Morgunblaðið - 24.02.1996, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 24. FEBRÚAR 1996 D 3
ekki hafa vitað mikið um landið
áður en Deborah vann ljóðasam-
keppnina, en eftir kvöldið væri
Island örugglega á hennar óska-
lista líka.
Ekki er nóg með að Einar hafi
heimsótt skóla, lesið úr eigin verk-
um og setið fyrir svörum oft á
dag, heldur kom hann líka fram
við hin ýmsu tækifæri. Hann kom
fram í útvarpi, þar sem Todd
Moe, einn af þáttagerðarmönnum
„Public" útvarpsstöðvarinnar í
Minnesota tók viðtal við Einar og
var því útvarpað að morgni sama
dags og hát.íðardagskráin fór
fram. Einar las eitt af ljóðum sín-
um á íslensku og var það óneitan-
lega afar notaleg tilfinning að sitja
í bíl á amerískri hraðbraut á leið
í vinnuna og heyra íslensku talaða
í útvarpinu, með það í huga að
af öllum þeim sem í kringum mig
voru þá stundina og hlustuðu á
þessa vinsælustu fréttastöð fylkis-
ins væri ég sú eina sem skildi það
sem sagt var. Það var kærkomin
tilbreyting að heyra móðurmálið
koma dansandi úr viðtækinu, og
hreint ekki laust við að gamal-
kunnug heimsþráin gerði vart við
sig.
Vestur-íslendingar heimsóttir
Nordic Center er að láta gera
myndband um heimsókn Einars,
þar sem tvinnað verður saman
heimsóknum í skóla, kvikmynda-
hús og viðtölum, svo og svipmynd-
um frá íslandi. Þetta myndband
verður sýnt í sjónvarpi hér í Minne-
sota svo og í þeim skólum sem eru
í samvinnu við The Nordic Center.
Að auki verður myndbandið til
láns til þeirra sem áhuga hafa á
verkum Einars.
Ahugi Einars á afkomendum
íslenskra vesturfara er mikill, og
kom það greinilega fram í óskum
hans um þá staði sem hann hafði
áhuga á að heimsækja. Minneota
er 1.500 manna þorp staðsett úti
á sléttum miðvestursins, óvarið á
vetrum fyrir köldum stöðugum
sléttuvindunum og á sumrum,
sjóðheitri sumargolunni. Til þessa
litla þorps eiga flestir Vestur-
íslendingar í Minnesota rætur sín-
ar að rekja. Morguninn eftir fyrsta
þorrablót íslendingafélagsins í
Minnesota, í hríðarhraglanda og
17 stiga frosti, lögðu Einar og
Ámi Siguijónsson bókmennta-
fræðingur af stað í leiðangur til
Minneota. Einn af þekktustu núlif-
andi rithöfundum fylkisins, Bill
Holm, er af alíslenskum uppruna
og býr hann í Minneota. Þar sem
Bill var á ferðalagi í Kaliforníu
þennan dag hafði hann komið því
þannig fyrir að frændi hans Daren
Gislason tæki á móti þeim Einari
pg Árna og fræddi þá um sögu
íslendinganna. Það var greinilega
ekki illa til fundið því annan eins
fróðleiksbrunn er erfitt að fínna.
Daren þekkir hvern stokk og stein
á svæðinu, og ættarsögu allra
þeirra sem í Minneota hafa búið,
rétt eins og hann hefði þekkt alla
þá persónulega sem bæinn byggðu
hundrað árum áður. Hann á ókjör-
in af gömlum íslenskum bókum,
aldagömlum sendibréfum, og
minjum af lífi íslendinga í Vestur-
heimi. í upphafi ferðarinnar ætl-
uðu þeir Einar og Árni rétt að líta
inn hjá Daren en nota daginn í
Ekki er nóg með að
Einar hafi heimsótt
skóla, lesið úr eig-
in verkum og setið
fyrir svörum oft á
dag, heldur kom
hann líka fram við
ýmis önnur tæki-
færi. Hann kom
fram í útvarpi, þar
sem Todd Moe,
einn af þáttagerð-
armönnum
„Public“ útvarps-
stöðvarinnar I Min-
nesota tók viðtal
við Einar og var því
útvarpað að
morgni sama dags
og hátíðardagskrá-
in fór fram.
að kynnast vel staðháttum í
Minneota. Það snerist við, og
eyddu þeir félagar góðum hluta
dagsins við grúsk í gömlum bók-
um, sér til mikillar ánægju.
Eins og minnst var á hér á
undan er Einar vel að sér í bók-
menntasögunni. Minnesota státar
sig af einum Nobelsverðlaunahöf-
arakvintett Reykjavíkur 1997.
Vladimir Ashkenazy mun stjórna
opnunartónleikum hátíðarinnar,
þar sem flutt verða verk eftir Gri-
eg og Sibelius.
Edinburgh Contemporary Arts
Trust mun standa fyrir tónleikum
með nútímatónlist, meðal annars
electroaccoustic-tónlist.
Fyrirhugaðir eru nokkrir tónleik-
ar á Hebrides Ensemble Edinburgh
snemma á þessu ári, þar sem meðal
annars verða flutt verk eftir Áskel
Másson og Hafliða Hallgrímsson.
Virtir kennarar
Norræn samtímatónlist verður
flutt í tónleikaröð Chamber Group
of Scotland, meðal annars eftir
Áskel Másson við frumsaminn ball-
ett Rosina Bonsu.
Music Projects of London er
hópur, sem samanstendur af tón-
listarmönnum, sem jafnframt eru
kennarar við virtustu tónlistar-
skóla Bretlands. Mun hann efna
til tónleikaraðar þar sem meðal
annars verður boðið upp á verk
eftir Atla Heimi Sveinsson, sem
jafnframt mun starfa með hópnum
að verkunum og taka þátt í
kennsluverkefnum sem tengjast
tónleikunum.
Tónleikaröð Composers En-
semble verður helguð samvinnu við
fímm norræna kammerhópa,
þeirra á meðal Caput frá íslandi.
Skuldbindur hver hópur sig til að
flytja á tónleikum í sínu heima-
landi sex ný kammerverk, sem
samin eru sérstaklega fyrir verk-
efnið, eitt frá hveiju Norðurland-
anna og eitt frá Bretlandi. Fulltrúi
íslenskra tónskálda í þessu verk-
efni er Snorri Sigfús Birgisson.
Sinfóníuhljómsveit BBC hefur í
hyggju að efna til tvennra tónleika
í norrænum anda í upphafi næsta
árs. Endanleg efnisskrá liggur á
hinn bóginn ekki fyrir.
Sönghópurinn Cappella Nova
undir stjórn Alans Taveners íhugar
tónleikaröð með norrænni tónlist í
haust, meðal annars kórverkum
eftir Hjálmar H. Ragnarsson, Þor-
stein Hauksson og Atla Heimi
Sveinsson.
Scottish Chamber Orchestra
Edinburgh er í sömu hugleiðingum
fyrir vorið 1997 en efnisskrá liggur
ekki fyrir.
Meðal annarra hljómsveita sem
íhuga tónleika með norrænni efnis-
skrá á þessu ári eru Birmingham
Contemporary Music Group, Sinf-
óníuhljómsveit Birmingham, Lond-
on Sinfonietta og The Nash En-
semble of London.
Norræn vika verður haldin í
stærsta tónleikasal Birmingham,
Symphony Hall of Birmingham.
Auk þess sem gert er ráð fyrir
tónlistarhátíð í apríl 1997, þar sem
lögð verður áhersla á sænska nú-
tímatónlist.
Kammerhópurinn Paragon En-
semble Glasgow, sem meðal annars
hefur komið fram á Myrkum músík-
dögum, stefnir að tónleikaröð með
norrænum kammerverkum og nám-
skeiði þeim tengdum meðal nem-
enda á háskólastigi í Glasgow.
undi, Sinclair Lewis, og er hann
einn af þeim rithöfundum sem
Einar þekkir vel til. Það þótti því
við hæfí að heimsækja æskustöðv-
ar skáldsins í Sauk Center og
skoða Sinclair Lewis safnið og
æskuheimili hans, sem nú hefur
verið breytt í safn. Sinclair Lewis
skrifaði sína þekktustu bók, „Main
Street“ um lífíð í Sauk Center,
bæjarbúum til mikillar gremju.
Þeim þótti hann gera lítið úr lífinu
þar og vildu fæstir nokkuð af hon-
um vita. Faðir hans sem var lækn-
ir í bænum þurfti oft og iðulega
að svara fyrir son sinn og reyna
að veija verk Sinclairs, og það var
ekki fyrr en eftir dauða skáldsins
sem bæjarbúar toku hann í sátt,
stofnuðu félag honum til heiðurs
sem keypti síðan æskuheimilið og
kom á laggirnar Sinclair Lewis
safni. Það er víst örugglega af sem
áður var með viðhorf til skáldsins,
og eins og leiðsögukonan okkar
þar sagði „fólk stoppar ekki í litla
Sauk Center til að heimsækja okk-
ur bæjarbúana, heldur til að sjá
safn Sinclair Lewis“. Áður en við
lögðum í hann aftur heim, sett-
umst við niður í notalegri setu-
stofu hótelsins í bænum og þótt-
umst hlusta eftir draug Sinclairs
þar sem hann gekk um gangana
og fylgdist með gestum koma og
fara.
Heimsókn Einars Más Guð-
mundssonar til Minnesota er nú
lokið. Einar var óþreytandi við að
miðla af sjálfum sér og sínum
verkum á meðan á dvölinni stóð,
og sýndi hann sögu og menningu
Minnesota mikinn áhuga. Sú Am-
eríka sem miðvestrið hefur uppá
að bjóða er alls ólík þeirri sem
Hollywood, Strandverðir, Dallas
og Dinasty eru fulltrúar fyrir.
Smábæjarlífíð er enn við góða
heilsu hér á sléttunum og virðist
hreint ekki vera á því að láta und-
an aðdráttarafli borgarinnar, og
þótti Einari það vera það áhuga-
verðasta við fylkið, hversu vel er
haldið í gamlar hefðir innflytjenda
í borginni jafnt sem smábæjunum.
Við sem unnum við skipulagningu
dvalarinnar hér kvöddum Einar
með söknuði, en sitjum eftir með
góðar minningar um íslending sem
við erum stolt af, fulltrúa þjóðar
sem enn getur talið sig vel lesna
í eigin bókmenntum og annarra,
og við heyrðum ekki annað á
skáldinu þegar það kvaddi en að
það væri hæstánægt með förina
vestureftir.
Kostar 100 milljónir
Royal Scottish National Orc-
hestra hefur í vetur flutt norræn
tónverk eftir gengna meistara og
næsta vetur hyggst hún efna til
tónleika með nýrri verkum, nor-
rænum einleikara og fínnskum
stjórnanda.
Félagið Society for Promotion
of New Music sem hefur það mark-
mið að kynna samtímatónlist fyrir
löndum sínum í gegnum kennslu-
verkefni, útitónlistarhátíðir og
flutning á tónlist á óhefðbundnum
stöðum, mun ennfremur tengjast
fjölda þeirra viðburða sem að ofan
greinir.
Heildarkostnaður verkefnisins
liggur ekki fyrir en gert er ráð
fyrir að hann verði um 100 milljón-
ir króna, miðað við áætlaðan fjölda
tónlistarviðburða og umfang
þeirra. Breskir aðilar fjármagna
verkefnið að minnsta kosti að hálfu
leyti og norrænir sjóðir hafa þegar
lagt til þess 25 milljónir króna. Þá
munu opinberir aðilar og stofnanir
í tónlistarlífí Norðurlandanna
leggja sitt af mörkum.
Islensk tónverkamiðstöð, Tón-
skáldafélag íslands og STEF eru
þeir íslensku aðilar sem þegar
hafa veitt fé til verkéfnisins en
af öðrum aðilum má nefna Nor-
ræna menningarsjóðinn, NOMUS
og Norsku og Sænsku ríkiskon-
sertana sem annast munu skipu-
lagningu tónleikaferðalaga nokk-
urra af bresku listamönnunum til
Norðurlandanna á síðari stigum
verkefnisins.
KARAJAN sljórnar með lukt augu.
Malar giill
úr gröfinni
HERBERT von Karajan var á
sínum tíma einn helsti
stjórnandi klassískrar tónlistar og
áhrifa hans hans gætir enn, sjö
árum eftir dauða hans. Plötur
hans seljast í milljónum eintaka,
ráðgert er að myndir með honum
undir berum himni víða um heim
og í Baden-Baden á að reisa tón-
leikahöll þar sem árlega verður
haldin tónlistarhátíð í nafni Karaj-
ans.
í Vín voru nýverið opnaðir salir
í minningu Karajans þar sem er að
finna allar hans upptökur, samtals
3.500 titla eftir 132 tónskáld, milli
marmaraveggja og er hægt að
hlusta á þær að vild. Alls staðar
blasir andlit Karajans við.
Markaðurinn langt frá því
mettaður
Þegar Karajan lést í júlí árið
1989 hafði hljómplötuútgáfan De-
utsche Grammophon selt 115
milljónir platna með stjórnandan-
um. Markaðurinn var hins vegar
langt frá því að vera mettaður.
Platan „Adagio" var gefin út í
mars 1995 og hefur selst í vel
yfir 1,5 milljónum eintaka. Sam-
keppnin er engin.
Talið er að þessi plata ein og
sér hafí fært erfmgjum Karajans
fímm milljónir þýskra marka (um
225 milljónir króna) í vasann.
Árstekjur Eliette, ekkju Karajans
og dætra þeirra tveggja af ar-
fleifðinni eru hins vegar sagðar
nema rúmlega tíu milljónum
marka (450 milljónum króna). Eli-
ette lýsti meira að segja yfir því
í viðtali við Abendzeitung í
Miinchen að hún fylltist kæti þeg-
ar hún færi í bankann.
Werner Kupper, lögfræðingur
í Zúrich, stjórnar dánarbúinu og
liggja þræðir hans víða. Fyrir-
tækin eru í Monte Carlo, St.
Moritz, Liechtenstein Salzburg
og Zúrich.
Fjórðungur af sölu Deutsche
Grammophon
Plötur Karajans eru rúmur
fjórðungur af sölu Deutsche
Grammophon. Claudio Abbado og
Daniel Barenboim komast ekki í
hálfkvisti við meistarann.
Sony mun á þessu ári gefa út
myndbönd frá ýmsum tónleikum
Karajans og er sagt að fyrirtækið
hafi greitt Kupper 100 milljónir
marka (um 4,5 milljarða) fyrir.
1997 er ætlunin að sýna mynd-
ir af Karajan með tónsprotann á
lofti undir berum himni í Peking,
'Tókýó, Buenos Aires og París.
Þetta hefur þegar verið reynt í
Vínarborg og streymdu áhorfend-
ur að svo tugum þúsunda skipti.
Kupper segir borginmannlega
að allur búnaður sé látinn af hendi
endurgjaldslaust, en minnist ekki
á að uppákomur af þessu tagi
halda minningu Karajans á lífí og
tryggja að veltan haldist stöðug.
Á næsta ári er ætlunin að reisa
musterið. Gamla lestarstöðin í
Baden-Baden verður eins konar
anddyri að tónleikahöllinni. Fyrsta
skóflustungan verður tekin í maí
og lok næsta árs á að ljúka við
að reisa húsið. Hátíðahöldin eiga
að hefjast í maí 1998. Snemmsum-
ars geta unnendur klassískrar tón-
listar farið til heilsuborgarinnar
og notið ópera, tónleika og bal-
letts í minningu Karajans.
Sambandslandið Baden-Wúrtt-
emberg í Þýskalandi mun leggja
til fimm milljónir marka árlega í
aldarfjórðung og Eliette von
Karajan hefur veitt fyrirtækinu
blessun sína. Borgaryfirvöld von-
ast til þess að geta boðið upp á
það besta, sem gerist í veröldinni,
svo vikum skiptir og eru þegar
farin að bjóða fólki að gerast
styrktarfélagar í ævintýrinu með
þúsund marka (45 þúsund króna)
framlagi.
Byggt á Der Spiegel.