Morgunblaðið - 16.12.1995, Blaðsíða 8

8 B LAUGARDAGUR 16. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
STUNDUM þegar ég er á
gangi í Austurstræti, ein-
mana og auralaus, og
virði fyrir mér hið snyrti-
lega, lífsglaða fólk, gljábrenndar
bifreiðar og uppljómaða búðar-
glugga, sem hafa á boðstólum
næstum því öll gæði veraldarinnar
fyrir lítið, já undursamlega lítið
verð, þá kemur það fyrir, þrátt
fyrir mína persónulegu vesal-
mennsku, að hjarta mitt fyllist
fögnuði og jafnvel stolti yfír minni
þjóð og minni borg, sem þrátt fyr-
ir þúsund ára umtalaða fátækt,
jarðskjálfta og hýðingar, hefur
skapað þetta líf, þessa dýrð, þetta
stræti — Austurstræti, sem er
hvað sem hver segir, ofurlítil vasa-
útgáfa af dýrð og glæsileika er-
lendra stórborga.
t Þessi fögnuður minn er þó eng-
an veginn sprottinn af þjóðernis-
rembingi eða hatri til marxista,
heldur af meðfæddri respekt fyrir
dugnaði manna, einkum fátækra
manna, og í öðru lagi af þjóðfé-
lagslegri afstöðu smáborgarans,
sem gerir mér stað þennan svo
óendanlega hjartfólgnari en Siglu-
fjörð eða Grindavík.
Ég hafði einu sinni ætlað mér
að verða skáld þessa strætis. í
ódauðlegum ljóðum ætlaði ég að
lýsa lífi þess og dýrð þess. — En
annar maður varð fyrri til. — Tóm-
as Guðmundsson hefur sem sé
gert það, sem ég ætlaði mér að
gera. — Og af þeirri einföldu
ástæðu, að ég treysti mér ekki til
að vinna verkið betur af hendi,
hefí ég ákveðið að hyggja ekki
framar til frægðar úr þeirri átt.
Þannig er lífíð — einnig í Austur-
stræti. Síðan hef ég löngum raulað
fyrir munni mér vísu:
Hvað er um orðstír út í frá
eirðarlaust að dreyma?
Betra er að lifa og luma á
listunum sínum heima.
0g þessa ágætu vísu orti Steph-
an G. Stephansson um einhvetja
útigangsbikkju norður í landi, —
en hún gæti eins vel verið um
Eggert Stefánsson eða Halldór
Kiljan Laxness.
Einhver maður hefur látið svo
um mælt, að Óli Maggadon væri
hinn ókrýndi konungur Austur-
strætis. Frá mínu sjónarmiði er
þetta helber hótfyndni. Hitt mun
sanni nær, að Austurstræti repres-
enteri þjóðarsálina, eða að minnsta
kosti þann hluta hennar, sem snýr
að hinum stóra heimi. Þar festir
heimsmenningin rætur, þar tekur
hún á sig sína ísiensku mynd og
þaðan flyst hún síðan til Siglu-
fjarðar eða Grindavíkur, ef hún á
Austur-
stræti
Út er komið hjá Vöku-
Helgafelli nýtt safn
greina Steins Steinars,
ásamt viðtölum og ýtar-
legum inngangi um ævi
skáldsins eftir Inga
Boga Bogason bók-
menntafræðing. Tvær
greina Steins hafa
aldrei komið fyrir augu
almennings að sögn
útgefenda. Önnur
þeirra, Austurstræti,
er birt hér í heild.
annað borð flyst þangað nokkum
tíma.
Þegar maður virðir fyrir sér
ungu stúlkumar í Austurstræti,
verður maður þess áskynja, sér til
mikillar undmnar, að fjöldi þeirra
líkist einkennilega mikið fílm-
stjörnunum í Hollywood, sem
sýndar eru hér í kvikmyndunum.
Það em ekki einungis andlitin af
Gretu Garbo, Colleen Moore, Lilian
Harvey og mörgum fleiri, sem
maður rekur sig á í hundraða tali
hér í Austurstræti, heldur einnig
hreyfingar þeirra, látbragð og
jafnvel hreimurinn í röddinni er
hinn sami. Það er eftirtektarvert
hversu reykvískum stúlkum hefur
tekist vei að læra marga hluti á
því að horfa á kvikmynd nokkram
sinnum. — Og þessi andlit em
tekin ofan og sett upp, eftir því,
sem við á. Því flestar þessar stúlk-
ur verða að vinna allan daginn, í
vist eða físki, og við slík störf
þýðir ekkert að koma fram eins
og fílmstjarna. En svo kemur
kvöldið með alla sína lævísu róm-
Steinn Steinarr'
antík. Og sjá! Tugir og hundrað
ungra stúlkna, með andlit Gretu
Garbo og hreyfingar Lilian Harv-
eys, fylla Austurstræti —þar sem
ævintýrin gerast.
Tómas Guðmundsson, sem ég
hef áður minnst á, hefur áram
saman verið nokkurs konar úti-
gangshross í Austurstræti. Hann
hefur lifað þar æsku sína, trúlof-
ast þar unnustum sínum og týnt
þeim aftur. Hann hefur andað þar
að sér rykinu á þysmiklum eftir-
miðdögum og gengið þar í hljóðl-
átri rigningu vornæturinnar með-
an grasið var að vaxa uppi á
Amarhólstúni. Hann hefur drakk-
ið í sig fegurð þessa strætis, fögn-
uð þess og sorg, — því Austur-
stræti á einnig sorg. Og hann
hefur ort þar sín kvæði, sem nú
eru það formfegursta, fágaðasta
og hugnæmasta, sem þjóðin þekk-
ir í þeirri grein, eins og Austur-
stræti er fágaðasti og hugnæm-
asti staður borgarinnar. Svo skyld
eru ljóð Tómasar lífinu í Austur-
stræti, að um það má segja líkt
og Laxness sagði um Hallgrím
Pétursson og Jesú Krist: „Það er
erfitt að sjá hvar Hallgrímur endar
og Jesú byijar.“ Á sama hátt:
„Það er erfitt að sjá hvar Tómas
endar og Austurstræti byijar.“
Það er sagt að forðum daga,
þegar Dante gekk um göturnar í
Flórens, hafí fólkið staðnæmst,
horft pg hvíslað: Þarna gengur
hann. Á sama hátt gæti ég hugsað
mér, að reykvískar hispursmeyjar
staðnæmdust á götunni, þegar
Tómas gengi fram hjá, horfðu og
hvísluðu: Þarna gengur hann,
þama gengur hann. Ég hef ekki
orðið þess var, en hvað væri á
móti því að slíkt ætti sér stað?
Ég hef nú skrifað nokkur orð
um Austurstræti, þennan undur-
samlega stað, sem seiddi mig til
sín fyrir mörgum árum, saklausan
sveitadrenginn, alla leið vestan
úr Breiðafirði, þar sem gráslepp-
an veiðist á vorin og æðarkollan
verpir í túnfætinum. Og ég hef
gengið hér um og látið mig
dreyma ýmsa hluti, sumir þessir
hlutir hafa reynst mér svikulir og
fánýtir, og sumir þeirra voru ekki
til þegar betur var að gætt. Stúlk-
urnar, með andlit Gretu Garbo
og hreyfingar Lilian Harveys,
hafa reynst mér kaldar og harð-
bijósta, þrátt fyrir allt. — Svo er
mannsins saga. — Hin fagra ver-
öld, er aðeins nafn á bók, sem
er gefin út fyrir áskrifendur og
kostar 10 kr. eintakið, eðajafnvel
meira, það má hamingjan vita!
Það kemur einnig fyrir, að ýmsir
ungir menn gera aðsúg að mér
og hrópa ókvæðisorð á eftir mér,
þetta er gert í pólitískum til-
gangi, eftir því, sem ég hef kom-
ist næst. En ég hef oft þakkað í
hjarta mínu götúsópurunum, sem
með sérstakri dyggð og trú-
mennsku hreinsa allt rusl og allan
óþverra, sem fellur á þetta stræti.
Það er hræðileg tilhugsun, ef hent
væri í mann skít, einnig af póli-
tískum ástæðum. —
Þó að ég láti slík orð falla, þá
ska! enginn ætla að ég sé hryggur
eða óánægður. Nei, það er Austur-
stræti, sem á hug minn og hjarta,
Austurstræti í dag, Austurstræti
á morgun og Austurstræti um alla
eilífð. — Og ég get sagt eins og
stendur í sálminum, gömlum og
fallegum sálmi, sem enn þann dag
í dag er sunginn fyrir vestan, þeg-
ar það á við:
Þar aðeins yndi fann ég,
þar aðeins við mig kann ég,
það er mitt draumaland.
Draumaland! — Þrátt fyrir allt
-1934
Nýjar bækur
• FJÖLVAÚTGÁFAN heldur
áfram myndskreyttri útgáfu á
ævintýrum hins dáða barnabóka-
höfundar Sigur-
björns Sveinsson-
ar. Nú er komið
út ævintýrið
Silfurskeiðin.
Áður hefur
Fjölvi gefið út Gló-
koll (ævintýrið
meðmargföld-
unartöflunni) og
Dverginn í Syk-
urhúsinu. Þær
eru allar myndskreyttar með lit-
prentun á hverri síðu og er það
listamaðurinn Jean Posocco sem
leggur þar hönd að verki. Hann
er franskur að uppruna en hefur
lengi búið áíslandi.
Bókin er unnin íPrentmynda-
stofunni og G.Ben.-Edda prent-
stofa. Verðerkr. 1.280.
• KOMIN er út unglingabókin
Vetrarvík eftirMate Wahl.
Þessi spennusaga fjallar um
John-John sem er að byija leiklist-
arnám þegar hann verður ástfang-
inn. Óvæntir atburðir verða til þess
að hann lendir upp á kant við bestu
vini sína og kærastu svo öll sund
virðast lokuð. En bjartari tímar
virðast framundan í lokin.“
Mats Wahl er sænskur höfund-
ur sem hlotið hefur margvísleg
verðlaun. Áður hafa komið út tvær
unglingabækur eftir hann hjá Máli
og menningu, Húsbóndinn og Maj
Darling. Hilmar Hilmarssonhef-
ur þýtt allar bækurnar og fékk
verðlaun fýrir Maj Darling sem
bestu þýddu barnabókina 1992.
Útgefandi er Mál og Menning.
Bókin er 286 bls., prentuð íSkot-
landi ogkostar 1.880 innbundin
og 890 krónur sem kilja. Alda Lóa
Leifsdóttir gerði kápu.
• LISTAKONAN Gerður
Berndsen hefur samið og mynd-
skreytt barnabók sem nefnist
Margt býr í sjón-
um — Ævintýri á
hafsbotni. Sagan
er þannig byggð
upp að lítil stúlka
að nafni Freyja
dettur í sjóinn ein-
hvers staðar við
Reykjanes og upp-
lifir hin undarleg-
ustu atvik, meðan
foreldrar hennar
eru að reyna að bjarga henni.
Útgefandi er Fjölvaútgáfan.
Bókin er 48 bls., litmyndir í hverri
opnu. Verð bókarinnar er kr. 1.480.
VETTVANGUR
Hver á að velja?
Starfsmenn Menningardeildar ritstjórnar Morgunblaðsins ætla að hrinda úr vör
vikulegum þætti undir heitinu Vettvangur, þar sem gefst færi á að reifa skoðanir,
strauma og stefnur, eða að ræða almennt um það sem er á döfinni hveiju sinni.
Að undanförnu hafa spunnist nokkrar umræður um samskipti listamanna og fjöl-
miðla, í kjölfar Rabbs sem birtist í Lesbók Morgunblaðsins fyrir nokkru undir fyrir-
sögninni Látið listaverkin tala og umræðuþáttar í Ríkisútvarpinu um sama efni.
AÐ ER ekkert óeðlilegt við það að
skoðanir séu skiptar um með hvaða
hætti fjölmiðlar eigi að umgangast
og sinna hinum fjölmörgu lista-
mönnum landsins, listsköpun þeirra og list-
viðburðum sem þeir standa fyrir. Það viðhorf
var m.a. reifað í ofangreindum útvarpsþætti
að fjölmiðlar hefðu ekki yfír starfskröftum
að ráða, sem væru færir um að meta vægi
listviðburða rétt í flóru listaumfjöllunarinnar.
Vel má vera að þetta viðhorf eigi við rök
að styðjast í einhveijum tilvikum. Blaðamenn
og fréttamenn ljósvakamiðla era yfírleitt
ekki sérmenntaðir listfræðingar, sem geta
menntunar sinnar vegna vegið og metið list-
viðburðinn út frá listfræðilegu eða listasögu-
legu gildi. En það er ekki þar með sagt að
þeir séu ófærir um að vega viðburðinn og
sinna honum, því einatt era fræðin nokkuð
fjarlæg blaðamennskunni. Blaðamennska er
eigi að síður fagmennska og það þarf ákveðna
hæfni til þess að koma listviðburðum sem
öðrum viðburðum til skila á læsilegan og
aðgengilegan hátt fyrir hinn almenna les-
anda.
Sé blaðamaðurinn sér meðvitandi um
fréttagildi listviðburðarins, getur fjölmiðillinn
nokkuð vel við starfskraft sinn unað. Það er
ekki i verkahring fjölmiðiis (hér er átt við
dagblöð og ljósvakamiðla) að vera með list-
fræðilega umfjöllun, að listfræðilegri gagn-
rýni undanskilinni.
Með því að meta listviðburðinn út frá
fréttagildi, getur blaðamaðurinn fjallað um
hann fyrir fréttamiðil, þannig að hann miðli
fréttinni til lesenda sinna, áhorfenda eða
áheyrenda. Það er auðvitað lykilatríði. Blaða-
menn sem fjalla um listræna viðburði, era
alla jafna einnig áhugasamir um bókmenntir
og listir. Því eru þeir færir um að skrifa
greinar um þá viðburði sem þeir fjalla um í
víðara samhengi en fréttalegu. Þeir geta tek-
ið viðtöl, sem gefa litríka mynd af viðmæland-
anum, eða þeir geta skrifað Iýsingu á því sem
um er að ræða, þannig að eftir sitji áhuga-
verð og efnismikil frásögn um viðfangsefnið
og þannig er lesandinn einhveiju nær eftir
lesturinn. Það hlýtar í það minnsta að vera
markmið fjölmiðils að hafa yfír slíkum starfs-
kröftum að ráða.
Þeirri skoðun hefur einnig verið hreyft að
fjölmiðlar hafi tilhneigingu til að gera öllum
listamönnum jafnhátt undir höfði. Ekki sé
gert upp á milli áhugamanna og atvinnu-
manna og ekki sé nægjanlegur greinarmunur
gerður, þegar stórlistamenn eiga í hlut.
Það kann vel að vera, að einnig sé eitt-
hvað til í gagnrýni af þessu tagi, þótt það
sé mismunandi eftir íjölmiðlum.
Ef litið er til fjölmiðils eins og Morgun-
blaðsins, þá er a.m.k. reýnt að sinna hinu
svokallaða þjónustuhlutverki við alla þá sem
óska eftir þjónustu, þótt sjaldnast sé það í
þeim mæli sem óskað er eftir.
En það er einmitt með því að halda utan
um þjónustuhlutverkið, að ritstýra og tak-
marka þjónustuumfjöllunina, sem svigrún
gefst til þess að fjalla um stærri listviðburði
og merkari listamenn í hlutfalli við stöðu
þeirra og mikilvægi.
Þetta er ekki vel séð af áhugalistamannin-
um eða þeim listamönnum sem ekki hefur
tekist að hasla sér völl í listalífinu, sem ein-
att reifa það sjónarmið að gera skuli öllum
jafnhátt undir höfði. Slík jafnaðarmennska
er auðvitað hvorki skynsamleg né fram-
kvæmanleg. Góðir listamenn, sem hafa með
listsköpun sinni auðgað menningarlíf þjóðar
sinnar, eru einfaldlega áhugaverðara umfjöll-
unarefni en meðal-Jónarnir. Fjölmiðlar
þekkja óskir lesenda sinna og sækjast eftir
því að fá að fjalla um þá sem þegar njóta
virðingar og um þá sem koma nýir fram og
þykja efnilegir, frumlegir og skapandi. Blaða-
lesandi vill lesa um dáða listamenn og hann
vill lesa um þann eða það sem vekur forvitni
hans og í besta falli fróðleiksfýsn.
Það er ósköp skiljanlegt að listfræðingar
og ástríðulistamenn telji stundum að fjölmiðl-
unum verði á i messunni, þeim yfirsjáist
mikilvægi listviðburða, ofgeri með umfjöllun
minniháttar viðburðum og kunni ekki að velja
og hafna. Þeir sem gagnrýna fjölmiðla á
þessum nótum eru iðulega í hlutverki sjálf-
boðaliðans, sem býðst til þess að velja og
hafna fyrir fjölmiðilinn. Fjölmiðill getur átt
og á að eiga sérfræðilega ráðgjafa að, sem
hægt er að leita til, til þess að fá ráðgjöf
eða umsögn, en fjölmiðill getur auðvitað ekki
afsalað sér valdinu til ákvarðanatöku í hend-
ur fræðinga úti í bæ. Slíkt jafngildir sjálf-
stæðisafsali. Líf fjölmiðilsins ræðst síðan
m.a. af því trausti sem lesandinn hefur á
vali hans. AB