Morgunblaðið - 22.12.1995, Blaðsíða 2

2 C FÖSTUDAGUR 22. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
i
DAGLEGT LÍF

Gleðin er óvallt sú sama en
andleg yfirvöld vildu stjórna
hvenær og hvar fólk fengi útrós.
á höfða til áhorfenda og vera
skemmtileg er ágætt að kunna
skil á nokkrum frumatriðum eins
og myndbyggingu og lýsingu.
Einnig er gott að gera handrit og
myndáætlun.
Að mörgu ber að hyggja,
hvernig á til dæmis að byrja
myndina eða enda? í hvaða hæð
á vélin að vera? Fjölbreytnin er
til góðs, hægt er að skipta milli
þess að hafa vélina nálægt jörðu
og í augnhæð. Ágætt er að skipta
milli víðmyndá og nærmynda.
Sýna fyrst manneskjuna alla en
í næsta myndskeiði aðeins andlit
hennar. Hins vegar er ekki talið
gott að skipta á milli andlita án
þess að brjóta það upp með víð-
myndum.
Hreyfing vélarinnar þarf að
vera markviss svo áhorfendur
verði ekki sjóveikir og lengd
myndskeiða eiga að vera stutt svo
þeim fari ekki að leiðast.
Skemmtilega stuttmyndir stökkva
ekki alskapaðar út úr myndbands-
vélinni og þarf ævinlega að breyta
röð mynda, stytta, fella burt, og
setja inn tónlist eða tal.
Bók John Hedgecoe Allt um
myndbandstöku í þýðingu Örnólfs
fara í hempu og settur á hann niður-
brettur hattur og trefill. Hver maður
tók sína gleðistúlku og pör voru svo
gefin saman. Þetta fór allt fram með
miklum tilþrifum og stóð uns dagur
reis.
Vikivaki var títt kallaður vökunæt-
ur eða bara gleðir, en sú frægasta
var á bænum Jörfa í Haukadal og
sótti hana fólk úr Breiðafjarðar-
dölum, Skógarströnd og Rauðamels-
heiði. Reis gleðin svo hátt að hún
hætti ekki fyrr en yfirvöld höfðu
dæmt hana tvisvar af, árið 1695 og
1707 eða 8 en það ár er sagt að 19
börn hafi komið undir í gleðinni.
Nákvæma lýsingu á Jörfagleði er
ekki hægt að fá en síra Guðmundur
Einarsson, fæddur 1812, grenslaðist
fyrir um hana og skrifaði Jóni Arna-
syni þjóðsagnasafnara. Hann segir
að fólk hafi safnast saman á bað-
stofugólfinu í Jörfa í Haukadal og
var sá sem stýrði gleðinni kallaður
Hoffmn. Guðmundur ritar: „Er þá
mælt að kallmenn hafi gengið í
kvennahópinn, foringjar fyrst og svo
hver af öðrum, og tekið sér konu til
fylgilags. Ein sem var í Jörfagleði
hinni síðustu og tók þá uppundir
kvað hafa lýst 18 feður að barni sínu.
Sú hét Þórdís.“ Árið 1977 var Jörfa-
gleði endurvakin sem heiti á vorhá-
tíð Dalamanna.
Dansalaust samféiag
óhugsandi?
Rétttrúnaðar- og galdraöldin
reiddi gleðinni banahögg og hefur
hún aldrei borið sitt barr hér á landi
síðan. ísland var dansalaust og gleði-
snautt samfélag og fór ekki að hýrna
yfír samkvæmislífinu fýrr en eftir
1880. Dans- og gleðihefðin gleymd-
ist og fluttist því ekki til næstu kyn-
slóða eins og meðal annarra þjóða.
Kirkjan hafði bókstaflega ímugust á
allri skemmtan um jólin og jafnvel
, t'lK.lR'iittÍ0' °\íkai^iu-
TILTÆK-
UR stuðn-
ingur. Gott
er að sitja á
stólnum
með stól-
bakið milli
fóta og
hvíla oln-
boga á því.
hreyfimyndir geta
IÉ orðið skemmtilegar áhorfs
■’ ALLFLESTIR eiga myndavélar og albúm með
■S™*' myndum sem lýsa upp helstu atburðina úr sögu
fjölskyldunnar. Æ fleiri eiga nú myndbandsvél-
ar eða „videókamerur“ eins og þær eru stund-
um nefndar, en vélar handa almenningi hafa
verið að þróast frá árinu 1968.
Nú er 100 ára afmæli kvikmynd-
^.arinnar og almenningur farinn að
búa til litlar hreyfimyndir á hand-
. hægar vélar. Myndbandstækið er svo
notað til að horfa á þær í sjónvarpinu.
Þegar gerð er heimatilbúin stuttmynd sem
ÞJÓÐDANSAR minna á
gamla tíma þó að hefðin glaða
frá því að vikivakinn reis
hæst hafi glatast.
JÓLAHLAÐBORÐ.
Islendingar virðast nú
taka gleðina út á
aðventunni og sækja
gjarnan girnileg
hlaðborð
veitingahúsanna.
Morgunblaðið/Sverrir
m
3
MYNDATAKA - Það er ágætt
að breyta stundum um sjónar-
horn og taka myndir frá fleiri
en einum hæðarpunkti.
FYRIRSÆTA - Á
myndinni gefa
augnaráð og öll svip-
brigði stúlkunnar til
kynna að það sem
vekur ótta hennar
muni birtast áhorf-
endum í næsta atriði.
Gleðileg
jól án dansleikja,
tafls og annars apaspils
GLEÐIN Iyftir okkur upp yfir
áhyggjur dagsins. Hún er frjáls og
ekki bundin neinni hugmyndafræði.
Hún er aufúsugestur sálarinnar og
oft gleður sá aðra sem glaður er.
Predikarinn í hinni helgu ritningu
rannsakaði lífið og fann aðeins eitt
sem ekki var aumasti hégómi og
eftirsókn eftir vindi, hann sagði:
„Fyrir því lofaði ég gleðina, því ekk-
ert betra er til fýrir manninn undir
sólinni en að eta, drekka og vera
glaður.“
Jólin eru hátíð gleðinnar, fæðing-
arhátíð frelsarans, fögnuður eða eins
og Gabríel erkiengill sagði: „Sjá, ég
boða yður mikinn fögnuð, sem veit-
ast mun öllum lýðnum.“ Gleðin á því
ein að ríkja um jólin og í henni felst
bæði að gleðja sjálfan sig og aðra
og einnig að gefa, því „Guð elskar
glaðan gjafara".
Sleppa ærlegafram
af sér belsllnu
Íslendingar kunnu svo sannarlega
að gleðjast á jólahátíðinni áður en
kirkjunnar menn bönnuðu gleði um
jólin á 18. öld. Vinsælasta gleðin var
vikivakinn sem reyndar var stundað-
ur á öðrum tímum árs líkaj en hann
var dansleikur.
Vikivakinn var gleði sem hófst með
áti og drykkju sem af uppspratt söng-
ur mikill. Algengt var að konur og
karlar syngju hvert í sínu lagi söngva,
sálma og klámvísur. Dans var svo
stiginn milli söngva eða farið í leiki.
Vikivakar voru gleðilæti í orðsins
fyllstu merkingu og slepptu menn
ærlega fram af sér beislinu. Dansinn
skók húsin og leikimir voru til að
mynda fólgnir í „hjónavígslum.“
Nokkrar heimildir éru til um viki-
vaka, Jón Ólafsson frá Grunnavík
skilgreinir hann svona: „Vikivaka-
dans íslendinga er í raun og veru
syngjandi danshringur." Hann segir
að vikivaki sé oftast um hönd hafður
„að næturlagi og að vetri til og áður
fyrr oftast um jólaleytið og allt fram
í föstuinngang". Óhætt er að segja
að hér hafi verið mikið fjör á ferð-
inni, að minnsta kosti gekk það fram
af kirkjunnar þjónum. í bréfabók
Jóns biskups Árnasonar frá 1733
stendur um gleðileikina: „Þeirra nyt-
semi er engin, so eg sjái, heldur eru
þeir sæði andskotans í vantrúuðum
mönnum sem era fullir af gjálífi og
vondum girndum.“
Vikivaki var margbrotin gleði;
dans, söngur og leikir eins og Þór-
hildarleikur en í honum er einn látinn
i
-