Morgunblaðið - 04.01.1996, Síða 6

6 C FIMMTUDAGUR 4. JANÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
VIÐSKIPTI
Þurfum að
verða hag-
sýnni, sú
hugsun að
nýta fjár-
munina er
ekki nógu rík
íokkur
Temja okkur
þá öguðu
hugsun sem
krafist er er-
lendis og
læra að leita
eftír fjár-
magni
LANDVINNINGUM fyrir-
tækja á sviði sjávarútvegs
og framleiðslu á tækjum
til veiða og vinnslu hafa
verið gerð góð skil í fjölmiðlum. En
að mati margra sem fjalla um efna-
* hagsmál þarf fjölbreytni í atvinnulífi
að vaxa ef vel á að vera. Þegar
minnst er á vaxtarbrodda í útflutn-
ingi utan sjávarútvegs og tengdra
greina, ber þijá þætti oftast á góma:
Ferðaþjónustu, iðnað sem nýtir vax-
andi þekkingu og rannsóknir í land-
inu og hugbúnaðar- eða upplýsinga-
tækni. Þegar tveir dagar lifðu af
síðasta ári bauð Morgunblaðið þrem-
ur frumkvöðlum sem starfa hver á
sínum vettvangi til þess að ræða
landsins gagn og nauðsynjar. Þre-
menningarnir höfu aldrei hist áður,
en þegar upp var staðið var ljóst að
þeir áttu margt sameiginlegt.
Viðmælendur blaðsins voru þeir
Ómar Benediktsson, stjórnarformað-
ur íslandsflugs og Island Tours í
Þýskalandi, Þorsteinn I. Sigfússon
prófessor, framkvæmdastjóri Verk-
fræðistofnunar Háskóla Islands og
Guðjón Már Guðjónsson, einn af
stofnendum tölvufyrirtækisins OZ.
Lengir ferðamannatíma
Ómar er frumkvöðull í ferðmálum
hér á landi. Árið 1986 stofnaði hann
ásamt öðrum fyrirtækið Island To-
urs í Þýskalandi, til þess að selja
Þjóðveijum ferðir til Islands. Fram
að því höfðu íslensk fyrirtækið látið
erlendum aðilum að mestu eftir að
selja slíkar ferðir. Forráðamenn fyr-
irtækisins mættu nokkurri andstöðu
hér á landi í fyrstu, en raunin er
að straumur þýskra ferðamanna til
íslands hefur margfaldast. Island
Tours rekur nú skrifstofur í nokkr-
um löndum Evrópu og leggja for-
ráðamenn þess áherslu á að selja
ferðir til Islands allan ársins hring.
Rannsóknir i þágu nýsköpunar
Þorsteinn er prófessor í eðlisfræði
og forstöðumaður Verkfræðistofn-
unar Háskóla íslands. Hann hefur
verið í fararbroddi þeirra háskóla-
manna sem beita sér fyrir nýsköpun
og nýtingu rannsókna og þekkingar
í íslensku atvinnulífi. Hann átti með-
al annars þátt í að þróa nýja tækni
í gasskynjurum fyrir frystibúnað
sem framleiðsla er hafin á hjá RKS
hf. á Sauðárkróki. Áður stóð hann
að stofnun Vaka hf. og vinnur nú
meðal annars að verkefnum með
DNG hf.
Vaxandi athafnamaður
Guðjón er stofnandi og einn af
aðaleigendum OZ hf. Mikið var rætt
um fyrirtækið í fjölmiðlum á síðasta
ári þar sem erlendir fjárfestar hafa
lagt fyrirtækinu lið og hugbúnaður
fyrirtækisins hefur vakið mikinn
áhuga erlendis. OZ var stofnað árið
1990 af kornungum mönnum og eru
forráðamenn þess dæmi um unga
athafnamenn sem sækja fram án
þess að njóta aðstoðar hins opinbera
eða sækjast eftir henni. Þótt OZ sé
vel búið tækjum eru eignir þess og
framtíð fyrst og fremst bundin þekk-
ingu starfsfólks og þeirri þróunar-
vinnu sem unnin er innan fyrirtækis-
ins.
Vöxtur og stöðugleiki
Eins og siður er við ára-
mót hófst umræðan með
spjalli um atburði liðins
árs. Guðjón segir að um
mitt árið hafi verið ljóst
að gera þyrfti mikið átak
í rekstri ÓZ, það hefði ver-
ið að „blómstra eða fölna.“
Síðustu mánuði hafa orðið
umtalsverð umskipti, í ág-
úst var opnuð skrifstofa
OZ í Los Angeles og á
næstu vikum verður önnur
opnuð í miðborg Tókyó. Þrátt fyrir
að bjart sé framundan segir Guðjón
segir að einmitt nú sé ástæða til að
vera á verðj vera vel á verði. Fram-
undan sé erfíðasta tímabil í sögu
OZ, því fyrirtækjum verði oft hált á
svellinu þegar vöxtur sé svo hraður
sem raun ber vitni. OZ telur nú 14
starfsmenn en þeir verða að líkind-
um tvöfalt fleiri í vor. Þá er búist
við að velta margfaldist á nýju ári.
Ómar segir aðspurður að árið
1995 hafi verið farsælt fyrir ferða-
mannaþjónustu í landinu, en þó ekki
„Menntakerfið á íslandi stendur
frammi fyrir vissri áskorun. Ég spyr
hvort Háskólinn, menntakerfið og
iðnaðurinn er að vinna rétt úr man-
nauðnum. Við Háskólanum blasir
að tengja betur þá menntun sem
hann veitir og iðnaðinn í landinu,"
segir Þorsteinn.
Guðjón leggur einnig áherslu á
hlutverk Háskólans. „Meginmálið er
að auka tengslin milli Háskólans og
atvinnulífsins. í Bandaríkjunum eru
þessi tengsl mjög fijó. Það nægir
að nefna að veraldarvefurinn, sem
myndar grunninn að þeim verkefn-
um sem OZ er að vinna, varð til sem
lokaverkefni nemanda í háskóla-
námi.“
Guðjón segir að ástandið sé því
miður þannig að menntafólk sem
læri í útlöndum hafí lítinn hvata til
að flytja aftur heim. Þá sé flæði
upplýsinganna nú að verða svo gott
að góðir starfsmenn á íslandi eigi
auðveldara að finna störf í útlöndum.
„Þörfín fyrir hæfíleikafólk er svo
mikil að íslendingar munu eiga fullt
í fangi við að halda í þekkingu á
þessu sviði.“
Þarf færri háskólanema
Ómar kveðst sjá takmarkaða þörf
fyrir tengingu milli Háskólans og
ferðaþjónustunnar og þá helst í
rannsókna- og upplýsingaöflun.
„Stærstur hluti af störfum í ferða-
þjónustu er ekki á háskólastigi.
Auðvitað þarf að standa vel að
menntun og hvetja hæfileikaríkt fólk
til framhaldsnáms hér á landi og
erlendis, en einnig að huga að því
að námið nýtist þjóðinni sem best.
Ég spyr mig einnig að því hvort
að ekki megi ná fram sparnaði með
því að takmarka fjölda þeirra sem
fara í háskóla, ekki með því að lækka
framlögin heldur að auka kröfurnar.
Það eru ekki til endalaus háskóla-
störf og einhverjir verða að vinna
þessi venjulegu verk,“ segir Ómar.
Rannsókna- og þróunarstarf sem
unnið er af fagmenntuðu fólki er
þó mikilvægt í ferðaþjónustu að
mati Ómars. Hann segir eitt af brýn-
ustu verkefnum í ferðamálum að
afla betri upplýsinga um ferðamenn
sem hingað koma. í reynd séu ekki
til nema óljósar vísbendingar um
ferðamenn, greinda eftir þjóðerni og
ferðamáta. Þessar upplýsingar séu
nauðsynlegur grundvöllur ákvarð-
ana um fjárfestingar og markaðs-
sókn.
Ómar bendir á að ferðaþjónusta
skili meiri skatttekjum í ríkissjóð en
aðrar útflutningsgreinar, þar sem
virðisaukaskattur fellur á alla þjón-
ustu við ferðamenn innanlands. Því
væri ekki óeðliiegt að hið opinbera
beitti sér fyrir því að styrkja upplýs-
ingaöflun og markaðsstarf sem nýt-
ist atvinnugreininni í heild.
Ekki þörf fyrir fleiri
frumkvöðla
En hvað um framboðið á frum-
kvöðlum í íslénsku atvinnulífi? Telja
viðmælendur að yngsta kynslóðin
hafi nægan dug og þor til að stofna
fyrirtæki og taka áhættu? „Ég' held
að það sé alls ekki hollt að eiga of
marga frumkvöðla,“ segir Guðjón.
„Við eigum nóg af þeim hér á landi.
Vandi þeirra sem starfa á mínu sviði
er að finna gott fólk til að starfa
með sér. Það þykir til dæmis saga
til næsta bæjar ef fólk
sem útskrifast úr bestu
háskólum erlendis kemur
heim til starfa.“
Stundum er spurt
hvort ungir íslend'mgar
sýni nægilegt frumkvæði.
Standa háskólamenn sig
til dæmis nægilega vel í
að hrinda nýjum hug-
myndum í framkvæmd?
„Ég hef stundum sagt að skóla-
kerfíð dragi á vissan hátt úr sköp-
unarmætti og frumkvæði fólks,“
segir Þorsteinn. „Umbréyting á há-
skólastigi yfir í verkefnanám myndi
efla þennan þátt betur. Ég væri
hlynntur því að horfið yrði frá því
að einblína á kennslu með fyrirlestr-
um á námskeiðum og nemendum
heldur falið að leysa verkefni í sam-
ráði við kennara. TRil dæmis mætti
gefa nemendum einingar í námi fyr-
ir verkefni á vegum Nýsköpunar-
sjóðs stúdenta.
Góðir möguleiknr
eru fyrst nýttir þegar
sverfur til stálsins
Við þurfum að skapa menningu fyrir frumkvöðla í efnahagslífinu.
Ríkið þarf að smíða ramma um atvinnulífið en hætta að draga
línurnar í smáatriðum. Athafnamenn verða hinsvegar að læra
að velja réttu hugmyndimar og skila þeim í höfn. Þessi ummæli
komu fram í hringborðsumræðum þriggja frumkvöðla, í ferðaþjón-
ustu, vísindum og tölvutækni sem Benedikt Stefánsson ræddi
við í tilefni áramóta.
jafn dijúgt og árið áður. Eitt af því
sem breyst hafi er að nú hafi ekki
orðið hagstæð gengisbreyting frá
því að þjónusta var verðlögð þar til
tekjur skiluðu sér að hausti eins og
áður tíðkaðist. Atvinnurekendur í
ferðaþjónustu hafí oft vænst þess
að afrakstur yrði meiri, þegar tekjur
skiluðu sér á betra gengi að hausti.
Þó hljóti allir að fagna því að náðst
hefur meiri stöðugleiki í efnahagslífi
landsins.
Ánægður með þróun
rannsókna
Þorsteinn er ánægður með af-
rakstur ársins frá sjónarhóli þeirra
sem vinna að rannsókn-
um. „Mér fínnst að ís-
lenskt rannsóknarum-
hverfi hafi styrkst á und-
anfömum árum. Rann-
sóknir og þróun í fyrir-
tækjum eru að eflast. Við
sem störfum á vettvangi
Rannsóknarráðs íslands
verðum mjög varir við það
að nú er mikið að gerast
í þeim efnum að breyta
þróunarverkefnum í sölu-
hæfa vöru.
Einnig er margt skemmtilegt að
gerast í tengslum við Útflutnings-
ráð. Þannig eru þessir þættir allir
að þroskast og mjög ánægjulegt að
fylgjast með því. Því miður er
áhættufjármagn enn mjög takmark-
að og steinsteypufóturinn við lýði.
Veð í fasteignum verða að koma á
móti lánum. Ég get til dæmis enn
ekki gengið inn í bankastofnun og
notað einkaleyfí á vöru sem veð. Þó
virðist vera að rýmkast í þessum
efnum,“ segir Þorsteinn.
Ný hugsun gagnvart HÍ
Aðspurður hvort bág fjárhags-
staða Háskólans hafi ekki haft slæm
áhrif á þá sem starfa að rannsóknum
segir Þorsteinn að hann horfi fremur
fram á veg í þeim efnum. „Ég held
að menn séu að gera sér grein fyrir
að Háskólinn verður að endurskipu-
leggja sína aðferðarfræði,“ segir
Þorsteinn. „Hugmyndin er sú að
hugsanlega verði sett á fót sjálfs-
eignarstofnun utan um háskólann.
Skólagjöld koma auðvitað upp í hug-
ann og tilkoma þeirra myndi breyta
forsendunum. Líklega verður 1996
árið sem mun valda breytingum á
samskiptum háskólans við fjármála-
valdið.
Ég er svo bjartsýnn að eðlisfari
að ég býst við að þessar breytingar
verði til góðs. Skilningurinn á hags-
munum Háskólans er fyrir hendi. Á
hinn bóginn keppir Háskóli íslands
nú við fleiri aðila um fjármagn en
hann gerði í upphafi, fjölda nýrra
skóla á háskólastigi. Við megum
ekki missa sjónar á því að Háskólinn
er helsti vettvangur grunnrannsókna
og ég sakna þess að sjá ekki meiri
viðurkenningu á því.“
Ögrun fólgin í erfiðleikum
Þeir þremenningar nefna allir
dæmi um að þrengingar í atvinnulífi
hafí hvatt menn til þess að leita
nýrra verkefna. Guðjón segist þekkja
það af eigin raun. Slæm staða fyrr
á árinu hafi neytt forráðamenn OZ
til að sækja fram á nýjum vígstöðv-
um. Þannig geti harðæri ögrað
mönnum til að nýta hugmyndir og
tækifæri betur. „Erfíðleikar okkar
urðu til þess að við byijuðum að
horfa út fyrir landsteinana," segir
Guðjón. „Mér finnst oft að þessa
hugsun vanti hjá íslendingum - að
sýna hugrekki, þó auðvitað þurfi líka
að vanda vinnubrögðin."
Ómar tekur undir þetta sjónar-
mið. Góðir möguleikar séu fyrst
nýttir þegar sverfur til stálsins.
Hann hann hafi til dæmis fyrir
nokkrum árum auglýst eftir sumar-
húsum eða íbúðum til leigu yfir
mesta annatíma á sumrin. Þá hafi
engin svarað auglýsingunni. Fyrir
tveimur árum endurtók hann svo
leikinn og reyndist nægt framboð
af slíku húsnæði, enda samdráttur
í tekjum almennings. „í Þýskalandi
er það mönnum eiginlegt að hugsa
um að nýta fjármunina en þessi
hugsun hefur ekki verið
jafn rík í íslendingum. Við
verðum að læra að vera
hagsýnni og nýta betur þá
fjármuni sem við eigum,"
segir Ómar.
Nýta þarf mannauðinn
betur
Þegar rætt er um ný-
sköpun ber fjármagns-
skort og menntamál gjarn-
an á góma. Hin síðari ár hefur at-
hygli beinst að því hvernig nýta
megi betur hæfileika íslensks
menntafólks sem býr hér á landi og
erlendis. Þorsteinn segir að það hafi
vakið athygli sína í nýlegri könnun
Alþjóðabankans á þjóðarauði víða
um heim að íslendingar séu þar í
sjöunda sæti. Hinsvegar sé hlutur
mannauðsins lítill, aðeins 20% í ein-
kunnagjöf Alþjóðabankans til ís-
lendinga, meðan sambærilegt hlut-
fall hjá þeim þjóðum sem standa
okkur nærri sé um 80%.
„Eg liekl að það se alls ekki
liolll að eiga of marga fruni-
kvöðla. Vandi þeiira sem
slarfa á niími sviði er að finna
gotl fólk til að starfa með sér
Upplýsingaflæði er orðið svo
gott að íslendingar eiga æ
auðveldara að finna slörf er-
lendis. Þörfin fyrir hæfileika-
fólk er svo mikil að Islending-
ar munu eiga fullt í fangi við
að lialda í þekkingu," segir
Guðjón Már Guðjónsson í OZ.
„Stjórnendur Ijárfestinga-
sjóðanna segja núna að það
sé til nóg af peningum, en það
sén góðar og markaðshæfar
hiigmyndir sem skorti. Það
eru lnmdrað siiinum fleiri
hugmyndir sem verða til lield-
ur en unnt er að fjármagna.
Vaiidinn fyrir athafnanienn
er að velja rétt og kuuna að
klára verkið. Það er galdur-
iim,“ segir Þorsteinn I. Sigfús-
son prófessor.