Morgunblaðið - 21.10.1995, Page 7

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 21. OKTÓBER 1995 C 7
HRAUN
í FÓLKI
MENNING/LISTIR
NÆSTU VIKU
MYNDLIST
Kjarvalsstaðir
Kjarval - mótunarár 1885-1930. Sýn.
Einskonar hversdagsleg rómantík og
sýn. Einars Sveinssonar arkitekts til 9.
des.
Listasafn íslands
Haustsýn. safns Ásgríms Jónss. til 26. nóv.
Gallerí Sævars Karls
Ámi Ingólfsson sýnir.
Gerðarsafn
Kees Ballintijn sýnir.
Gallerí Stöðlakot
Helga Jóhannesdóttir sýnir til til 5. nóv.
Listhús 39
Sigrún Sverrisdótir sýnir.
Hafnarborg
Guðjón Bjarnason og Inga Rósa Lofts-
dóttir sýna.
Listasafn Kópavogs
Dieter Roth sýnir til 29. okt.
Gallerí Greip
Birgir Snæbjörn Birgissonar sýnir til
5. nóv.
Galleri Fold
Guðbjörn_ Gunnarsson sýnir til 29. okt.
Gallerí Úmbra
Þorsteinn J. Vilhjálmss sýnir til 25. ókt.
Gallerí Sólon íslandus
Myndlistarsýn. 8 myndlistarmanna.
Ásmundarsalur
Árni Ingólfsson sýnir til 29. okt.
Norræna húsið
Sýningars. í kj.; Björg Þorsteinsd. til
22. okt., Tove Kurtzweill til 12. nóv.,
Grafíksýn. til 3. des. í anddyri; 6 gull-
smiðir frá Gautaborg til 5. nóv., Berta
Moltke frá Danm. sýnir grafíkverk til
31. des. og Lfna Langsokkur/jólasýn.
til 31. des.
Listasafn Siguijóns Ólafssonar
Sýning á völdum andlitsmyndum eftir
Siguijón Ólafsson stendur í allan vetur.
Gallerí Ríkey
Sýning á verkum Ríkeyjar.
Listhúsið, Laugardal
Eva Benjamínsdóttir sýnir til áramóta
og spænski listam. Antonio Hevás
Amezcua til 30. okt.
Mokka
Birgir Schiöth sýnir til 27. okt.
Vinnustofan, Hallveigarstíg 7
Asta G. Eyvindard. Opið milli 14 og 15.
TONLIST
Laugardagur 21. október
Ljóðatónleikar í Gerðubergi kl. 17.
Karlakór Akureyrar í Njarðvíkurkirkju
kl. 16. Jónas Árnason og Keltarnir í
Borgarleikhúsinu kl. 16.
Sunnudagur 22. október
Orgeltónleikar í Áskirkju kl. 17. Karla-
kór Akureyrar í Borgarneskirkju kl. 16.
Tónlistardagar Musica Antiqua; Tón-
leikar í Háteigskirkju kl. 17.
Mánudagur 23. október
Jónas Árnason og Keltarnir í Borgar-
leikhúsinu kl. 20.30.
Þriðjudagur 24. október
Tónleikaröð Leikfélags Reykjavíkur kl.
20.30; Kristinn Sigmundsson.
LEIKLIST
Þjóðleikhúsið
Þrek og tár lau. 21. okt., fim., lau.
Taktu lagið, Lóa mið. 25. okt., lau.
Stakkaskipti lau. 21. okt., fös.
Sannur karlmaður lau. 21. okt., syun.,
fim.
Kardemommubærinn frums. lau. 21.
okt, sun.
Borgarleikhúsið
Lína Langsokkur lau. 21. okt., sun., lau.
Súperstar sun. 22. okti, fös.
Tvískinnungsóperan lau. 21. okt., fim.
Hvað dreymdi þig Valentína? lau. 21. okti,
fim., lau.
Við borgum ekki, við borgum ekki lau. 28.
okti
Samstarfeverkefni: Barflugumar sýna á
Leynibamum.
BarPar frums. lau. 21. okti, fós., lau.
íslenska leikhúsið
í ^júpi daganna lau. 21. okti
Möguleikhúsið
Ævintýrabókin lau. 21. okt., lau.
Loftkastalinn
Rocky Horror lau. 21. okti, fös.
Hafnarfjarðarleikhúsið
Hermóður og Háðvör sýnir Himnaríki, lau.
21. okti, sun., fös., lau.
íslenska óperan
Carmina Burana lau. 21. okt., lau.
Kaffileikhúsið
Sápa þijú og hálft frums. fös. 27. okti, lau.
Leikfélag Akureyrar
Drakúla lau. 21. okt.
Leikfélag Kópavogs
Galdrakarlinn í OZ laug. 21. okt.
Hvunndagsieikhúsið
Trójudætur Evrípídesar þri. 24. okt.
KVIKMYNDIR
MÍR
„Skreytingamaðurinn“ sun. kl. 16.
LISTAKLUBBUR
Leikhúskjallarinn
Marta Halldórsdóttir syngur við píanó-
undirleik Arnar Magnússonar gamlar
aríur og þjóðlög frá ýmsum löndum.
Upplýsingar um listviðburði sem óskað
er eftir að birtar verði í þessum dálki
verða að hafa borist bréflega fyrir kl.
16 á miðvikudögum merktar: Morgun-
blaðið, Menning/listir, Kringlunni 1,103
Rvk. Myndsendir: 91-5691181.
BOKME3NNT1R
Skáldsaga
HRAUNFÓLKIÐ -SAGA
ÚR BLÁSKÓGUM
eftir Bjöm Th. Bjömsson. Mál og
menning, Reykjavík, 1995.272 bls.
ÞAÐ ER löngu ljóst að Björn Th.
Bjömsson er manna fundvísastur á
áhugaverð söguefni sem leynast í
gömlum heimildum. Bækur hans
Haustskip (1975) og Falsarinn
(1993) eru óræk vitni þess. Nú
hefur Björn sett saman enn eina
bókina af þessu tagi, Hraunfólkið.
Þar eru rakin afdrif fólks sem
byggði helgasta stað þjóðarinnar,
Þingvelli, áður en hann varð skáld-
um að tákni um íslands fornaldar-
frægð, manndáð, frelsi og von.
Segja má að sagan af hraunfólk-.
inu hverfist um svonefnd Guðrúnar-
mál sem kölluð eru hin vondu þegar
þau era kynnt til sögunnar seint í
fyrsta hluta hennar. Guðrún er
vinnukona hjá Krstjáni bónda
Magnússyni í Skógarkoti. Skammt
þar frá situr Páll Þorláksson prestur
í Þingvallasókn - bróðir Jóns þjóð-
skálds á Bægisá - og rekur sín
mál og safnaðarins með sóma. Á
því verður hins vegar nokkur breyt-
ing þegar bóndinn úr Skógarkoti
kemur með bam sitt nýfætt til
messu að láta ausa vatni, barn sem
hann hafði átt með Guðrúnu þess-
ari en ekki konu sinni eins og lög
géra ráð fyrir. Ekki þykir Kristjáni
nauðsyn til bera að leyna neinu um
kringumstæður, segir aðeins, til að
afsaka háttarlag sitt fyrir Þing-
vallapresti, að „úr einhverju verð[i]
maðurinn að hafa hitann" (94).
Konu bónda þykir heldur ekki til-
tökumál þótt karl hlýi sér i öðru
„I vestur-
leið“
SÝNING norrænna myndlistar-
manna verður opnuð í Nýlistasafn-
inu í dag kl. 16.
„í vesturleið“ er samsýning fjög-
urra myndlistarmanna frá Dan-
mörku, Finnlandi og Noregi, sem
allir hafa tengst landinu, á söguleg-
an eða listrænan hátt. Þetta eru
myndlistarmennirnir Helge Roed og
Geir Espen 0stbye frá Noregi, Carl-
Erik Strom frá Finnlandi og Finn
Nielsen frá Danmörku.
Sýningin samanstendur að hluta
til af verkum sem listamennirnir
hafa haft með sér að heiman og
að hluta til af verkum sem unnin
eru á íslandi.
Myndlistarmennirnir hafa allir
langan feril að baki í greininni og
hafa.átt þátt í að skipuleggja ótal
samnorræn verkefni í gegnum árin.
Þeir vinna með innsetningar, ljós-
myndir, teikningar og texta.
Gestur safnsins í Setustofu er
Birna Bragadóttir. Birna útskrifað-
ist úr Fjöltæknideild Myndlista- og
handíðaskólans 1993 og stundar
nú. nám í heimspeki við Háskóla
íslands. Þetta er fyrsta einkasýning
hennar og ber sýningin heitið „Um
attíska tungu og nokkrar fleiri".
Verkið er byggt á formála í ís-
lenskri orðsifjabók.
Sýningarnar eru opnar daglega
frá kl. 14.00-18.00 og þeim lýkur
sunnudaginn 5. nóvember.
Diddú og
Anna Guðný
á Þórshöfn
Þórshöfn. Morgunblaðið
KIRKJUKÓR Sauðaneskirkju hefur
fest kaup á nýjum flygli af gerðinni
Samvick og er lengdin eitthvað á
þriðja metra og hljómgæðin eftir
því. Flygillinn verður staðsettur í
Þórsveri og mun gefa ný tækifæri
til allskyns tónlistarviðburða. Kaup-
in á flyglinum eru mikið fjárhags-
legt átak fyrir lítinn söfnuð og
hefðu ekki verið framkvæmanleg
nema fyrir stuðning ýmissa aðila
bóli en hennar og svo virðist sem
yfirvaldinu þyki það heldur ekki
alvarlegur tilverknaður því engar
ordrur berast þaðan um hórsökina.
Upphefst nú löng glíma Þingvalla-
klerka við hinn slynga og staðfasta
kotbónda; er það margbrotin og
kostuleg saga sem gerist á tæpum
þrjátíu árum en á því tímaskeiði
koma átta börn undir í Skógarkoti
á meðan fjórir prestar þjóna á hin-
um helga stað.
Að vísu mætti einnig lesa bókina
sem sögu Þingvallastaðar á fyrri
hluta síðustu aldar. Sem slík afhelg-
ar hún staðinn, afhjúpar þá ímynd
sem hann hefur haft í huga þjóðar-
innar. Sagan dregur upp eilítið aðra
samfélagsmynd en við eigum að
venjast frá þessum tíma og mætti
segja að hér sé ímynd okkar af
klerkastéttinni fyrr á tíð einnig
umturnað. Magnleysi Þingvalla-
klerkanna fjögurra gagnvart böldn-
um sóknarbömum sínum er algjört,
ekki aðeins gagnvart Kristjáni í
Skógarkoti heldur söfnuðinum öll-
um sem hefur sína hentisemi í flest-
um málum, meira að segja kirkju-
sókninni. Er sem valdahlutföllunum
hafi verið raskað eitthvað því hér
er það presturinn sem þarf að
beygja sig undir vilja sauðsvarts
almúgans og ekki fer því fj arri að
undirgefni valdsins verði algjör í lok
sögu þegar mál Kristjáns og þeirra
Þingvallaklerka eru til lykta leidd.
Það var um síðustu aldamót sem
allar bækur lýstu prestum sem útf-
örnum illmennum. í Hraunfólkinu
er sögð önnur saga; prestarnir á
Þingvallabæ mega ekki vamm sitt
vita, þeir eru meinlausir og jafnvel
svo auðtrúa að láta þjófa og illþýði
éta upp úr pottum sínum og þykj-
ast góðir af.
Sagan er einföld í byggingu og
hefur þann kost fram yfír Falsarann
sem ekki bjó yfir nægilega góðri
frásagnareiningu. Hér er framvind-
an ljós enda útúrdúrar færri og
textinn mun knappari og þéttari en
í fyrrnefndri bók. Reyndar eru örlög
þeirra fjölskyldna sem byggja Þing-
vallabæ og Skógarkot svo samofin
að þau binda söguna föstum bönd-
um, gera hana að órofinni heild.
Fyrir vikið heldur hún athygli le-
sandans á enda.
Stíll sögunnar er orðmargur og
á stundum skrúðmikill. Hann verð-
ur þó aldrei upphafinn. Orðfærið
dregur dám af málfari sögutíma,
er tíðum dönskuskotið og eilítið
fornlegt. Stundum örlar einnig á
formfestu kansellístílsins í skjölum
og málfari heldri manna. Kímni
höfundar eykur og gildi sögunnar.
Hraunfólkið er ekki ádeilusaga en
í henni er írónískur undirtónn sem
afhjúpar persónur hennar; sá tónn
hljómar til dæmis undir allri sögu
Páls. Persónusköpun er litrík en
eftirminnilegastur er brotamaður-
Morgunblaðið/Ásdís
BACHSVEITIN í Skálholti.
Norðurljós
NORÐURLJÓS nefnast tónlistar-
dagar sem Musica Antiqua heldur
í samvinnu við Ríkisútvarpið.
Tónlistardagarnir hefjast með
tónleikum í Háteigskirkju sunnu-
daginn 22. október kl. 17. Á efnis-
skrá eru verk eftir Scarlatti, Tele-
mann og Quants.
Flytjendur eru Camilla Söder-
berg á blokkflautu, Sarah Buckley
á víólu, Martial Nardeau á barokk-
s.s. Þórshafnarhrepps. Til að vígja
gripinn koma þær' stöllur Sigrún
Hjálmtýsdóttir (Diddú) og Anna
Guðný Guðmundsdóttir píanóleik-
ari, sem reyndar er ættuð héðan.
Tónleikarnir hefjast klukkan 20.30
. sunnudagskvöldið 22. október.
Tónleikar í til-
efni árs um-
burðarlyndis
og friðar
FIMMTA starfsár Tónlistarfélags
Vestur-Húnvetninga liófst í sept-
ember sl. með léttri djasssveiflu
Akurdjassmanna úr Eyjafirðinum,
þverflautu og Bach-sveitin í Skál-
holti. Næstu tónleikar verða í
Kristskirkju sunnudaginn 29.
október og í Þjóðminjasafninu
mánudaginn 30. október.
Auk flytjenda tónlistardaganna
sem nefndir hafa verið verða Guð-
rún Óskarsdóttir, Elín Guðmunds-
dóttir, Sigurður Halldórsson, Páll
Hannesson, Sverrir Guðjónsson og
Snorri Örn Snorrason.
en októbertónleikar félagsins verða
með öðru sniði.
I tilefni 50 ára afmælis Samein-
uðu þjóðanna eru haldnir tónleikar
eða listasýnignar víða um lönd til
að styrkja umburðarlyndi þjóða á
milli. í dag kl. 14 verða tónleikar
í Hvammstangakirkju með tónlist-
armönnum frá fjórum löndum, þeim
Hilmari Erni Agnarssyni organista
i Skálholti, Peter Tompkins óbóleik-
ara frá Englandi, Michael Hill-
enstedt gítarleikara frá Þýskalandi
og Mette Rasmussen flautuleikara
frá Danmörku, til að undirstrika
sámstarf þjóðanna. Ætla þau að
flytja verk eftir Bach, Hándel og
ýmis önnur tónskáld.
Tónlistarfélagið hefur haft þann
háttinn á, að félagar fá frían að-
gang að öllum reglulegum tónleik-
inn Kristján sem er svo heiðarlegur
í glæp sínum að yfirvaldið getur
ekki tekið á honum. Stílfími Björns
kemur og best í ljós þegar hann
setur sig í spor ólíkra persóna;
þannig endurspeglast persónuein-
kenni oft skýrt í orðfæri fólksins,
svo sem í hispurslausu tali Kristjáns
við formfasta og lærða klerkana.
Kannski mætti lesa úr verkinu
ákveðinn boðskap, svo sem úr þeim
viðsnúningi valds sem hér hefur
verið nefndur. Umfram allt skyldi
það þó lesið sem örlagasaga, saga
af fólki í hrauni, eða hrauni í fólki,
hraunfólki. Bókin er skemmtileg
aflestrar enda nýtur höfundur þess
greinilega að segja sögu. Hlýtur það
að teljast besti kostur hennar.
Við gætum kallað Hraunfólkið
hvort sem er heimildaskáldsögu eða
sögulega skáldsögu. Walter Scott,
sem stundum er talinn hafa byijað
sögulegu skáldsöguna með bók
sinni Waverley (1814), sagði að
slíkar sögur ættu ekki að fjalla um
frægar persónur frá fyrri tíð. Segja
má að Björn hafi farið að dæmi
Scotts; bókin segir frá örlögum
fólks sem að öðrum kosti hefði ekki
ratað á blöð sögunnar. Heimildir
sem Björn styðst við eru bæði prent-
aðar og óprentaðar, frá sögutíma
sem úr síðari tíma bókum. Annan
dyntinn tekur höfundur stuttar
klausur beint upp úr heimildum í
söguna; rétt eins og til að láta les-
andann vita að hann er að fylgjast
með fólki sem eitt sinn var, með
tíma sem var. Stundum veltir hann
líka vöngum yfir því hvort saga sín
sé rétt sögð. Hvað er satt og hvað
skáldað í þessari sögu skiptir ann-
ars harla litlu máli; hún birtist heil
í sínum búningi, sönn eða diktuð.
Þröstur Heigason
um félagsins en aðrir borga að-
gangseyri, 900 kr.
Kjartan leikur
í Seljakirkju
EFNT verður til nokkurra tónleika
í Áskirkju í Iteykjavík til styrktar
orgelsjóði kirkjunnar. Á sunnudag
kl. 17 leikur Kjartan Siguijónsson
organisti Seljakirkju í Reykjavík. Á
tónleikaskránni verða verk eftir J.
Pachelbel, D. Buxtehude, J.S. Bach,
Max Reger og Cesar Franck.
Kjartan nam orgelleik hjá dr.
Páli ísólfssyni 1959-1964 og stund-
aði framhaldsnám í Hamborg
haustið 1984. Frá þeim tíma hefur
hann verið orgelleikari við ýmsar
kirkjur og stjórnað mörgum kórum.
Aðgangur á tónleikana er ókeyp-
is, en tekið verður við framlögum
í orgelsjóð að tónleikunum loknum.
Jónas og
Keltarnir
JÓNAS Árnason flytur kveðskap
sinn við írsk og skosk þjóðlög í
samvinnu við Kelta í Borgarleikhús-
inu í dag kl. 16 og á mánudag kl.
20.30.
Keltar hafa sérhæft sig í flutn-
ingi á keltneskri þjóðlagatónlist á
undanförnum árum og leika þeir á
hefðbundin þjóðleg hljóðfæri. A efn-
isskránni gefur að heyra lög og ljóð
sem margir hafa litið á sem íslensk
þjóðlög, einnig eru flutt lög sem
sjaldnar hafa heyrst, en standa
hjarta skáldsins nærri, segir í kynn-
ingu.
Söngferðalag
í Listaklúbbi
MÁNUDAGINN 23. október munu
Marta Guðrún Halldórsdóttir söng-
kona og Örn Magnússon píanóleik-
ari koma fram i Listaklúbbi Leikhú-
skjallarans og flytja dagskrá sem
þau hafa kosið að kalla Söngferða-
lag. Þau munu koma víða við og
flytja þjóðlög í búningi ýmissa tón-
skálda, m.a. úr safni Engel Lund
og Ferdinands Rauter og lög í út-
setningum eftir Britten, Grainger
og Ravel. Á seinni hluta efnisskrár-
innar eru ítalskar antíkaríur ásamt
barokk-aríu eftir Atla Heimi
Sveinsson.
Tónleikarnir hefjast kl. 21.00.