Morgunblaðið - 13.01.1996, Síða 6

6 D LAUGARDAGUR 13. JANÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
VONIR standa til þess að Rómaróperan sé á leið upp úr öldudaln-
um eins og uppfærslan á R matrimonio segreto er talin dæmi um.
Rómaróperan
vaknar til lífsins
RÚSSNESKIR sjóliðar og liðsmenn frönsku útlendinga-
hersveitarinnar, séðir með augum Giorgiu Fioro.
ÓPERUHÚS , Rómaborgar hefur
glatt hjörtu ítala en einnig verið
þeim afar þungbært á undanförnum
árum. Á efnisskránni hafa verið
margar perlur tónlistarinnar og ber
þar líklega hæst tónleika tenóranna
Pavarottis, Domingos og Carreras
árið 1990 sem haldnir voru í Cara-
calla og reyndust einn ábatasamasti
listviðburður sögunnar. Hins vegar
má tína til langa sögu mistaka
stjómenda hússins og endalausra
framkvæmda sem hafa leitt til þess
að orðspor hússins hefur versnað
mjög og Róm telst nú svarti sauður-
inn í óperuheiminum, að því er segir
í The European.
- Saga og orðspor hússins náði lík-
lega botninum á tveggja ára stjóm-
artíma Gian Paolo Cresci 1991-
1993 en þá jókst 10 milljarða líra
halli í 45 milljarða líra.
Óstjóm
Cresci hafði framleitt sjónvarps-
efni áður en hann tók við starfmu
og byijaði á því að lýsa yfir vankunn-
áttu sinni í tónlist, nema hvað hann
kannaðist við „Nessun dorma“. Þeg-
ar 45 milljarða líra tap blasti við,
yppti hann öxlum og sagði það vera
andvirði nýs skriðdreka.
Ætlun Crescis var að „færa óper-
una nær almenningi". Til þess að
svo hefði mátt verða, hefði þurft að
lækka miðaverð ennþá meira. Þess
í stað fóru fjármunir ópemhússins í
að koma til móts við launakröfur
starfsmannanna, fokdýrar uppsetn-
ingar, einkennisbúninga fyrir dyra-
verði og til að greiða laun fimm
fastráðinna lækna við húsið.
ítalski tónlistargagnrýnandinn
Sandro Cappelletto sendi nýverið frá
sér bók þar sem hann rekur óstjóm-
ina árin tvö sem Cresci réð ríkjum
í óperuhúsinu í Róm. Cappelletto
segir ekki um árás á Cresci að-
ræða.„Hann átti einfaldlega vini á
hæstu stöðum og treysti þeirri sögu-
legu staðreynd að eyði menn um
efni fram, komi ríkið að endingu til
aðstoðar. Sem það að sjálfsögðu
gerði."
Hreinsað til
Sá sem fenginn var til að taka
til hendinni eftir Cresci heitir Gi-
orgio Vidusso. Þrátt fyrir mikinn
þrýsting frá stjórnvöldum um að
halda útgjöldum í skefjum, hefur
Vidusso tekist að setja saman skyn-
samlega efnisskrá fyrir árið sem er
nýhafið. Fyrsta verkið verður „Iris“
eftir Mascagni, sem er sjaldan sett
upp núorðið en það var fmmflutt í
sama óperuhúsi og nú hýsir Rómar-
óperuna árið 1899. Aðalhlutverkið
verður í höndum Danielu Dessi og
stjómandi er Gianluigi Gelmetti.
I kjölfarið fylgja sýningar á „Tur-
andot" og „II matrimonio segreto"
eftir Cimarosa, en sú uppfærsla
hlaut mikið lof í San Carlo í Napólí
á síðasta leikári. Forvitnilegust þyk-
ir þó mörgum ný uppfærsla Peter
Hall á „Fidelio" eftir Beethoven en
hún er sett upp í samvinnu við Co-
vent Garden og verður fmmflutt i
apríl.
I maí lýkur leikárinu svo með
uppfærslu á „Svefngenglum" Bell-
inis, sem á að gerast á Englandi á
18. öld og er ekki laust við að kvik-
myndaleikstjórinn Pupi Avati, sem
setur verkið upp, leiti í smiðju hryll-
ingsbókmenntanna. Velunnarar
Rómarópemnnar vona þó að nafn
verksins verði ekki að áhrínsorðum
heldur þvert á móti, uppfærslan
verði dæmi um að listamenn óper-
unnar séu að vakna að nýju.
Konaí
karla-
skoðun
ÞRÁTT fyrir að Giorgia Fioro
sé aðeins 28 ára gömul hefur hún
líklega séð meira til karlmanna
en flestar konur geta gert sér
vonir um á ævinni. Frá árinu
1990 hefur þessi ítalski ljósmynd-
ari beint Hasselblad-vél nær ein-
göngu að karlmönnum sem lifa
og hrærast i
lokuðu samfé-
lagi. Hún hefur
eytt mánuðum
við slíkar að-
stæður; hefur
fylgt á hæla
frönsku útlend-
ingahersveitar-
innar í frum-
skógum við miðbaug, vaðið for-
ina eins og hermennirnir á Ig-
man-fjalli í Bosníu og dvalið um
lengri tíma með rússneskum
glæpamönnum í fangabúðum. Á
síðasta ári vann Fioro til Ernst
Haas-verðlaunanna sem færðu
henni um 650.000 krónur ísl. í
aðra hönd og þ'ósmyndabúnað
að verðmæti 520.000 krónur.
Fioro beindi sjónum sínum
fyrst að karlmönnum fyrir al-
vöru er hún vann um átta mán-
aða skeið að myndröð um hnefa-
leikakappa í New York. Nú,
fimm árum síðar, vinnur hún að
umfangsmikilli myndröð sem
kallast Karlar og ætlunin er að
ljúki árið 2000. A meðal þess sem
þar verður sýnt eru myndir úr
daglegu lífi námaverkamanna í
Úkraínu og svipmyndir úr kyrr-
látu samfélagi ítalskra munka
Verkefnið er geysilega víð-
femt og tímafrekt enda nálgast
Fioro viðfangsefni sitt af natni
mannfræðingsins og vísinda-
mannsins. „Það þýðir ekkert ann-
að en að gefa sig alla í verkefn-
ið. Ég vinn að minnsta kosti sex
mánuði að hveiju verkefni," segir
hún í samtali við The European.
Ernst Haas-verðlaunin hlaut
Fioro fyrir myndraðir um lífið í
frönsku útlendingahersveitinni
og Nakhíjmovskaja-þjálfunar-
búðunum fyrir rússneska sjóliða,
en til þess að búa sig undir það
verkefni lærði hún rússnesku.
Fioro segist heillast af samfélög-
um sem þessu vegna þess að þau
séu á útleið. „Þeim er haldið sam-
an af stofnanareglum, veiýum
og slætti hversdagslíflsins."
Myndir hennar af útlendinga-
hersveitinni eru kyrrlátar og
kraftmiklar, ýmist teknar þegar
mikið gengur á eða ýósmyndar-
inn beinir sjónum sínum að ein-
stökum hermönnum, við skyldu-
störf eða í frítíma. Myndimar
em ógnvænlegur vitnisburður
um hættur og erfiðleika sem
hermennskunni fylgja en em
einnig til marks um stolt þeirra
manna sem hafa kosið að ganga
til liðs við sveitina. Sjálf segist
Fioro hafa haft siðareglur her-
mannana að leiðarljósi, reglur
sem þeir byggi allt á. Fyrir þeim
sé hvert verkefni heilagt og þeir
muni allt til þess vinna að Ijúka
því.
Nú þegar æ minni fjármunum
er varið í Ijósmyndaverkefni á
borð við þau sem Fioro hefur
unnið að, virðist hin gríðarstóra
myndröð hennar fjarlægur
daumur. Ólíkt flestum ljósmynd-
uram reiðir hún sig nær ein-
göngu á styrki og því koma verð-
launin sér ákaflega vel í næsta
verkefni, sem er að fylgjast með
spænskum nautabönum.
Giorgia Fioro
Nýja testamentið
TÓNLIST
Sígildir diskar
BEETHOVEN
Ludwig van Beethoven: Píanósónöt-
ur nr. 1-32. „Kjörfurstasónötur WoO
47 nr. 1-3. Sónatínur nr. 37- 38 An-
hang 5 nr. 1-2. Sónata nr. 38 WoO
51 (brot). Jenö Jandó, píanó. Naxos
8.550045, -054, -150, -151, -161, -162,
-166, -167, -234 & -255. Upptaka:
DDD, Budapest, 4/1987-2/1989.
Heildarlengd (10 diskar): 10.48:44.
Verð: 6.900 kr.
HVERJUM kemur það við, til
hvers sígild tónlist er notuð í
heimahúsum? Engum. Tími stall-
setningar og duftskriðs vanefna-
ára þessa lýðveldis er liðinn. Eða
þykir lengur feimnismál, þó að
heilög Sesselja sé látin auka nytina
úr kúm? Sé notuð sem bakgrunnur
á góðra vina fundi? Nú, eða sem
svefnmeðal?
Ég held ekki — og bendi hér
með hollustufíklum á pottþétt svar
við svefnpilluáti: píanósónötur
Mozarts — í meðförum æðardún-
fingraðasta slaghörpuleikara ver-
aldar, Mitsuko Fuchida! Værðar-
fyllri nætursvefn fæst ekki keypt-
ur úr plötubúðum í dag, og er þar
talað af persónulegri reynslu.
í þessu felst auðvitað enginn
áfellisdómur. Sónötur Mozarts
þarf ekki að veija; þær standa
fyllilega undir nafngiftinni sígild
tónlist. Sömuleiðis felst engin van-
þóknun í því að ljóstra upp, að
öðru máli gegnir um píanósónötur
Beethovens, skoðaðar frá hinum
óneitanlega þrönga sjóndeildar-
hring svefnmeðalsins. Þar segir
áðumefnd persónuleg reynsla
nefnilega annað.
Þær eru hörmulegar.
Hvort aðrir hafí reynt hið sama,
veit ég ekki. En það er ágizkun
undirritaðs, að ein ástæðan fyrir
því að Beethoven virðist stugga
meira við hlustandanum í svefnrof-
unum en meistari Mozart sé sú, að
tónhugsun hans er þrungnari. Ef
styrkur stefjaúrvinnslu Mozarts er
falinn bak við tælandi fyrirhafnar-
leysið, biýzt hann fram hjá Beethov-
en af rökfostu afli, líkt og óstöðv-
andi hraunkvika, sem hlustandinn
fær ekki rönd við reist. Þar fer fíl-
efld en hnitmiðuð frumorka, sem
höfðar jafnt til hjartans og hugans,
á lágum nótum jafnt og háum.
Eins og píanóunnendur vita,
ágerist þessi náttúra Beethovens
eftir því sem lengra á sköpunarfer-
il hans líður. Andstætt við Moz-
art, sem lagði hlutfallslega litla
rækt við greinina, eru hinar 35
píanósónötur Beethovens (svo
maður telji „Kjörfurstasónöturn-
ar“ þijár frá Bonnárunum með)
þroskadagbók hans frá unglings-
árum fast að ævilokum; frá dygg-
um arftaka Vínarheiðlistar yfír í
boðbera framtíðar. Og eitt enn,
sem allt fram á þennan dag hefur
haft sérstakt lag á að kippa áheyr-
andanum upp úr sessunni: hrynj-
andin. Beethoven er án efa einn
meitlaðasti og frumlegasti hryn-
hugsuður 19. aldar, en það er hlið
á honum, sem tónvísindamenn
virðast enn hafa vanrækt að
kanna.
í þessu ljósi er jafnskrýtið og
það er gremjulegt, hversu lítið er
um heildarútgáfur á þessu „Nýja
testamenti hljómborðsins“ eins og
það hefur verið kallað (Veltempr-
aða hljómborð Bachs I/II er hið
Gamla), þar sem verkum er raðað
í tilurðarröð. Naxosútgáfan sem
hér um ræðir er engin undantekn-
ing. Sá sem lesa vill þroskadagbók
Beethovens spjalda á milli (í það
fer hálfur sólarhringur), verður að
skipta um disk meira eða minna
í sífellu. Það er engu líkara en að
húsbændur forlagsins
hafí fyrst viljað fikra
sig áfram eftir undir-
tektum markaðarins
með nokkrum þekkt-
ustu sónötunum (Pat-
hétique, Appassíónötu
og Tunglskinssónöt-
unni), en ákveðið síðan
að klára alla ópusana,
án þess þó að missa
sjónar af því, að hver
stakur diskur þyrfti
helzt að geyma a.m.k.
einn vinsældarkjör-
grip, svo allt seldist
nú jafnt.
En burtséð frá því
eru vandfundin betri kaup fyrir
þann sem hyggst höndla testa-
mentið í heild en þessir 10 Naxos-
diskar, og eru verðsjónarmið þar
ekki ein til umhugsunar, því spila-
mennska ungverska píanistans
Jenö Jandó heldur háum staðli út
í gegn. Hinn létti og skýri ásláttur
hans, ásamt tærri upptöku og létt-
róma hljóðfæri (sennilega Bösend-
orfer eða álíka) fer nokkurs konar
bil beggja milli stórrómantískrar
túlkunar eins og hjá Kempf og
Arrau og þess er „upphafshyggju-
flytjendur" væru líklegir til að
kjósa. Þannig heyrast t.d. fimm-
hljómagrip vinstri handar á neðsta
tónsviði, sem hugsuð voru fyrir
sláttþýðari hljóðfæri en okkar
tíma, skýrar en hjá nafntoguðustu
merkisberum flygilsins um miðbik
þessarar aldar. Og
hvað varðar fíngra-
leikni og tærleika á
hröðum köflum tekur
Jandó mörgum þeirra
fram.
Vankantar ung-
verska snillingsins
eru ekki margir. Helzt
fellur í eyrun ákveðin
kviksilfruð „óþreyja"
endrum og eins, eink-
um í hægum köflum,
þar sem hlustandinn
saknar meiri þyngdar
og yfirvegaðra rúbat-
ós - sumir mundu
kannski segja meiri
rómantíkur - oft og einatt þar sem
höfuðKempf-ur genginna áratuga
drógu hvað fegurst seiminn.
Kannski er það jafnvægi náttúr-
unnar. Þegar Jandó nær sama
höfga með fjölgandi árum og fækk-
andi hærum, gæti hann á hinn
bóginn verið farinn að missa eitt-
hvað af þeirri spræku, merlandi
fími, sem skín svo dátt í dag.
Sjaldan verður á allt kosið. Hitt
er ljóst, að Naxosdiskamir tíu eru
meðal gimilegri tilboða á einhveiju
merkasta stórvirki píanóbók-
mennta sem hljómplötubúðir bjóða
í dag. Túlkun Jandós er ekki bara
heiðarleg og yfírlætislaus; hún
státar af frábærri tækni - og
nægri dýpt og tilfinningu til að
endast flestum.
Ríkarður Ö. Pálsson