Morgunblaðið - 11.11.1995, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 11. NÓVEMBER 1995 D 3
MEÐ ASIUILMIVITUM
Morgunblaðið/Ásdís
KARSTEN Fundal, Sigrún Eðvaldsdóttir og Tríó Borealis.
tilfinningunni sem myndir mínar
standa fyrir, einar eða margar
saman í sal,“ sagði Alan.
9-5 sex daga vikunnar
Hvemig vinnurðu og hvað mik-
ið? Hve lengi ertu með hvetja
mynd?
„Eins og ég sagði hér á undan
lít ég á tímann sem fer í að hugsa
um myndina áður en hún er gerð
sem hluta af tímanum sem fer í
hana þannig að tveir til þrír
mánuðir fara í hvert verk. Mynd-
irnar koma allar sjálfkrafa í kollinn
á mér í framhaldi af myndunum á
undan. Ég sest aldrei niður til að
skissa og leita að einhveiju til að
gera næst.
Ég er með vinnustofu í lítilli
verksmiðju í u.þ.b. klukkutíma
fjarlægð með lest frá heimili mínu.
Þar vinn ég sex daga vikunnar frá
kl. 9 - 5. Það er mikilvægt fyrir
mig að hafa þessa reglu á vinnu-
tímanum til að koma öllu í verk
sem ég þarf að gera,“ sagði Alan.
Það er hægt að líta á gráan lit
sem táknrænan í mörgum skiln-
ingi. Hefur fólk aldrei álitið mynd-
ir þínar vera pólitískar eða ádeilu-
kenndar?
„Kannski eru þær pólitískar að
einhveiju leyti. Til dæmis það
hvernig ég vinn málverkið og sú
afstaða mín að allir hlutar vinnu-
ferilsins við myndina séu jafngild-
ir. Það er í raun svipað því sem
ég vil að samfélagið líti út, að allt
sé jafngilt og hver eining samfé-
lagsins sé jafn mikilvæg," sagði
Alan Charlton að lokum.
Sýningin stendur út desember-
mánuð og er opin á miðvikudögum
frá kl. 14 - 18.
AMMERMÚSÍKKLÚBBUR-
INN gengst fyrir þriðju tón-
leikum starfsársins í Bústaðakirkju
annað kvöld kl. 20.30. Fram kemur
Tríó Borealis og á efnisskránni eru
kvartettinn Spor eftir Fundal, Tríó í
d-dúr op. 70.1 eftir Beethoven og
Kvartett um endalok tímans eftir
Messiaen.
Tríó Borealis skipa Einar Jóhann-
esson klarinettuleikari, Richard
Talkowsky knéfiðluleikari og Beth
Levin píanóleikari. Sérstakur gestur
á tónleikunum verður Sigrún Eð-
valdsdóttir fíðluleikari. Tónleikarnir
eru liður í undirbúningi þeirra fyrir
tónleikaferð um Norðurlönd í mars
á næsta ári.
Vegur hins tæplega þrítuga
danska tónskálds Karstens Fundal
hefur vaxið ört undanfarin ár. Hafa
hljómsveitir og stofnanir í auknum
mæli falið honum að semja tónverk.
Semur hann nú meðal annars fíðlu-
konsert fyrir Carl Nielsen-fíðlu-
keppnina sem fram fer í Óðinsvéum
á næsta ári.
Tónverkið Spor er samið sérstak-
lega fyrir Tríó Borealis, með styrk
frá norræna tónlistarráðinu og verð-
ur frumflutt annað kvöld að Fundal
viðstöddum.
Ludwig van Beethoven samdi pía-
nótríó op. 70.1 árið 1808. Hefur það
fengið viðurnefnið Geistertrio, eða
Tríó andans, og mun það vera til
komið vegna lágværra hljóma í
Largo-kafla verksins, sem í eyrum
samtíðarmanna Beethovens voru
bæði óvenjulegir og dularfullir, en
þykja nú á tímum fyrst og fremst
hjaitnæmir og fágaðir.
Tónverk franska tónskáldsins Oli-
ver Messiaen, sem lést fyrir þremur
árum, eru fjölbreytt og frumleg og
flest innblásin djúpri trúartilfínningu
og dulúð, sem er sérstæð á 20. öld.
Þá rannsakaði hann tónmál fugla-
söngs Og skírskotaði til þess í ýmsum
tónverka sinna.
- Nasistar hnepptu Messiaen í fjötra
á stríðsárunum og samdi hann Kvart-
ett um endalok tímans í fangabúðun-
um í Görlitz. Þar var hann frumflutt-
ur í janúar 1941. Hermt er að hljóð-
færaskipanin hafí ráðist af því hvaða
hljóðfæraleikarar voru meðal sam-
fanga hans. „Þetta verk er löngu
orðið sígilt," segir Einar Jóhannes-
son, „og ég er viss um að það verður
eitt af þeim verkum, sem samin eru
á þessari öld, sem kynslóðir komandi
alda munu hlusta á.“
Einar segir að það sé ánægjulegt
hvað Kammermúsíkklúbburinn eigi
góðu gengi að fagna um þessar
mundir. „Starfíð hefur sennilega
aldrei staðið í jafn miklum blóma;
það er húsfyllir á hveijum tónleikum
og sérstaklega er ánægjulegt að sjá
svona marga nýja áskrifendur af
yngri kynslóðinni."
Það er skammt stórra högga á
milli hjá Einari en hann er nýkominn
frá Suður-Kóreu, þar sem hann tók
þátt í norrænni tónlistarhátíð 'ásamt
fjórum öðrum einleikurum - einum
frá hveiju Norðurlandanna. Hátíðin
var skipulögð af ræðismanni íslands
og sendiráðum hinna Norðurland-
anna í Seoul f samvinnu við KBS,
ríkisutvarp Suður-Kóréu.
„Ég hef spilað áður á tónleikum
í Asíu,“ segir Einar, „og hef því asíu-
ilminn í vitunum. Það er alltaf jafn
mikið ævintýri að koma þangað og
álfan lokkar mann því alltaf til sín
á ný.“
Tónleikamir, sem teknir voru upp
fyrir útvarp og sjónvarp, voru haldnir
í stórum tónleikasal og segir Einar
að sér hafí ekki litist á blikuna í fyrstu.
„Maður er ekki vanur að leika kam-
mertónlist í svona gímaldi en hljóm-
burðurinn var hins vegar góður, þann-
ig að áhyggjumar voru ástæðulausar.
Aðsóknin var líka ótrúlega góð.“
Einar segir það mikinn heiður að
hafa verið boðið utan. Þá sé hvert
tækifæri dýrmætt til að kynna ís-
lenska menningu á framandi slóð-
um. Flutti hann meðal annars verk
eftir íslensku tónskáldin Þorkel Sig-
urbjömsson og Áskel Másson.
„Ég dáist að starfí sendiráða
Norðurlandanna ytra en þau leggja
mikla áherslu-á að kynna norræna
menningu og að fá styrktaraðila til
samstarfs. SAS borgaði til að mynda
ferðimar fyrir tónlistarfólkið og Hy-
att-hótelkeðjan bauð upp á gistingu.
Það væri óskandi að íslenskir lista-
menn gætu sótt fleiri hátíðir af þessu
tagi.“
LISTAMAÐURINN við eitt
verka sinna „Pokann".
Lífsbaráttan
á hafinu
JÓN Gunnarsson listmálari opnar
málverkasýningu í Hafnarborg,
menningar og listastofnun
Hafnarfjarðar í dag, laugardag.
Jón fæddist í Hafnarfírði 30.
október 1925 og hefur búið þar
alla tíð síðan. Sautján ára byrjaði
hann á sjónum og vann sem há-
seti og kyndari á gömlu togurun-
um í um tíu ár. Þar á eftir starf-
aði hann meðal annars sem físki-
matsmaður og nú síðustu rúm
þijátíu ár vann hann við prent-
myndagerð, offsetljósmyndun og
skeytingu.
„Listmálun hefur fylgt honum
allan hans starfsferil og hugmynd-
ir hans bera sterkar tilfínningar
til sjómannsins, útgerðar og lífs-
baráttunnar á hafinu við Island.
Verk hans eru að stórum hluta
tengd hafinu en einnig er náttúra
íslands honum hugleikið mynd-
efni,“ segir í kynningu.
Jón stundaði nám í Handíða-
og myndlistaskólanum 1947-1949
og hefur frá þeim tíma farið marg-
ar náms- og kynnisferðir til út-
landa. Hann hefur haldið margar
einkasýningar hér heima sem og
erlendis og tekið þátt í fjölmörgum
samsýningum.
Sýningin stendur til 27. nóvem-
ber og verður opin alla dagana frá
kl. 12-18,. lokað á þriðjudögum.
Minning Sovét-
ríkjanna heiðruð
í New York hefur áhugí á sovéskrí neðan-
jarðarlist stóraukist, segir Jón Olafsson,
en í Sovétríkjunum var hún hin mesta
ógnun við samfélagið.
FYRIR fáeinum árum, þegar klókir
menn fóru að efnast í Rússlandi,
urðu kröfur um betri samgöngur
háværari. í Ekaterínborg gerðu
glæpamenn staðarins, en þeir
höfðu auðgast mest, aðsúg að full-
trúum Aeroflot á staðnum fyrir
lélega þjónustu. Hvað, voru þeir
spurðir, eigið þið erfítt með að
komast til Moskvu? Nei, var svarið,
en þangað höfum við ekkert að
sækja, við þurfum að komast til
New York.
En það er vafamál hvort New
York þurfí jafn mikið á þeim að
halda. Áratugum saman hefur
borgin verið tröllriðin skipulagðri
glæpastarfsemi og núna þegar yfír-
völdunum hefur loksins tekist að
ná taki á ítölsku mafíunni, eru stór-
aukin umsvif rússnesku mafíunnar
ekki beinlínis það sem lögreglan
er best undirbúin til að takst á við.
Hins vegar er rússneska mafían
ekki það eina sem New York hefur
fengið skammtinn sinn af í kjölfar
umbrotanna í Rússlandi. Menning-
arlíf borgarinnar og nágrennis hef-
ur orðið fyrir merkilegum áhrifum.
Auðvitað streyma hingað allskonar
listamenn frá gömlu Sovétríkjun-
um, en það er nú ekkert nýtt. Það
nýjasta er hins vegar stóraukinn
almennur áhugi á sovéskri neðan-
jarðarlist, því sem sovésk yfirvöld
töldu lengi vel eina af mestu ógnum
við samfélagið, áður en mafíunni
fór að vaxa fiskur um hrygg. Sov-
éskar kvikmyndir eru nú sýndar á
kvikmyndahátíðum, íburðarmiklar
sýningar hafa verið haldnar á rúss-
neskum helgimyndum, verk sov-
éskra tónskálda sem enginn kann-
aðist við fyrir fáeinum árum eru
nú flutt hvert á fætur öðru í helstu
tónleikahöllum borgarinnar og
svona má halda áfram.
En á milli glæpa og lista er
merkilegt samband. Það er ekki
bara að miklir glæpamenn séu
stundum álitnir listamenn eða hinn
fullkomni glæpur listaverk. Lista-
menn eru stundum álitnir glæpa-
menn líka, af samtíðarmönnum sín-
um eða samlöndum og mikil lista-
verk hafa oft verið álitin stórglæp-
ur, jafnvel landráð. Samt eru listir
og glæpir í eðli sínu andstæður:
glæpurinn er framinn í eiginhags-
munaskyni en listaverkið er ofar
öllum hagsmunum. En það er ein-
mitt þegar glæpurinn vex út yfír
hagsmunina að hann verður eins-
konar listaverk og þegar listaverk-
ið er talið þjóna sérstökum hags-
munum að mönnum fínnst það vera
eða jaðra við glæp.
Svokallaðir „óopinberir" lista-
menn í Sovétríkjunum hér áður
fyrr höfðu í rauninni glæpamanns^
stimpil gagnvart yfírvöldunum. í
besta falli gátu slíkir menn vænst
þess að hið opinbera léti þá í friði.
En ef einhveijum datt í hug að
ráðast gegn þeim var leikurinn létt-
ur. Verk sem ekki fylgdu opinber-
um stöðlum um hvemig myndir
skyldu málaðar, sögur skrifaðar,
ljóð ort og svo framvegis, gátu ieitt
til ákæru um undirróðursstarfsemi
gegn ríkinu, listamaðurinn gat
fengið fangelsis- eða útlegðardóm
eða verið lýstur sníkjudýr og afæta
á samfélaginu, sem að sjálfsögðu
var refsivert.
Fyrir fáeinum vikum var opnuð
sýning á verkum sovéskra lista-
manna sem áttu ekki upp á pall-
borðið hjá yfírvöldum, í listasafni
Rutgers háskóla í New Brunswick
skammt frá New York. Safnið
komst nýlega yfír ein 1.200 verk
sem Bandaríkjamaður nokkur,
Norton Dodge, safnaði í Sovétríkj-
unum á árunum frá 1950 og þang-
að til seint á síðasta áratug. Dodge
þessi hefur í rauninni unnið ótrú-
legt afrek með listaverkasöfnun
sinni, þvi það ar hætt við að stór
hluti verkanna sem hann keypti af
sovéskum listamönnum og smyglað
út úr Sovétríkjunum hefði annars
alls ekki varðveist.
Hann fór fyrst til Sovétríkjanna
til að safna efni í bók um sovéskar
dráttarvélar og þegar því verki var
lokið byijaði hann á annarri bók
um hlutverk kvenna í atvinnulífí í
Sovétríkjunum. En á meðan hann
starfaði að efnisöflun og samsetn-
ingu sinna þurru fræðirita um þessi
efni, eyddi hann fé sinu og mestum
tíma í að leita uppi listamenn og
kaupa af þeim verk sem aldrei
hefðu verið samþykkt á nokkurri
listasýningu í Sovétríkjunum.
N E W
Y O R K
Sumir listamannanna sem seldu
Dodge verk hlutu síðar opinbera
viðurkenningu, eins og Ilja Ka-
bakov og Erik Bulatov, sem urðu
frægir á Vesturlöndum eftir að
sovésk yfírvöld fóru að gefa eftir
seint á síðasta áratug. En margir
listamannanna sem eiga verk í
safni Dogde hafa aldrei orðið
þekktir utan þröngs hóps í Sovét-
ríkjunum, þó að verk þeirra og
saga séu ekki síður merkileg.
Það er eiginlega merkilegt að
það sé ekki fyrr en nú að þetta
mikla málverkasafn fær fastan
samastað. Árum saman voru verk-
in geymd við frekar slæmar að-
stæður á búgarði Nortons Dodge
i Maryland fylki. En það sýnir auk-
inn áhuga á verkum sem urðu til
í 'Sovétríkjum Khrúsjovs og Bréfs-
nefs. Dodge safnið hefur ótvírætt
listrænt gildi, en merkilegast er það
fyrir þá sögu sovéskrar neðanjarð-
arlistar sem það segir, en hún er
um leið mikilvægur hluti af sögu
Sovétríkjanna. Mörg verkanna eru
bein eða óbein ádeila á stjórnvöld
eða kommúnistaflokkinn eða leikur
að klisum hinnar opinberu áróðurs-
stefnu.
Annað dæmi um áhuga á sov-
éskri neðanjarðarlist er leikrit sem
vakið hefur mikla athygli og meira
að segja deilur hér í borginni. Það
er leikgerð á sögunni Moskva-Pet-
ushki, sem snemma á síðasta ára-
tug gekk í handriti á milli manna
í Moskvu og fékkst ekki gefín út
á bók fyrr en árið 1990. Bókin er
einræða drykkjumanns nokkurs
þar sem hann situr í lest á leið til
bæjarins Petushki rúmlega 100
kílómetrum utan Moskvu. Hann
var allslaus og allstaðar búinn að
koma sér út úr húsi og eiginlega
dauður, veður úr einu í annað um
sitt fyrra líf og gefur lesandanum
nokkuð góða innsýn í fjölbreytileika
þeirra vökva sem hægt er að
drekka sig fullan með.
Bókin þykir lýsa vel drykkjuskap
og heimilisböli sem var og er land-
lægt í Rússlandi. En kjaminn í ein-
ræðunum er samt ískrandi háðið
og tungutakið. Þetta týnist allt í
snyrtilegum meðförum leikarans
Tom Courtenay, sem gerir úr þess-
ari sovésku andhetju dálítið
skringilega fyllibyttu ogþað hvarfl-
ar að manni að New York leikhúsi
væri nær að setja á svið „Söng
heimilisleysingjanna i Subway"
heldur en að flytja inn rússneskt
volæði sem búið er að missa sjar-
mann. Þetta segir sína sögu um
hvað listir geta verið háðar um-
hverfínu sem þær spretta úr. Eftir
að Sovétríkin hættu að vera til
týndist glæpurinn og þá er eins óg
verkin tapi innihaldi sínu. Það sem
áður fól í sér uppreisn og ádeilu
stendur bert og er í mesta lagi
minnisvarði um það sem var. Þess
vegna er það líka að verkin í hinum
risavaxna málverkasal Dodge eru
flest merkileg frá sögulegu sjónar-
miði frekar en listrænu. Þau eru
verk gerð í laumi af fólki við vond-
ar aðstæður, lítil efni og takmark-
aða möguleika á því að fylgjast
með því sem aðrir listamenn voru
að gera annars staðar.
Þetta á þó auðvitað ekki við um
öll verkin. Þannig hafa gagnrýn-
endur bent á að sum verkanna frá
sjöunda áratugnum séu týndi
hlekkurinn sem geri mönnum kleift
að meta áhrif listamanna á borð
við Malevitsj og Kandinskíj á næstu
kynslóðir sovéskra listamanna og
auki jafnframt skilning á framúr-
stefnúverkum sem streyma nú frá
Rússlandi.
En Sovétríkin eru dauð, það
getur maður séð með því að fara
í leikhús eða á sýningu í New York.
Og það er spuming hversu lengi
menn endast til að skoðá uppreisn-
ina sem leyndist að hurðarbaki.