Morgunblaðið - 11.11.1995, Blaðsíða 8

Morgunblaðið - 11.11.1995, Blaðsíða 8
8 D LAUGARDAGUR 11. NÓVEMBER 1995 MORGUNBLAÐIÐ Frægasta skáldsaga Frakka Ein frægasta skáldsaga fyrr og síðar, Frú Bovary eftir Frakkann Gustave Flaubert, kemur út innan skamms í nýrri þýðingu Péturs Gunnarssonar. Þýðandinn sagði Þresti Helgasyni sögur af höfundinum sem var dreginn fyrir dóm vegna siðleysis per- sóna í verki sínu. EGAR FRÚ Bovary eftir Gustave Flaubert (1821- 1880) kom út árið 1857 í Frakk- landi vakti hún mikla hneykslun landa hans. Þóttu persónur sögunn- ar vera algjörlega siðlausar og það sem verra var, höfundurinn virtist leggja blessun sína yfir ósómann. Sagan segir frá Emmu, ungri sveitastúlku sem gengið hefur í klausturskóla og alist upp við lestur rómantískra ástarsagna. Hún hefur gert sér ákveðna mynd af lífinu en þegar hún giftist Karli Bovary, lækni í litlu þorpi, kemst hún að því að veruleikinn er annar. Fær það svo á hana að hún leggst veik. Skömmu síðar flytja þau hjónin í annað þorp en þar lendir Emma í ástarævintýrum fram hjá Charles og lifir um efni fram. Að endingu fyrirfer hún sér, örvilnuð. Sóttur til saka fyrir söguna Vegna þessarar sögu höfðaði saksóknari. franska ríkisins mál á hendur útgefandanum og höfundin- um; þeim var gefið að sök að hafa ofboðið trúar- og siðferðistilfínn- ingu lesenda sinna. Var útgefand- inn sýknaður en Flaubert hins veg- ar víttur fyrir að láta ósiðlegt at- hæfi persóna sinna óátalið. Pétur Gunnarsson, sem þýtt hef- ur Frú Bovary á íslensku, segir að ástæðan fyrir þessu uppistandi hafí sennilega verið hinn nýstárlegi frá- sagnarháttur sögunnar sem ein- kennist af hlutlægni. „Flaubert var i mun að persónu höfundarins gætti ekki að neinu leyti í textanum. Hann vildi skrifa „hlutlausan texta“ og leit nánast á sig sem guð almátt- ugan gagnvart sköpunarverki sínu; þannig tók hann ekki afstöðu til gerða persónanna á einn eða neinn hátt. Fyrir vikið virkaði sagan ómórölsk; það var líkast því að höf- undurinn væri að leggja blessun sína yfír siðleysið. Þetta er allt hið furðulegasta'mál og segir ýmislegt um þá bókmenntasögulegu byltingu sem varð með Frú Bovary." Rithöfundur gólar Frú Bovary er tvímælalaust frægasta skáldsaga Frakka. Hún var tímamótaverk og þótti marka upphaf nútíma skáldsagnagerðar. „Það má einnig segja að Flaubert hafí um leið mótað nýja ímynd af starfi höfundarins," segir Pétur, „hann kvað nánast niður mýtuna um rómantíska skáldið og innblást- urinn. Skrifín voru honum fyrst og fremst öguð vinna. Þetta endur- speglast í texta Flauberts sem er oft hin listilegasta smíð. í vinnubrögðum sínum miðar Flaubert að því að ná sem altæk- ustum áhrifum. Hann byijaði á því að skrifa orðmargt uppkast en síðan tók við eins konar eiming þar sem hann tók textamassann og þétti æ meira, gerði hann markvissari." Pétur segir ekki einfalt að lýsa stíl Flauberts í stuttu máli. „Það má segja að hann hafi fyrst og síð- ast kappkostað að finna rétta orðið. Hann var einnig mjög upptekinn af hrynjandi setninga, reyndi jafn- vel að búa þær út ekki ósvipað og bundið mál. í sendibréfum hefur Morgunbláðið/Sverrir „Stundum trúir maður næst- um því orðum Flauberts sjálfs um að það megi ekki hnika einu orði, þá muni allt hrynja." segir Pétur Gunnars- son um glímu sína við Frú Bovary. hann margsinnis lýst vinnubrögðum sínum. Hann mun hafa skrifað með miklum harmkvælum og var sein- virkur; æddi um vinnustofuna eins og ljón í búri, fleygði sér upp í dív- an, féll í mók, hrökk upp og hélt áfram leitinni þar til rétta orðið fannst. Að lokum skanderaði hann eða gaulaði setningarnar til að sannprófa hvort hljómfallið væri örugglega rétt.“ Má ekki hnika orði Flaubert hafði skrifað nokkur verk fyrir skúffuna áður en hann lagði til atlögu við Frú Bovary. Fjár- hagsaðstæður hans voru á þann veg að hann þurfti ekki að hafa áhyggj- ur af framfærslu eða vasast í út- gáfu. Ritstörfin voru lífsmáti hans, aðferð til að lifa af í heimi sem honum leiddist undir drep. Hann hafði lokið við gríðarlega mikinn doðrant sem hann nefndi La Tent- ation de Saint Antoine (Freisting heilags Antons). Hann var þó ekki birtur því vinir hans, sem hann las verkið fyrir, réðu honum frá því. Fram að þessu hafði Flaubert skrif- að í hinum loftkennda stíl rómantík- urinnar en brotlending Heilags Antons varð til þess að hann söðl- aði um og tók að tileinka sér hlut- lausan raunsæisstíl sem síðar setti mark sitt á aðferð hans. „Flaubert skrifaði samt ekki í hinum ná- kvæma raunsæisanda Émile Zola (1840-1902) sem fór út með mál- bandið áður en hann settist að skrif- um“, ségir Pétur. „Reyndar er til sú gamansaga að undir lokin hafi Flaubert verið farinn að snúa þessu við; hann hafi fyrst skrifað textann og síðan sent lærisvein sinn, Guy de Maupasant, út að leita uppi fyrir- bæri sem pössuðu við textann." Að sögn Péturs er alltaf erfítt að þýða og óðs manns æði að þýða Flaubert, „textinn er svo þaulunn- inn að stundum trúir maður næst- um því orðum Flauberts sjálfs um að það megi ekki hnika einu orði, þá muni allt hrynja.“ J f SÖGUR ÚR AFSKEKKTRISVEIT Morgunblaðið/Einar Falur JIM Heynen les upp úr sagnasafni sínu í heimahúsi í Fossvoginum. Helgi- sögur í handritum TOFNUN Árna Magnús- sonar efmr til handrita- kynningar í Árnagarði við Suðurgötu í dag, laugardag- inn 11. nóvember. Frá 14-18 verður sýning á handritum frá fyrri öldum í sýningarsal stofnunarinnar, einkúm þeim sem tengjast kirkju og kristindómi. Meðal handrita á sýningunni verður Skarðsbók postulasagna, vandað handrit og mynd- skreytt frá þriðja fjórðungi 14. aldar, sem frá upphafi átti heima á Skarði á Skarðs- strönd en lenti snemma á síðustu öld í einkaeign á Bretlandi. Árið 1965 keyptu íslensku bankarnir handritið á uppboði í Lundúnum, létu gera við það og binda og gáfu íslensku þjóðinni. Skarðsbók postulasagna Kl. 16.00 verða fluttir tveir stuttir kynningarfyrir- lestrar í stofu 201 í Árna- garði. Þar mun dr. Ólafur Halldórsson tala um Skarðs- bók postulasagna og dr. Sverrir Tómasson um ís- lenskar postulasögur og aðr- ar kirkjulegar miðaldabók- menntir. Þennan dag gefst gestum kostur á að skoða út- gáfubækur stofnunarinnar og festa kaup á þeim með 25% afslætti. Meðal vísinda- legra textaútgáfna sem birst hafa síðustu árin eru ljós- prent og texti íslensku hóm- ilíubókarinnar í útgáfu Andreu de Leeuw van Ween- en 1993, Mattheus saga postula í útgáfu Ólafs Hall- dórssonar 1994 og Gyðinga saga sem Kirsten Wolf gaf út 1995. Aðgangur að sýningunni og fyrirlestrunum er ókeypis og öllum heimill meðan hús- rúm leyfir. Litla skólahúsið kallast safn sagna bandaríska rithöfundarins Jim Heynens sem Gyrðir Elíasson hefur þýtt og kom út á dögunum. Sögurnar eru stuttar og greina frá uppákomum í lífi drengja í af- skekktri sveit. Einar Falur Ingólfsson hlýddi á höfundinn lesa nokkrar sögur í heima- húsi í Fossvogi á síðast- liðnu ári og sló nýlega á þráðinn til hans. ILITLA skólahúsinu er á sjöunda tug frásagna, sem margar hvetjar eru örstuttar. Sagt er frá upplifunum drengjanna í sveitinni, frá fólki, dýr- um, veðri og raunar hveiju því sem fyrir ber í dreifbýlinu. Jim Heynen hefur meistaraleg tök á þessu stutta sagnaformi, hvort sem efnið eru fyndið, dapurlegt eða dularfullt, og sögurnar eru dýpri og segja lesand- anum meira en lengdin gefur til kynna. Heynen hefur sent frá sér nokkur sagnasöfn og ljóðabækur og njóta frásagnir hans sívaxandi hylli í Bandaríkjunum. Hann er búsettur í St. Paul í Minnesota, þar sem hann kennir bókmenntir við háskóla borg- arinnar. Þegar haft var samband við Heynen var hann nýkominn með eintak af íslensku útgáfunni í hend- ur og afskaplega ánægður með útlit hennar. Sagðist því miður ekki geta lesið þýðingamar og dæmt um þær, en það hefði vestur-íslenskur vinur hans, rithöfundurinn Bill Holm, hins vegar gert, og hrósaði hann þeim mjög. Heynen segist hafa alist upp í afskekktri sýslu í Iowa; þar gerist sögurnar, en sögusviðið geti virst vera frá öðru og enn fjarlægara tímaskeiði. „Þetta er þó tími æsku minnar,“ segir hann, „og frásagnirn- ar kofna úr samfélagi þar sem hin munnlega frásagnarhefð var enn lif- andi þáttur mannlífsins. Þessar frá- sagnir hættu að heyrast þegar kveikt var á sjónvarpstækjunum. Við fórum oft heim til nágrann- anna, þar sem gamli maðurinn þvoði egg eftir kvöldmatinn og við sátum og hlýddum á sögur hans. Hann sagði gjarnan frá einhveiju sem tengdist sönnum atburðum en við vissum að hann notaði ímyndun- araflið til að gera sögurnar að ein- hveiju meiru en hráefnið bauð upp á. Eg er ekki að segja sögurnar hans, heldur er ég á einhvem hátt undir áhrifum frá fólki eins og hon- um, fólki sem kunni að segja sögur. Mig langar til að trúa því að sumar þessara sagna minna séu í líkingu við það hvernig fólk væri að segja frá, ef hinni munnlegu frásagnar- hefð hefði verið haldið á lífi.“ Hann bætir við að rannsóknir sín- ar á frásögnum indíána hafí haft áhrif á skrif sín, einkum svokallaðar „nafnasögur" Swampy Cree ætt- flokksins: „Röddin í þýðingum þeirra sagna sem ég las, minnti mig óneit- anlega á rödd sagnamannanna í uppvexti mínum. Annars er ég ekki viss um að nokkur hafí lesið sögurnar mínar fyrr en hann hefur lesið þær upp- hátt! Þannig vil ég að þær séu lesn- ar. Og ég heyri að fólk les þær gjarn- an hvort fyrir annað á ferðalögum, hvort fyrir annað í rúminu og fólk les þær á salerninu. Þá lesa kennar- ar sögumar víst oft fyrir nemendur sína, sem er mjög ánægjulegt." Heynen var nýlega gestur á al- þjóðlegri hátíð helgaðri stuttum frá- sögnum og örsögum í Kaupmanna- höfn. „Það var ákaflega skemmtilegt og ég vildi bara óska þess að ein- hver íslenskur höfundur hefði verið þar með okkur hinum. Annars vil ég ekki kalla þetta sem ég skrifa örsögur, Miklu frekar frásanir, því það orð vísar til hinnar munnlegu frásagnarhefðar og þeirrar hug- myndar að vera að segja frá ein- hveiju." Fyrstu skrefin á ritvellinum tók Jim Heynen sem ljóðskáld og þess bakgrunns gætir í sumum frásagn- anna. Hann segist líka frekar gefa hluti í skyn en útskýra þá í skrifun- | um og það tengist skáldinu í sér. „Fyrstu söguna sem ég skrifaði byij- aði ég að vinna sem ljóð. Og ég fann að það vildi bijóta sér leið út úr því formi og verða að frásögn sem er ekki jafn njörvuð niður og ljóð eru venjulega. Þá skrifaði ég ljóðið sem sögu og hef síðan skrifað sögur uppúr nokkrum ljóðum sem ég hafði áður gefið út.“ Heynen er um þessar mundir að leggja lokahönd á handrit fyrstu skáldsögu sinnar, en rétt eins og í frásögnunum í Litla skólahúsinu ber engin persónanna í henni nafn. Sögusviðið segir hann einnig vera það sama. Sumarið 1994 kom Jim Heynen í heimsókn til íslands ásamt i eiginkonu sinni, Sally Williams. Hún ,j var hér skiptinemi fyrir mörgum árum og hefur komið nokkrum sinn- um í heimsókn síðan, en þetta var fyrsta heimsóknin eftir að þau giftu sig fyrir fimm árum. „Við áttum dásamlega frídaga á íslandi," segir Heynen. „Við ferðuðumst svolítið um landið, fórum í sumarbústað og ókum um Norðurland. Áður en við lögðum í hann frétti ég að nokkrar sögur eftir mig hefðu komið út á íslensku, í litlu fallegu tímariti sem heitir Ský. Sú staðreynd kom mér mjög á óvart. Vinur okkar á íslandi sendi mér línu og sagði frá þessari útgáfu, sem hafði verið gerð án þess að fá tilskilin leyfi. Þessi vinur minn spurði hvort hann ætti að útvega mér lögfræðing eða halda veislu og vitaskuld sagði ég: höldum veislu! Hún var haldin í heimahúsi í Foss- voginum, þar sem ég hitti fjöldann allan af skemmtilegu fólki og las upp nokkrar sagnanna."

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.