveit er farin
að leika undir, til að mynda Sinfón-
íuhljómsveitin, þá hleypur kostnaður
upp því hljóðfæraleikurum verður
að greiða laun. Góðir tæknimenn,
sem skipta eðlilega miklu máli, kosta
líka sitt og eru því dýrari sem þeir
eru betri.
Af þessu má ráða að upptöku-
kostnaður er all breytilegur og er
iðulega helsti kostnaðarþáttur í út-
gáfu. í poppheiminum er algengt
að upptökukostnaður hlaupi á
hundruðum þúsunda, því algengt er
að það taki um og yfir 200 tíma í
hljóðveri að taka upp slíka plötu og
þegar allt sé talið þurfi að selja af
plötunni 3—5.000 eintök til að hafa
upp í kostnað. í upptöku á klass-
ískri tónlist er þessu allt öðruvísi
farið og algengt að útgáfukostnaður
sé á bilinu 200—400.000 krónur.
Vissulega há upphæð, en ekki óvið-
ráðanleg áhætta og oft hlaupa fyrir-
tæki og sjóðir undir bagga til að
létta róðurinn. Nú spyr eflaust ein-
hver af hverju diskarnir Kosti þá
ekki minna, en eðli málsins sam-
kvæmt seljast klassískir diskar ekki
í þúsundaupplagi hér á landi og þó
ekki þurfí nema 300—500 eintaka
sölu til að ná upp í kostnað þykir
það mikil sala á klassíkri plötu.
Aukin sala og
aukinn áhugi
Útgáfa á íslandi hefur ekki reynst
ábatasöm og vart nema von þar sem
grunnkostnaður er nánast sá sami
og hjá milljónaþjóðum, en markaður
lítill. Hann hefur þó farið stækkandi
á undanfömum árum og það er mál
manna í plötuinnflutningi að sala á
sígildri tónlist á geisladiskum aukist
sífellt. Japís hefur verið umsvifa-
mest í útgáfu og dreifingu á sígildri
útgáfu íslenskri og gefur út sex
diska á þessu ári, dreifir að auki tíu
til tólf plötum. Japís rekur einnig
tvær plötuverslanir og segist yfir-
maður tónlistardeildar Japís, Ás-
mundur Jónsson, merkja sífellt meiri
sölu á sígildum geisladiskum. Munar
þar mestu að hans sögn um diska
frá Naxos-útgáfunni, en Ásmundur
segist reikna með að sala á diskum
frá Naxos verði á milli 40 og 50.000
eintök á þessu ári. Það sé ótvíræður
vitnisburður um aukinn áhuga á sí-
gildri tónlist almennt, sem hljóti að
skila sér í kaupum á diskum með
íslenskum flytjendum þegar fram
líður.
Fyrir nokkrum árum hóf Sinfó-
níuhljómsveitin samvinnu við
Chandos-útgáfuna bresku og fékk
fyrirtaks dóma fyrir. Á síðasta ári
hófst svo samstárf Sinfóníunnar við
sænsku útgáfuna Bis sem einnig
hefur fengið prýðilega umfjöllun
ytra. Bis hefur einnig gefið út plöt-
ur með leik íslenskra einleikara, til
að mynda disk þar sem Örn Magnús-
son lék píanótónlist eftir Jón Leifs,
og Chandos hefur gefíð út disk með
Blásarakvintett Reykjavíkur. Einnig
hefur Edda Erlendsdóttir, sem bú-
sett er í París, leikið inn á diska
fyrir franska útgáfu.
Öll þessi útgáfa og umfjöllunin
um hana hefur að mati Ásmundar
orðið íslenskum tónlistarmönnum
mikil hvatning og líka orðið til þess
að plötukaupendur hafa áttað sig á
hve frambærilegir tónlistarmenn
starfa hér á landi og ekki síst að
plötur sem teknar eru upp hér og
gefnar út standast erlendri útgáfu
fyllilega snúning. „íslenskir einleik-
ararar hafa betur gert sér grein
fyrir því hvað það skiptir miklu
máli að geta kynnt sig sem einleik-
ara með geisladisk í höndunum.
Útgáfan ytra hefur einnig sett
Eins og rakið er í upphafi gefur
íslensk tónverkamiðstöð, sem stofn-
uð var 1968, út tónlist eftir íslensk
tónskáld. Fyrsti geisladiskurinn kom
út 1988, en áður höfðu komið út tíu
vínylplötur, og diskarnir eru orðnir
tuttugu og einn.
Á þessu ári gefur tónverka-
miðstöðin út þijá diska, geisladi-
skinn Kristalla með verkum Páls
Pamphiclers Pálssonar, Animato þar
sem Caput-hópurinn leikur íslensk
kammerverk og disk með tónlist úr
Tárum úr steini, kvikmynd Hilmars
Oddssonar um Jón Leifs. Fram-
kvæmdastjóri tónverkam-
iðstöðvarinnar, Ásta Hronn Maack,
segir að hlutverk hennar sé beinlín-
is að gefa út íslenska tónlist, enda
sé hún í eigu tónskálda. Til viðbótar
við þessa útgáfu hefur tónverkamið-
stöðin gefið út kynningardisk með
verkum ýmissa dagurtónlistarsmiða
sem dreift hefur verið á útvarps-
stöðvar fyrst og fremst erlendis.
Ásta Hrönn telur aukinn áhuga
á útgáfu að riokkru afrakstur ötuls
starfs tónlistarskóla víða um land.
„Það skiptir einnig máli að dreifing
á tónlist er orðin auðveldari, sem
hefur mikið að segja fyrir lítil út-
gáfufyrirtæki og einstaklingsútgáf-
ur,“ segir Ásta Hrönn. „Það má svo
ekki gleyma því að það eru að koma
heim frábærir listamenn, sem vilja
koma frá sér plötum því þeir hafa
gert sér grein fyrir því að tónleika-
hald eitt sér er ekki nóg til að vekja
athygli á þeirra starfi.“
Þó að erlendar útgáfur gefi öðru
hvoru út verk íslenskra tónskálda
eiga yngri tónskáld á brattan að
sækja í harðri baráttu úti í heimi.
Ásta Hrönn segir að þar komi tón-
verkamiðstöðin að góðu gagni og
sinni þeim markaði sem aðrir sinni
ekki. Hún segir íslensk tónskáld
fylgjast vel með því sem er að ger-
ast ytra og því mjög alþjóðlegir í
listsköpun sinni og sífellt séu að
berast fyrirspurnir að utan og óskir
um nánari upplýsingar um einstök
verk eða tónskáld. „Hingað hafa
haft samband afbragðs flytjendur
og tónleikahaldarar úti í heimi,
vegna þess að þeir hafa gert sér
grein fyrir því að hér er búin til
úrvalstónlist."
I útgáfuröð Islenskrar tónverka-
miðstöðvar ber mest á íslenskum
flytjendum og þó Ásta Hrönn segi
að það sé ekki markmið í sjálfu sér
að gefa út íslenska tónlistarmenn
standi þeir einfaldlega best að vígi
í að flytja íslensk tónverk. „Það
hefur verið ánægjuleg aukageta að
miðstöðin kynnir íslenska einleikara
á sama tíma og gefin eru út íslensk
tónverk."
Leitað nýrra leiða
Algengt er að tónlistarmenn séu
að taka upp og gefa út einleiksverk
eða smáverk, enda er það ódýrasta
UPPSVEIFLA
í ÚTGÁFU
Útgáfa á verkum og leik íslenskra tónlistarmanna stendur
með meiri blóma en dæmi eru um. Ami Matthíasson komst
EKKI ER langt síð-
an það þóttu mikil tíð-
indi ef gefín var út sígild
tónlist með innlendum
flytjendum á plötu eða diski hér á
landi. Þótt enn séu það tíðindi þá
stendur útgáfa á sígildri tónlist með
íslenskum flytjendum með meiri
blóma en dæmi eru um áður; ýmist
eru listamennimir sjálfir að gefa út
eða fyrirtæki eða samtök. Á síðasta
ári vakti athygli hve útgáfan varð
skyndilega lífleg og á þessu ári hef-
ur hún enn aukist; þegar eru fimm
diskar komnir út og væntanlegir að
minnsta kosti nítján diskar í viðbót
á næstu vikum.
Til viðbótar við þetta hafa erlend
fyrirtæki líka sýnt íslenskum tónlist-
armönnum aukinn áhuga. Skemmst
er að minnast samstarfs Chandos-
útgáfunnar bresku og Sinfóníu-
hljómsveitar Íslands, en Chandos
hefur einnig gefið út disk með Blás-
arakvintett Reykjavíkur og diska
þar sem Einar Jóhannesson og
Philip Jenkins leika bresk verk fyrir
klarinett og píanó. BlSrútgáfan
sænska, sem hyggst gefa út öll verk
Jóns Leifs, hefur einnig gefíð út
nokkuð af upptökum íslenskra lista-
manna, til að mynda Erling Blöndal
Bengtsson, sem hefur verið afkasta-
mikill í upptökum fyrir dönsku út-
gáfuna Danacord, og Kór Lang-
holtskirkju. Hollenska útgáfan Arsis
gaf út á síðasta ári disk með Elísa-
betu Waage og gefur út á þessu ári
disk með Kristni Árnasyni. Ekki
má svo gleyma Naxos-útgáfunni
sem gaf út fyrir stuttu óperuna Aidu
þar sem Kristján Jóhannsson syngur
eitt aðalhlutverka og fyrir
skemmstu kom út hjá Naxos La
Traviata með Rannveigu Bragadótt-
ur og L’Oisau Lyre gaf út fyrir
nokkru Töfraflautuna með Kristni
Sigmundssyni.
leiðin til að kynna viðkomandi lista-
mann á þennan hátt, aukinheldur
sem mörg erfiðustu verk tónbók-
menntanna eru þeirra gerðar. Stærri
verk eru þó alltaf verðugt viðfangs-
efni að glíma við og fyrir skömmu
kom út geisladiskur Steinunnar
Bimu Ragnarsdóttur, þar sem hún
leikur sem einleikari með Sinfóníu-
hljómsveit íslands en slíkt er fátítt
og einsdæmi að píanókonsert sé
gefinn út á geisladisk hér á landi á
síðustu árum.
Steinunn Birna segist telja að
drjúg ástæða fyrir aukinni útgáfu
sé að Ríkisútvarpið sé hætt að taka
upp leik íslenskra einleikara í hljóð-
veri og því séu þeir að leita að nýj-
um leiðum til að kynna sig. Steinunn
Birna, sem gefur diskinn sjálf út í
samvinnu við Japís, ségir það líka
hafa verið þróunina í löndunum í
kringum okkur að tónlistarmenn
taki upp og gefi sjálfir út.
Hún tekur undir það að útgáfa á
leik íslenskra tónlistar-
manna ytra hafi eflaust
sitt að segja og margt
fleira megi tína til;
„eflaust eru skýringam-
ar á aukinni útgáfu jafn
margar og tónlistar-
mennirnir. Þetta er mjög
ólíkt reynslu tónlistar-
mannins af því að koma
fram á tónleikum og að
sjálfsögðu varanlegra.
Þessu fylgja bæði kostir
og gallar því að tónleik-
arnir líða fljótt hjá en
þú situr uppi með geisla-
diskinn."
Steinunn Bima segist
þeirrar skoðunar að
þessi útgáfa eigi eflaust
eftir að aukast enn og
sé það vel. „Ég held að
þetta hafi dálítið að
segja til þess að fólk
átti sig á því að okkar
fólk er alveg sam-
keppnishæft og vel það.
Það er eitt mjög mikil-
vægt þó og það er að
ísland er eitt Norður-
landanna sem ekki
greiðir tónlistarmannin-
um sjálfum fyrir flutn-
ing á tónlistinni, að
minnsta kosti í klassík-
inni. Það er von til þess
að þetta breytist, en það
virðist ganga heldur
hægt.“
Engin
grundvallarbreyting
á útgáfukostnaði
„Það kostar mikið að
taka upp disk, ef vel á
að vera. Ég trúi því ekki
að það eigi eftir að
verða grundvallarbreyt-
ing á útgáfukostnaði,
þó tæknin verði með-
færilegri. Það kemur
svo margt annað til eins
og til að mynda útgáfu-
rétturinn, sem er tölu-
verður kostnaður í mínu
tilfelli vegna píanókon-
sertsins. Þó klassískar
upptökur séu einfaldar
í sniðum og kannski
ódýrari en gerist í poppheiminum
þá er ekki hægt að segja að útgáf-
an sé beinlínis ódýr. Það er mín
tilfinning að útgáfukostnaður sé
ekki minni en áður og að hann eigi
ekki eftir að lækka nema á kostnað
gæðanna. Það þarf meira, til en
tækin, það þarf staðinn, hljóðfærin,
tæknimennina og upptökustjórann;
kunnáttu og reynslu sem alltaf þarf
að borga fyrir. Ég held að þetta
sé eins og allt annað: Ef þú vilt
hafa það gott þá kostar það sitt,“
segir Steinunn Birna.
Ekki segist Steinunn Birna telja
að hún knúin til að gefa út, en hún
sé knúin til að spila og þetta hangi
allt á sömu spýtunni. „Ef þú ert
knúinn til að spila verðurðu líka
að skapa þér grundvöll til þess og
þó þetta sé lítið land og lítill mark-
aður verðurðu að láta eitthvað frá
þér sem stuðlar að því að þú getir
skapað þér vettvang til að spila.
Ef þú vilt vera einleikari á íslandi
ertu í þeirri aðstöðu að verða að
hugsa um þessa hluti,“ segir hún.
SkrEf íslenskra
tónlistarmanna
Eftir réttan mánuð halda samtök-
in SkrEf íslenskir tónlistarmenn tón-
leika í Borgarleikhúsinu. Þar leika
ungir íslenskir einleikarar ýmis
verk, en sama dag gefa samtökin
út átta geisladiska með leik ýmissa
ungra tónlistarmanna.
Meðal þeirra sem leika í Borgar-
leikhúsinu 21. nóvember og senda
frá sér disk sama dag er Ólafur
Elíasson píanóleikari sem er eins
konar framkvæmdastjóri SkrEfs-
útgáfunnar. Hann segir að á diskun-
um átta séu ungir hljóðfæraleikarar
að láta í sér heyra í fyrsta sinn, til
að mynda Ármann Helgason, Svava
Bernharðsdóttir, Sigurður Halldórs-
son og Daníel Þorsteinsson, Þórunn
Guðmundsdóttir og Kristinn Öm
Kristinsson, Hallfríður Ólafsdóttir,
Sigurbjöm Bemharðs-
son, kammerhópurinn
Camerarctica og Ólaf-
ur sjálfur svo einhver
nöfn séu nefnd. SkrEf
er regnhlífarsamtök,
þ.e. þau gefa diskana
ekki út sjálf en annast
ýmsar hliðar útgáf-
unnar. „Listamennim-
ir gefa út sjálfir,“ seg- -
ir Ólafur, „en ég að-
stoða tónlistarmenn
við upptökur, hanna
umslagið, læt fram-
leiða diskinn og prenta
umslagið.“
Ólafur er hvata-
maður SkrEfs og seg-
ist hafa fengið hug-
myndiná þegar hann
leitaði fyrir sér með
útgáfu fyrir nokkra.
Hann segist hafa séð
það í hendi sér að ódý-
rast væri að gera þetta
sjálfur, komast yfir
tæki, taka sjálfur upp
og gefa út. „Við Hall-
dór Víkingsson kom-
um okkur upp upp-
tökutækjum og eigum
reyndar báðir tölvur til
að klippa saman tón-
list. Þróunin í upp-
tökutækni, sérstak-
lega eftir að stafræn
upptökutæki urðu
þægilega ódýr, gerir
að verkum að upp-
tökukostnaður hefur
lækkað talsvert. Það
er þó alltaf snúið að
klippa upptökurnar
saman og þarf þekk-
ingu á tækninni og
tónlistinni. Vemdari
þessarar starfsemi
okkar er Fella- og
Hólakirkja, þar eru
flestir diskamir teknir
upp, en eitthvað er
tekið upp í Digranes-
kirkju. Það skipti gríð-
arlegu máli að hafa
aðgang að góðum upp-
tökustað og sóknar-
nefnd Fella- og Hóla-
kirkju hefur eiginlega
tekið okkur í fóstur,“ segir Ölafur.
Verðið skapar sérstöðu
Ólafur segir að ekki þurfi að selja
mikið af diskum til að hver og einn
hafi eitthvað upp í upptökukostnað,
en í takt við lægri útgáfukostnað
verði verð diskanna líka helmingi
lægra en gengur og gerist. „Við
ætlum að marka okkur sérstöðu
meðal annars með þessu, að gefa
fólki færi á að kaupa disk með
óþekktu tónlistarfólki, en lágt verð
ætti ekki að vefjast fyrir neinum."
Ólafur segir að tónleikarnir í
Borgarleikhúsinu og diskamir átta
séu aðeins byijunin. „Við eigum
mikið af gríðarlega hæfu tónlistar-
fólki á íslandi og vonandi eiga tugir
diska með íslenskum tónlistarmönn-
um eftir að koma út á næstu áram.
Sumir hafa sagt þetta vera of mik-
ið, en mér finnst það frekar vera
of lítið,“ segir Ólafur ákveðinn að
lokum.
Steinunn Birna
Ragnarsdóttir
Ásmundur
Jónsson
Ólafur
Elíasson
Breski rithöfundurinn og blaðamaður-
inn Robert Harris þykir háfa sannað
hvað í honum býr með útkomu annarr-
ar skáldsögu hans, „Enigma“ (Ráðgátu)
HINAR miklu vinsæld-
ir fyrstu bókar
breska blaðamanns-
ins Richards Harris,
Föðurlands, gerðu honum
kleift að láta af störfum sem
dálkahöfundur og að festa
kaup á glæsihýsi frá viktoríu-
tímanum, skammt frá London.
Vinsældirnar urðu honum
hvatning til að halda skriftun-
um áfram og önnur skáldsaga
hans, sem kom út fyrir
skemmstu, hefur ekki valdið
gagnrýnendum vonbrigðum.
Skáldsagan Föðurland er
spennusaga sem byggist á því
hvernig málin hefðu þróast í
Evrópu ef Þýskaland hefði
sigrað í heimsstyrjöldinni síð-
ari. Harris skrifaði bókina
vegna þess að hann vantaði fé
til að greiða af húsnæðisláni
sínu og hún vakti enga at-
hygli. Enginn sá ástæðu til að
taka viðtal við Harris áður en
bókin kom út, eng-
inn beið óþreyjufull-
ur eftir útkomu
hennar, nema ef
vera skyldi Harris
sjálfur. Hún kom út
árið 1992 og seldist
í yfir 4 milljónum
eintaka um allan
heim. Áður hafði
Harris sent frá sér
nokkrar fræðibæk-
ur
Þegar önnur
skáldsaga Harris,
„Enigma“, kom út
fyrr í haust var
hann undir miklum
þrýstingi vegna
þeirra væntinga
sem hún vakti, jafn-
vel áður en hann
settist niður til að
skrifa hana, segir í
Interimtional Her-
ald Tribune. „En-
igma“ fjallar um
breska leyniþjón-
ustumenn sem
reyna að leysa dulmálslykil
Þjóðverja í heimsstyijöldinni
síðari.
Bókin kom út fyrir skömmu
og nú getur Harris andað létt-
ar, því gagnrýnendur hafa
lokið lofsorði á hana. Hann
stóðst þá prófraun sem önnur
skáldsagan hefur reynst þeim
sem slá í gegn með fyrsta
verki sínu.
Fleiri en einn gagnrýnandi
sagði Harris skrifa í anda bre-
skra spennusagnameistara á
borð við Eric Ambler, Len
Deighton, John Buchan og
John le Carré (en Harris hefur
gert samning um að skrifa
ævisögu þess síðastnefnda).
„Enigma“ trónir nú á toppi
breska sölulistans. „Harris
hefur sett saman sögu sem er
eins mannleg, vitræn og gríp-
andi og nokkur heimildar-
skáldsaga getur verið," sagði
í The Financial Times og í The
Times of London sagði að bók-
in væri í heild „úrvalsefni".
Jenkins lávarður, fyrrum ráð-
herra Verkamannaflokksins,
sem glímdi við dulmálslykla
Þjóðverja í stríðinu, er einn
þeirra sem hrósar bókinni í
hástert og segir hana svo gríp-
andi að honum hafi fundist að
ýmislegt hefði farið fram hjá
honum í Bletchley Park, sögu-
sviði sögunnar. Fjölmargar
skáldsögur hafa verið látnar
gerast í Bletchley á þeim tutt-
ugu árum sem liðin eru frá
því að hulunni var svipt af
staðnum. Sjálfur segist Harris
hafa hrifist af tilrauninni til
að leysa dulmálslykla, leitinni
að skilaboðum í texta sem
virðist í fyrstu glórulaus.
Þetta leiddi hann fljótlega að
eftirlætistímabili hans í sög-
unni, heiinsstyrjöldinni síðan.
Um miðjan síðasta áratug kom
út bók eftir hann sem nokkra
athygli vakti, „Selling Hitler“,
en hún fjallaði um falsaðar
dagbækur Hitlers. í fyrstu var
það ekki ætlun Harris að bók-
in Föðurland yrði skáldsaga
en breyting varð á fyrirætlun-
um hans árið 1987 er Harris
var í fríi á Sikiley. „Þar var
mikið af þýskum ferðamönn-
um og ef maður lokaði augun-
um gat maður vel ímyndað sér
að maður væri staddur í illu
heimsveldi Þýskalands.
Skyndilega datt mér í hug að
skrifa skáldsögu um slíkt ríki
Ráðgáta
úr
stríðinu
og hugmyndirnar hrönnuðust
upp, um yfirhy lmingar dauða
og rannsókn á honum. Eg
skellti mér út í sjóinn, buslaði
stundarkorn og þegar ég kom
aftur upp á strönd var hug-
myndin nær fullmótuð í huga
mínum.“
Skáldsagnaritunin snúin
Næsta skref var ekki eins
einfalt. Harris hafði starfað
sem frétta- og blaðamaður hjá
BBC, The Observer og The
Sunday Times í yfir áratpg og
honum reyndist allt annað en
auðvelt að fara að skrifa
skáldskap. „Það sem mestu
máli skiptir í blaðamennsku,
skýrleiki og einfaldleiki, svo
dæmi séu tekin, eru óvinir
spennusagnaritunarinnar, þar
sem tungumálið er notað til
að leiða menn á villugötur,“
segir hann.
En hrifning hans á heims-
styrjöldinni, sem ef til vill
nálgaðistþráhyggju, hélt hon-
um við efnið. „Þetta var tími
svo miklu meiri atburða en við
þekkjum nú. Mörgum af minni
kynslóð finnst eins og ekkert
hafi gerst, að við höfum ekki
gengið I gegnum neina próf-
raun. Þegar fólk spyr mig
hvers vegna ég sé svo heillað-
ur af þessu tímabili, spyr ég á
móti, hvers vegna eruð þið það
ekki?“
Þýskir bókaútgefendur létu
sér ekki segjast er Harris
sýndi þeim handritið og fóru
margir óvægnum orðum um
ritsmíð hans. Sögðu hana
hneyksli sem þeir vildu ekki
tengjast á nokkurn hátt. Alls
neituðu 25 útgáfur að gefa
bókina Föðurland út. Að end-
ingu fékkst hún útgefin á
þýsku í Sviss og um 200.000
eintök hafa selst af henni í
Þýskalandi.
Heldur sig við stríðið
Harris hefur ekki sagt skilið
við stríðið. „Enigma“ (Ráð-
gáta) var nafnið á
dulmálslyklum
Þjóðveija og lagði
Harris á sig mikla
undirbúningsvinnu
fyrir bókina. Hann
kynnti sér sögu
stríðsins á Atlants-
hafi, sérstaklega
sem tengdist kafbát-
um Þjóðveija, og
ræddi við fjölmarga
sem unnið höfðu í
Bletchley í upphafi
fimmta áratugarins.
Þá þurfti Harris að
glíma við þá flóknu
stærðfræði sem
liggur að baki lausn
á dulmálslyklum..
Hann komst m.a.
að því að árið 1943
hefðu um 6.000
manns starfað hjá
leyniþjónustunni í
Bletchley, en þeir
sem unnu að dul-
málslyklunum voru
aðallega breskir
fræðimenn og erlendir starfs-
bræður þeirra sem voru flótta-
menn í landinu, sem nutu að-
stoðar ungra hástéttarkvenna
sem vandlega höfðu verið
valdar.
Hópurinn komst oft að mik-
ilvægum upplýsingum sem
Bretar þorðu ekki að nota af
ótta við að þá myndu Þjóðveij-
ar uppgötva að þeir hefðu ráð-
ið dulmálslykilinn.
Þegar Harris hafði kynnt
sér hvað raunverulega hafði
átt sér stað í Bletchley skrif-
aði hann bókina um Tom Jeric-
ho, ungan og bráðsnjallan
stærðfræðing sem hnígur nið-
ur af ofþreytu eftir að honum
tekst að ráða mikilvægan lykil
og sem er kallaður til að nýju
eftir að dulmálslyklunum fyrir
kafbáta Þjóðverja er breytt.
Spennan magnast þegar stór
skipalest heldur frá Banda-
ríkjunum yfir Atlantshafið og
Jericho kemst að þeirri niður-
stöðu að njósnari sé á meðal
starfsmannanna í Bletchley.
Sögufléttan er algert aðal-
atriði í huga Harris. „Ég tel
að þegar maður skrifar
spennusögu hafi maður gert
samning við lesandann á
fyrstu siðu. Maður reynir að
halda athygli hans út bókina
og koma lionum á óvart ...
Mér finnst að skáldsaga þar
sem ekki er skýr söguþráður
sé eins og að eiga bíl og rækta
blóm í honum.“
ROBERT Harris er heillaður af heimsstyijöldinni
siðari. Við hlið hans er vél sem nasistar notuðu
við dulmálslykla sína.