Morgunblaðið - 23.11.1995, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
VIÐSKIPTI
FIMMTUDAGUR 23. NÓVEMBER 1995 B 7
á beislun vatnsafls og jarðvarma
til raforkuvinnslu, og á þekkingu
við gerð sérhæfðs hugbúnaðar af
ýmsu tagi.
íslensk fyrirtæki selja nú
sérhæfða þekkingu um allan
heim
í Viðskiptablaðinu sem út kom
miðvikudaginn 1. nóvember sl. var
að finna áhugavert heimskort með
samantekt blaðsins á fjárfesting-
um íslenskra fyrirtækja erlendis.
Hér er enginn kostur að telja upp
alla staðina þar sem starfsemi ís-
lenskra fyrirtækja er sýnd á
heimskortinu. Raunar er tekið
fram í samantekt Viðskiptablaðs-
ins að hún sé ekki tæmandi og
jafnvel sé nýs korts að vænta þeg-
ar frekari upplýsingum hefur verið
safnað.
Sem dæmi um fjárfestingu ís-
lenskra fyrirtækja í útlöndum frá
allra síðustu árum mætti nefna
starfsemi Marels í Seattle í
Bandaríkjunum og í Darmoth í
Kanada, hlut Granda í Friosur í
Chile og hluti Granda og Þormóðs
ramma í fyrirtæki í Mexíkó, fjár-
festingu íslenskra sjávarafurða á
Kamtsjatka, fjárfestingu Útgerð-
arfélags Akureyringa og Sam-
heija á Akureyri í útgerð í Þýska-
landi, starfsemi Virkis-Orkints í
'Slóvakíu, Odda í Radom í Pól-
landi og verksmiðju Hampiðjunn-
ar í Portúgal auk dótturfyrirtækja
og afgreiðslna íslensku flutninga-
fyrirtækjanna Flugleiða, Eim-
skips og Samskips sem skipta
fáeinum tugum. Það skal tekið
fram að hér eru aðeins talin fáein
dæmi af handahófi til að gefa
hugmynd um þá byltingu sem er
að verða í íslensku atvinnulífi að
þessu leyti.
Rótgróin fyrirtæki á íslandi
eru tekin að byggja á hátækni
og þekkingu
Þessi útflutningur grundvallast
á þekkingu íslendinga og reynslu
á sérhæfðum sviðum. Umbreyt-
ingin hér heima fyrir er þó engu
minna spennandi. Þannig er starf-
semi í ýmsum rótgrónum greinum
óðfluga að breytast í hátækniiðnað
og -þjónustu. Sem dæmi mætti
nefna smásöluverslun á þéttbýlis-
svæðum þar sem upplýsingakerfi,
ný geymslutækni og innkaup valda
byltingu, verðiækkun og fram-
leiðniaukningu, bankaþjónustu
þar sem augljóslega er að verða
umbylting í sjálfvirkni á örskömm-
um tíma, og flutninga í lofti, á sjó
og á landi þar sem fyrirtækin sum
hver eru að verða eða eru orðin
að hátæknifyrirtækjum. Þá er
ótalin hugbúnaðargerð, fjölmiðlun,
ýmis framleiðsla og þjónusta
byggð á rafeindatækni og fleiri
þess háttar dæmi sem beinlínis
tengjast upplýsinga- og þekk-
ingarsamfélaginu.
Þessa löngu upptalningu er enn
sem komið er ekíri unnt að færa
í tölur til að gefa til kynna hvert
vægi hennar er í þjóðarbúskapn-
um. Enn sem komið er verður sú
sýn að núverandi hagvaxtarskeið
íslendinga byggist á öðrum þátt-
um en hin fyrri að grundvallast á
getgátum og ef til vill að nokkru
á reynslu frá öðrum þjóðum. Engu
að síður er freistandi að velta fyr-
ir sér hver áhrifin verða á hagvöxt
á næstu árum, t.d. fram að alda-
mótum og á fyrsta áratug næstu
aldar.
Hátækni, upplýsingar og
samkeppni gætu breytt
hagsveifluhegðan í
iðnríkjunum
Hér að framan er vikið að því
að ekkert lát er á framleiðniaukn-
ingu í Bandaríkjunum ennþá þótt
liðið sé hátt á fimmta ár frá því
að uppsveiflan hófst. Á íslandi er
upphaf uppsveiflunnar líklega að
rekja til síðari hluta ársins 1993
svo að um tvö ár eru liðin síðan.
Líkur á því að hagvöxtur haldist
næstu tvö til þijú árin gætu því
talist meiri hér en þar sem miklu
Framtíð Saab óviss
eftirtap
Kaupmannahöfn. Morg’unbladid.
lengra er liðið síðan uppsveifla
hófst. Vandinn er sá að efnahags-
líf Íslendinga er í afar ríkum
mæli háð þjóðarbúskapnum í við-
skiptalöndunum. Ef kemur til
samdráttar í Bandaríkjunum eða
í stærstu ríkjum Evrópu á næstu
misserum má líklega bóka að hann
bindur endi á góðæri á íslandi von
bráðar. Hin brennandi spurning
er því hvort breytingin á atvinnu-
háttum í nærliggjandi löndum með
þekkingarsamfélaginu hafí breytt
hinni hefðbundnu hagsveifluhegð-
an iðnríkjanna sem kunn er af
reynslunni a.m.k. alla tuttugustu
öldina.
I vikuritinu The Economist þann
28. október sl. var vikið að fram-
vindu hagsveiflunnar og hættunni
á því að samdráttarskeið væri í
nánd („Taking the business cycle’s
pulse“, bls. 89) en til þessarar
umfjöllunar var einnig vísað í grein
í Morgunblaðinu í síðustu viku
(sjá Viðskipti/Atvinnulíf þann 16.
þ.m.). Unnt er að tilgreina fáeinar
ástæður fyrir því að áhrif hag-
sveiflunnar virðast vera mildari
nú en á árum áður. Meðal þeirra
eru talin aukin umsvif í þjónustu-
og þekkingargreinum en þær eru
að jafnaði stöðugri en framleiðslu-
greinar sem þær leysa af hólmi
að nokkru leyti. Þá má nefna auk-
inn þátt hins opinbera í mörgum
löndum og betri árangur við pen-
ingamálastjórn í stórum iðnríkjum
svo sem í Bandaríkjunum og í
Þýskalandi. Loks gera ný upplýs-
ingakerfi fyrirtækja þeim kleift
áð fylgjast nákvæmlega með eftir-
spurn og bregðast skjótt við og
stýra framleiðsiu eða framboði
eftir henni.
HAGNAÐUR Saab Automobiles
1994 hefur snúist í tap upp á 127
milljónir sænskra króna fyrstu níu
mánuði ársins. Tölurnar gætu orðið
enn verri, þegar árið verður gert
upp. Tapið hefur vakið upp vanga-
veltur um framtíð fyrirtækisins, sem
er í eigu bandaríska fyrirtækisins
General Motors og sænska fjárfest-
ingarfélagsins Investor, sem Wallen-
,berg-fjölskyldan á. Framtíðin er ekki
björt, framleiðslan er of lítil til að
hægt sé að ná hámarks hagkvæmni
og litlar líkur að hægt sé að auka
söluna á bílamarkaðnum í Evrópu,
sem er í lægð. Spurningin er þá hvort
gripið verði til hagræðingar með því
að framleiða Saabbíla sem mest úr
Opeleiningum, en GM eiga Opel og
hafa farið þessa leið annars staðar.
Skammvinn hagnaðarvon
breyttist í tap
Árið 1989 eignaðist GM helming
hlutabréfa í Saab Automobiles, sem
framleiðir fólksbílana góðkunnu og
það var GM sem hélt um stjórnvöl-
inn. Wallenberg-fjölskyldan átti hinn
hlutann, en hann var innlimaður í
Investor fyrr á árinu. Fyrir á Inve-
stor hlut í mörgum sænskum stórfyr-
irtækjum eins og Ericsson og Elect-
rolux, timburfyrirtækinu Stora og
lyfjafyrirtækinu Astra. Investor er
heídur ekki á flæðiskeri statt, var
metið á rúma 500 milljarða íslenskra
króna í haust, sem var um fjórðungi
meira en árið áður.
Saab hefur gengið á afturfótunum
undanfarin ár. 900-línunni þótti í
ýmsu ábótavant og skaðaði mjög
ímynd Saab-bílanna, sem áður þóttu
fyrirmyndarbílar. 9000-línan hefur
ekki bætt skaðann. Fyrirtækið var
rekið með tapi frá 1989 þar til í fyrra
að dæmið snerist við og gaf þá von-
ir um bjartari framtíð, sem héldust
fyrstu sex mánuðina í ár, en þá sner-
ist dæmið við og niðurstaðan var tap
fyrstu níu mánuðina upp á 127 millj-
ónir sænskra króna.
Tapið er skýrt með óhagstæðri
gengisþróun Bandaríkjadals, en það
’dugir varla til, þar sem gengisþró-
unarinnar er tæplega tekið að gæta.
Líklegri skýring er að fyrirtækið hef-
ur kostað miklu til markaðsfærslu og
sá kostnaður hefur enn ekki skilað
sér í söluaukningu. Einnig er bent á
að framleiðslan sé of lítil til að geta
orðið hagkvæm. Hún er nú hundrað
þúsund bílar á ári, en þyrfti að margra
dómi að vera 150-200 þúsund bílar.
Þá er hins vegar spuming hvort mark-
aðimir tækju við slíkri aukningu.
Opeltækni undir Saabskelinni
Vangaveltur eru uppi hvort Invest-
or hafi áhuga á að selja GM sinn
hlut. Báðir eigendur hafa lagt Saab
til fé, síðast 1993, en þá námu fram-
lögin frá byijun rúmum áttatíu millj-
örðum íslenskra króna. Þá tóku
sænsku eigendumir fram að ekki
yrði um frekari framlög að ræða.
Tap Saab undanfarin sex ár er yfir
hundrað milljarðar íslenskra króna.
Forráðamenn GM hafa fullyrt und-
anfarið að þeir hafí ekki áhuga á að
verða einkaeigendur Saab. Að öllum
líkindum þarf Saab á auknu fé að
halda og þá er spurning hver verður
til að leggja fram það fé og hvert
framhaldið verður.
GM hefur þegar dijúga reynslu í
að taka yfir bílaverksmiðjur og snúa
mínus í plús. Þeir eiga til dæmis
Opelverksmiðjurnar þýsku og bresku
Vauxhallverksmiðjurnar. Með Vaux-
hall gripu þeir á það ráð að nota
Opeltækni og einingar en halda
merkinu. Vauxhall er því enn til sem
merki, en undir ytra byrðinu em bíl-
arnir eins og Opelbílarnir. Það gætu
því einnig orðið örlög Saab-bílanna
að vera Saab á ytra byrðinu, en
Opel að innan. Vandinn er hins veg-
ar að margir kaupendur velja Saab
vegna gamalkunnra gæða, jafnvel
þó þau hafi þótt bregðast undanfarin
ár. Opeleiningar í Saabumbúðum
væru engar gleðifregnir fyrir Saa-
bunnendur, en gætu hugsanlega leitt
til þeirrar hagræðingar sem dygð;
til að strika út rauðu tölurnar.
Allar líkur á því að góður
hagvöxtur haldist á Islandi
næstu árin
Of snemmt er að segja til um
það hvort þessir þættir leiða til
varanlegrar breytingar á hag-
sveiflu iðnríkjanna og áhrif þeirra
á íslenskan þjóðarbúskap. Neðstu
myndirnar tvær hafa að geyma
vísbendingu um stöðu þjóðarbús-
ins í núverandi hagsveiflu. Á með-
an hlutfallið á milli útflutnings og
landsframleiðslu er yfir meðaltali
síðustu ára má líta þannig á að
útflutningur glæði efnahagsstarf-
semina í landinu og auki líkur á
því að uppsveifla haldist enn um
sinn.
Myndin af þróun markaðsvaxta
af húsbréfum er torræðari. Lækk-
un ávöxtunarkröfu af húsbréfum
á síðustu vikum úr um 6,05% í
septemberbyijun í um 5,60% núna
gæti skýrst af 1,5-2% lækkun
vaxta á alþjóðlegum markaði á
fyrri hluta þessa árs. Dræmt fram-
boð af skuldabréfum á markaði
öðrum en ríkisskuldabréfum í
september, október og nóvember
á vafalaust einnig sinn þátt í lækk-'
un vaxta. Á næstu vikum gætu
vextir lækkað enn frekar eða
hækkað lítillega aftur. Þegar
lengra er litið er þó líklegt að
aukin umsvif eftir því sem líður á
hagsveifluna hafi hefðbundin áhrif
á vexti til hækkunar þegar fjár-
festing og eftirspurn eftir lánsfé
eykst.
Höfundur er framkvæmdastjóri
VÍB - Verdbréfamarkaðs íslands-
banka hf.
Málstofa
um afleiður
•VIÐSKIPTA- og hagfræðideild
býður til málstofu um afleiður í íjár-
málaviðskiptum föstudaginn 24.
nóvember kl. 15-18 og laugardag-
inn 25. nóvember kl. 9-12. Frum-
mælendur eru Ásgeir Þórðarson,
VIB, Bjarni Ármannsson, Kaup-
þingi, Jón Sigurgeirsson, Seðla-
banka íslands og Ólafur Ásgeirs-
son, íslandsbanka, auk þess munu
nokkrir nemendur á lokaári í við-
skipta- og hagfræðideild kynna
verkefni sem þau hafa unnið um
efnið. Málstofan verður í stofu 101 í
Odda.
*
Island og evr-
ópskt viðskipta-
umhverfi
Ráðstefna á vegum Euro-Info
skrifstofunnar á íslandi verður
haldin á Hótel Loftleiðum föstu-
daginn 24. nóvember kl. 9-11.30.
Þar munu flytja erindi þeir Jón
Ásbergsson, framkvæmdastjóri Út-
flutningsráðs, Finnur Ingólfsson,
iðnaðar- og viðskiptaráðherra, Mr.
Harald Hartung, frá Evrópusam-
bandinu, Orri Hlöðversson, starfs-
maður Kynningarmiðstöðvar Evr-
ópurannsókna og Guðmundur Örn
Ingólfsson, framkvæmdastjóri
Máka á Sauðárkróki. Aðgangur er
ókeypis og öllum opinn.
Til sölu frystiklefi
stærð 5.80x4.90, hæð 2.90 m.
og kæliklefi 6.00x4.90, hæð 3 m.,
hurðir 1.50x2.30.
Dagbók
EJS kynnir nýj-
ungarfráSun
•EJS kynnir Sun Ultra þriðjudag-
inn 28. nóvember nk. kl. 15:00.
Kynningin verður haldin í ráðstefnu-
sal A á Hótel Sögu þar sem fulltrú-
ar EJS og Sun Microsystems munu
kynna Sun UltraSPARCstation.
Skráning fer fram hjá ritara sölu-
deildar EJS í síma 563-3122 eða
563-3000 eða í tölvupósthólf bjar-
neyejs.is í síðasta lagi mánudaginn
27. nóvember. Þar verður kynnt ný
lína tölvubúnaðar frá Sun Microsy-
stems undir hugtakinu UltraComp-
uting. Um er að ræða nýjar Sun
Ultra Unix-vinnustöðvar og miðlara
með nýjum 64 bita UltraSPARC
örgjörva. Tölvurnar eru búnar nýj-
ungum á sviði netvinnslu, mynd-
vinnslu og afkastagetu. í stað þess
að einblína aðeins á afkastagetu
örgjörvans hefur Sun, með nýrri og
róttækri hönnun, lagt áherslu á að
hámarka heildarafköst tölvunnar.
Með þessu hyggst Sun færa afl ofur-
og stórtölva uppá skrifborð notenda
og bjóða mun öflugri og skilvirkari
vinnustöðvar en þær sem aðeins
skarta hraðvirkum örgjörva.
ISDN kynning
EJS
•EJS og 3Com verða með kynningu
á ISDN búnaði frá 3Com á Hótel
Loftleiðum, í dag fimmtudaginn 23.
nóvember kl. 14-16. Hermann
Ársælsson frá EJS og Gary Marsd-
en frá 3Com kynna búnaðinn. Auk
þess mun Einar Reynis frá Pósti
og síma kynna samnetið. Áhuga-
samir geta tilkynnt um þátttöku sína
hjá ritara söludeildar EJS.
Upplýsingar gefur Friðrik í síma 564-1155
DsOssfcooB OdIj.
Nethyl 2 Ártúnsholti S: 587 9100
Grænt númer: 800 6891
Súluborvélar
á tilboðsverði
Úrval verkfæra
á lægsta verðí
MEILDSALA. SMÁSALA
Til sölu
INTEC vog með Póls tölvuhaus
með hólf sjólfvirkri mötun
Upplýsingar gefur Friðrik í síma 564-1155