Morgunblaðið - 28.11.1995, Qupperneq 4

4 B ÞRIÐJUDAGUR 28. NÓVEMBER 1995
. MORGUNBLAÐIÐ
Nýjar bækur
• MIKLU fleiri sögur úr sveitinni
heitir bók eftir Heather Amery og
Stephen Cartwright. Þýðandi er
Sigurður Gunnarsson.
„Sögumar voru skrifaðar sér-
staklega fyrir byrjendur í lestri. í
teikningunum er lögð áhersla á
kátínu og spennu og að skýra merk-
ingu orðanna. Með aðstoð og hvatn-
ingu getur barnið fljótlega notið
þeirrar ánægju að lesa heila sögu
sjálft," segir í kynningu.
Útgefandi er Skjaldborg hf. Verð
890 kr.
ÞEIM varð á í messunni er safn
gamansagna af íslenskum prestum.
Guðjón Ingi Eiríksson og Jón
Hjaltason ritstýrðu.
í kynningu segir: „Öll helgislepja
er á braut. Séra Bjarni Jónsson
dómkirkjuprestur brýtur ísinn og
gefst íslendingum nú loks tækifæri
til að lesa á einum stað hinar bráð-
fyndnu sögur er gengið hafa um
þennan þjóðfræga mann. Sumar
þeirra eru hér í fyrsta sinn á prenti.“
Prestarnir Birgir Snæbjömsson,
Hannes Örn Blandon, Hjálmar
Jónsson, Pétur Þórarinsson, Pétur
Þ. Ingjaldsson, Örn Friðriksson og
Baldur Vilhelmsson eru méðal
söguefna.
Bókaútgáfan Hólargefur út.
Þeim varð á í messunni er innbund-
in, 208 bls., prentuð íPrentsmiðj-
unni Oddahf. ogkostar 2.460 krón-
ur.
• VÆNGIR
éistarinnar eftir
Danielle Steel í
þýðinguSArí/a
Jenssonar er
komin út.
„Cassie lærir
til flugmanns —
og um tvítugt
vinnur hún til
verðlauna í flug-
keppni. Nick er
orðinn ástfanginn af Cassie — en
aldursmunurinn er 18 ár. Leiðir
Cassie og Desmond Williams liggja
brátt saman og endar með giftingu
þeirra. Nick reynir að koma í veg
fyrir hana, enda Desmond þekktur
kvennabósi og á víða ástkonur."
Útgefandi erSetberg. Bókin er
224 biaðsíður og kostar 2.230 kr.
• MUNDU mig er heiti á bók eftir
Mary Higgins Clark í þýðingu
Jóns Daníelssonar sem er nýkomin
út.
Mundu mig er ellefta spennusaga
höfundar sem allar hafa orðið met-
sölubækur um gjörvallan heim.
Mary Higgins Clark bregst ekki
lesendum sínum nú frekar en endra-
nær og heldur „þeim í magnaðri
spennu, allt til síðustu blaðsíðu bók-
arinnar", segir í kynningu.
Útgefandi er Skjaldborg hf. Verð
2.480 kr.
• SMÁBÆKURNAR Alveg ein-
stakur faðir, Alveg einstakur son-
ur, Alveg einstakur eiginmaður,
Alveg einstök amma, Alveg einstök
systir og Til hamingju með barnið
eru komnar út í þýðingu Óskars
Ingimarssonar.
„Safn tilvitnana sem ætlað er að
koma í staðinn fyrir kort eða dýra
gjöf, því það er ekki besta leiðin til
að þakka þeim sem hefur þann fá-
gæta eiginleika að vera „einstak-
ur“.“
Áður útkomnar bækur í sama
flokki eru: Hlotnistþér hamingja,
Alveg einstök móðir, Alveg einstök
dóttir og Alveg einstakur vinur.
Útgefandi er Skjaldborg hf. Hver
bók kostar 750 kr.
• ÚT er komin bókin Hjörleifs-
höfði, myndir ogminningar, frá-
sögur eftir Kjartan LeifMarkús-
son. Halla Kristjánsdóttir tók
saman og ritaði formála.
I bókinni er meðal annars að
finna frásögn sjónarvotts af Kötlu-
gosinu 1918, lýsingu af fýlaveiðum
í Höfðanum og grein um bæjar-
stæðin þar allt frá landnámsöld.
Bókin er prýdd myndum sem flestar
voru teknar á síðastliðinu sumri.
Útgefandi erHalIa Kristjánsdótt-
ir, Heinabergi 16, Þorlákshöfn.
Veðr bókar er 2.360 kr. Bókin er
68 síður. Offsetfjölritun prentaði.
BOKMENNTIR
Kndurminningar
RAGNARí SKAFTAFELLI
Endurminningar og frásagnir. Höf-
undur Helga K. Einarsdóttir. Hörpu-
útgáfan 1995 — 203 síður.
Ragnarí
Skaftafelli
RAGNAR Stefánsson, bóndi í
Skaftafelli í Öræfum, mun vera
þjóðkunnur maður, a.m.k. hjá eldri
kynslóðinni. Ég sá hann að vísu
aldrei, en nafn hans kemur mér
kunnuglega fyrir sjónir. Vafalaust
hef ég lesið um hann í bókum eða
minnst hefur verið á hann í sam-
bandi við Skeiðarárhlaup eða jökla-
ferðir.
I þessari bók kynnist maður hon-
um allvel og sannfærist um að hann
hefur verið merkur maður og vissu-
lega ástæða til að minnig hans
geymist á bók. Þetta ber þó ekki
svo að skilja að Ragnar láti mikið
af afrekum sínum eða ágæti. Því
fer víðs fjarri. Hann er einmitt af-
skaplega skrumlaus maður, hógvær
og lítt fyrir að hefja sjálfan sig til
vegs.
Helga K. Einarsdóttir bókasafns-
fræðingur hefur skráð frásagnir og
endurminningar Ragnars. í formála
segist hún hafa tekið stóran hluta
efnisins „upp á snældur eftir Ragn-
ari, sumt skrifaði ég eftir honum
og annað sendi hann mér skrifað.
Úr þessu vann ég þá bók sem hér
er komin, en bókarlokin frá „Byggt
í Freysnesi" skrifaði hann sjálfur
og þar hefur engu verið breytt“.
Höfundur segist hafa reynt að láta
málfar og stíl Ragnars halda sér
sem mest.
I samræmi við
þetta er frásögnin öll
í fyrstu persónu.
Ragnar segir sjálfur
frá. Bókin skiptist í
átta kafla og segja
titlar þeirra nokkuð til
um efni. Fyrstu tveir
kaflarnir heita í Öræf-
um á fyrri tíð og
Bernska og æska. I
fyrsta kaflanum segir
frá forfeðrum Ragn-
ars. Er þar farið býsna
langt aftur. Er af-
skaplega gaman að
sjá hversu fortíðin —
jafnvel langt aftur í aldir — er hon-
um lifandi og nálæg. Það er eins
og þeir Eggert og Bjarni og Sveinn
Pálsson hafi verið nýfarnir, þegar
Ragnar minnist þeirra! Lesandinn
kynnist Öræfasveitinni og mannlífi
þar fyrrum einstaklega vel. Sama
er að segja um frásagnir Ragnars
frá bernsku- og æskuárum. Þær eru
fróðleiksnáma og bera með sér
þokkafullan og hlýjan andblæ rót-
gróinnar menningar. Síðan kemur
kafli sem ber heitið Skeiðarársand-
ur — Skeiðaráijökull. Margt ber þar
á góma sem mönnum mun þykja
forvitnilegt. Einkum nú þegar ekki
þarf lengur að velja vöð, fara á
Andlit
höfundar
BOKMENNTTR
Skáldsaga
ANDLIT ÖFUNDAR
Eftir Birgittu H. Halldórsdóttur.
Skjaldborg 1995.200 síður, verð
2.480.
ÞRETTÁNDA skáldsaga þessa
afkastamikla höfundar 'kom út ný-
lega og íjallar um ástir og afbrot.
Jóhanna Kjartansdóttir er ung
skrifstofumær sem lifir fábrotnu
lífi sem hún er tiitölulega ánægð
með fyrir utan að vinnufélagi henn-
ar áreitir hana stöðugt.
Þá dregst hún inn í
atburðarás sem er hröð
en ætlar engan endi að
taka þar sem hún byij-
ar á að bjarga lítilli
stúlku frá drukknun.
Fjölskylda litlu stúlk-
unnar er vel stæð og
háttsett,. í atvinnulífi
jafnt sem menningar-
lífi. Allri þessari vel-
gengni fylgir öfund þar
sem enginn er óhultur
- eða næstum því. Sva-
var metur líf sonardótt-
ur sinnar ekki meir en
svo að verðlaun bjarg-
vættarins greiðir hann
í gegnum fyrirtæki sitt
og sér þar kjörið tækifæri til skatta-
afsláttar þannig að hann þarf ekki
að greiða neitt úr eigin vasa. Þar
sem siðgæðið er í þessum anda er
ekki að furða að fleiri fjölskyldu-
meðlimir hafi siðferðisbresti.
Þeir sem koma til greina eru
aðeins nánustu vinir og aðstandend-
ur. Það eru því frekar mikil von-
brigði að ódæðismaðurinn er sá sem
fyrstur fellur undir grun. Tengslin
gera fjölskyldunni erfitt fyrir að
opna augun enda hefur hún verið
fullkomlega hamingjusöm tii þessa.
Ýmsir gallar eru á fléttunni, sér-
staklega þegar líður á og margir
virðast blindaðir af tilfinningasemi.
Jóhanna, aðalsöguhetjan, spyr sig
margra spurninga sem ekki fást
svör við. Það er líka óSannfærandi
hversu allir eru tilbúnir að selja sig.
Birgitta
Halldórsdóttir
Að iáta ritarann veita yfirmanni
sínum fjarvistarsönnun er ódýr
lausn þegar á öðrum stað er gefið
í skyn að hún eigi beinan þátt í
atburðarásinni. „Osköp einföld og
væn stúlka sem er yfir sig ástfang-
in af yfirmanni sínum“ tekur ekki
virkan þátt í ódæðinu nema hafa
einhvern ávinning af því sjálf.
Ástarfléttan er í svipuðum dúr.
Fléttan skapast af því að Jóhanna
hrífst af tveimur karlmönnum og
hún verður að gera upp á milli
þeirra. Valið virðist auðvelt og vefst
ekki lengi fyrir Jóhönnu. Fyrstur
verður á vegi hennar lögreglumað-
urinn Halldór sem
kemur róti á tilfinn-
ingar Jóhönnu með
dökkum augum og
bólfimi. Herra full-
kominn birtist og
daðrar við Jóhönnu
viðstöðulaust í áheyrn
annarra. Þau ná þó
auðvitað ekki saman
fyrr en komist hefur
verið til botns í málinu.
Þessir karlar eiga það
eitt sameiginlegt að
þeir verða ástfangnir
af Jóhönnu við fyrstu
sýn, stúljcunni sem sér
sýnir. Ástinni fylgir
kynlíf og hugsanir um
kynlíf. Jóhanna reynir
statt og stöðugt að bægja frá sér
eigin bollaleggingum sem hún kall-
ar „saurugar hugsanir". En á sama
tíma lætur hún sér vel líka þegar
hinn fallegi Þórarinn ræðir um
blauta drauma og þrá sína eftir
Jóhönnu mitt í öllum hörmungun-
um. Hegðun hans gæti flokkast
undir áreitni og þó hann hafi útlitið
með sér er persónuieiki hans ekki
eins sannfærandi. Það er lygilegt
hvað háskinn getur kveikt mikla
ástarelda.
Nýjasta skáldsaga Birgittu sýnir
vel andlit höfundar. Lesendur henn-
ar ættu ekki að verða fyrir von-
brigðum því sagan hefur allt að
geyma sem saga í þessum flokki á
að hafa þó ekki sé þar neitt sem
komi á óvart.
Kristín Ólafs
jökli eða undirvarpi
og treysta hinum vi-
tru og hugrökku
vatnahestum. Þá
kemur kaflinn Heima
og heiman. Þar segir
m.a. talsvert af bú-
skaparháttum, eins
og þeir tíðkuðust þar
i sveit meðan allt var
með hefðbundnu
sniði. Einn kafli nefn-
ist Fj'aran. Þar er sagt
frá fjöruferðum, sum-
um slarksömum, sel-
veiði, ströndum og
reka. Eftir eru þá þrír
kaflar. I einum er rakin nokkuð
búskaparsaga Ragnars og vikið að
einkamálum. Þá er kaflinn íjóð-
garður í Skaftafelli. En Ragnar og
Jón bróðir hans létu Skaftafell af
hendi til þess að þar yrði þjóðgarð-
ur. Segir frá öllum tildrögum þessa
og upphafsárum. Ragnar varð fyrsti
þjóðgarðsvörðurinn. Fyrir afhend-
ingu þessa fagra og merkilega
lands, hollráð og fyrstu vörslu á
Ragnar í Skaftafelli vissulega skilið
Ragnar Stefánsson
að hans sé minnst þó að ekki væri
annað. í lokakafla segir frá síðustu
æviárunum.
Ragnar lést áður en bók þess var
fullfrágengin, 1. september 1994,
áttræður að aldri.
Þetta er ein af þeim bókum sem
situr eftir í huga manns. Maður
kynnist sérstæðu, hefðgrónu mann-
lífi, þar sem æðruleysi, nægjusemi
og alveg einstök hjálpsemi og góð-
vild réð ríkjum. Öræfingar margir
hafa bersýnilega verið vel gefið og
vel gert fólk. Þar er að finna mikla
hagleiksmenn og jafnvel uppfinn-
ingamenn og menn sem komu vel
fyrir sig orði. Fræðimenn fyrri tíma
komu ekki að tómum kofum hjá
þeim þegar fræðast þurfti um hegð-
un jöklanna og stórfljótanna. Ég
hygg að Ragnar. Stefánsson hafi
verið síðasti liðurinn í langri röð
slíkra merkismanna langt aftur í
aldir. Nýir og breyttir tímar kalla
á athyglisgáfu á öðrum sviðum og
hagleik sem finnur sér ný viðfangs-
efni.
Því má svo ekki gleyma hversu
ágætur sögumaður Ragnar er. Frá-
sögn hans er þróttmikil, en látlaus,
skýr og skemmtileg og oft krydduð
notalegri gamansemi og gömlum
skrítilegum kveðskap.
Allmargar myndir prýða bókina.
Ég tel að þessar endurminningar
og frásagnir séu með betri bókum
af þessu tagi sem út hafa komið
um langt skeið.
Sigurjón Björnsson
Ferð til
Flateyjar
BOKMENNTIR
Ilcimildarrit
FERÐ TIL FORTÍÐAR
eftir Ólaf Ásgeir Steinþórsson. Heim-
ildarrit með léttu ívafi um persónur,
mannlif og atvinnuhætti í Flatey og
öðrum Breiðafjarðareyjum fyrir 50
árum. Þjóðsaga hf. 1995 - 208 síður.
EITT sinn var Flatey miðstöð
mannlífs við Breiðafjörð. Þar og í
mörgum öðrum eyjum var öflugt
athafnalíf, gnægð fiskjar í sjó, fugl,
æðardúnn og selur. Fólk lifði þar
góðu lífi og ekki var
búsvelta, þó þrengdi að
á landi uppi. Sjógarpar
voru þar annálaðir og
oft tók Ægir karl
dijúgmikinn toll af gjöf-
um sínum. Á síðari
hluta nítjándu aldar reis
upp í Flatey einstakt
menningarlíf, fágæt-
lega gott bókasafn svo
sem frægt er orðið, út-
gáfa blaðs og lifandi
þjóðmálaumræður. í
byijun þessarar aldar
reistu Flateyingar sér
barnaskólahús sem tók
öðrum fram hérlendis.
Fram á miðjan
fimmta áratuginn
stundaði fólk í Flatey hefðbundna
iðju eins og það hafði löngum gert
og fátt breyttist. Mannlíf var í nokk-
uð föstum skorðum. Síðan gerist
mikið undur. Þingmaður Barð-
strendinga setur sér það markmið
að gera Flatey enn á ný að miðstöð
athafnalífs. Þar eru gerðar hafnar-
bætur, skip er keypt, frystihús reist
og verslun er efld. Úm tíma verður
rífandi atvinna í Flatey. Fólk flykk-
ist að. Hver herbergisskonsa er full-
skipuð og vel það. Líf og fjör er á
vertshúsinu. En varla hafði verið
farið af stað er allt hrundi saman
eins og spilaborg. Útgerðin gekk á
afturfótum. Fiskur hvarf úr hinum
fyrrum gjöfula Kolluál. Frystihúsið
var rétt tekið til starfa þegar því
var lokað og verslun dróst saman
við að samgöngur bötnuðu á landi.
Fólk tók nú að flytjast úr eynni og
á skömmum tíma varð hún það sem
hún er nú: paradís ferðamanna.
Höfundur þeirrar sögu sem hér
er sögð er fæddur árið 1938. Fimm
Ólafur Asgeir
Steinþórsson
ára gamall flyst hann með foreldrum
sínum til Flateyjar. Úr Bjarneyjum
komu þau, en þá var byggð þar að
leggjast af. Árið 1953 flytur hann
svo ásamt fjölskyldu sinni til
Stykkishólms. Saga hans spannar
því yfír tíu ár. Ekki minnist ég þess
að hafa áður lesið frásögn af þessum
síðustu búskaparárum í Flatey. Er
því vel að hún birtist hér nú. Höfund-
ur segir söguna á sinn sérstæða
hátt. Hann horfír með athugulum
augum barnsins og unglingsins en
blandar þá athugun kímni og frá-
sagnarlist fullorðins manns og seilist
með huga fróðleiksmannsins aftur í
tímann til að gefa frá-
sögninni baksvið. Úr
þessu verður einkar
skemmtileg saga.
Brugðið er upp eftir-
minnilegum myndum
af sérstæðum persón-
um, atvikum, kúnstug-
um samtölum og inn á
milli eru sérstaklega
fallegir og skáldlegir
kaflar. Það Ieynir sér
ekki hversu vænt höf-
undi þykir um Flat-
eyna sína og hversu
ástfanginn hann er af
fegurð hennar. Þó að
hann bregði oft á glens
í persónulýsingum sín-
um eru þær aldrei
rætnar eða niðurlægjandi heldur
bomar uppi af hlýju og væntum-
þykju. Stíll höfundar er hinn ágæt-
asti og ritað er af miklu fjöri og
frásagnargleði.
Raunar má segja að höfundur
leiki tveimur skjöldum. Annars veg-
ar virðist hann vera nákvæmur
fræðimaður, sem er sýnt um ártöl
og aðrar staðreyndir. Á hinn bóginn
er hann glensfullur spaugari. Er
mér ekki grunlaust um að stundum
færi hann eitthvað í stílinn til að
gera söguna skemmtilegri. En ég
hef svo sem ekkert fyrir mér í því,
enda held ég að það mýndi ekki
gera mikið til.
Ég hafði mjög gaman af þessari
bók og fyrir kom að ég skéllti upp úr.
Mikill fjöldi svarthvítra mynda er
í bókinni. Þykir mér höfundur hafa
sýnt elju við að safna þeim saman,
þvi að óvíst er að þær hafi allar leg-
ið á glámbekk. Vel er frá bókinni
gengið í alla staði.
Sigurjón Björnsson