Morgunblaðið - 24.02.1996, Síða 6

6 D LAUGARDAGUR 24. FEBRÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Gengið til
goða og vætta
MYNPOST
Listasafn Kópavogs
- Gcröarsafn
MÁLVERK
Thomas Huber. Opið alla daga (nema
mánud.) kl. 12-18 til 10. mars. Að-
gangur kr. 200 (að öllum sýningum
hússins).
LISTAMAÐURINN Thomas
Huber hefur verið einn þeirra
óvenjulegu ferðalanga sem leita hér
eigin leiða. Hann hafði áður samein-
að ferðalög og listsköpun, þegar
hann hafði tekist á hendur fimm
mánaða ferð á reiðhjóli þvert yfir
Norður-Ameríku 1990, m.a. til að
vinna að listsköpun í leiðinni. Thom-
as kom hingað til iands haustið
1993 og hóf eins konar pílagríms-
ferð um heimkynni goða, risa og
dverga á Norðurlandi, miðhálendinu
og loks að Fjallabaki, þar sem lista-
maðurinn varð nærri
úti um miðjan nóv-
ember.
Tilgangur ferðar-
innar var að draga
' upp myndir og sögur
Eddukvæðanna og
flétta þeim saman
við eigin reynslu á
ferðinni, og í sýning-
arskrá er framvindu
ferðarinnar lýst í
myndum og máli.
Verður ekki annað
séð en að þetta hafi
á stundum verið hin
mesta svaðilför,
enda myndu fæstir
^ íslendingar telja þann árstíma sem
listamaðurinn valdi sér hinn besta
til gönguferða um hálendið. En til-
ganginum var náð; 500 kílómetrar
voru lagðir að baki fótgangandi, og
afraksturinn mátti m.a. mæla í 500
metrum af málverkum (einkum 20
cm breið spjöld, sem listamaðurinn
vann stöðugt á ferðalaginu).
Á sýningunni er blandað saman
myndum sem tengjast goðafræðinni
og ferðalaginu (sem raunar er lýst
á yfirlitskorti utan salarins), þannig
að ljóst er að listamaðurinn virðist
hafa lifað sig afar sterklega inn í
heim goðsagnanna í þeim auðnum
hrauna og sanda, sem hann ferðað-
ist mest um. Málverkin eru unnin
með grófum, allt að því bamslegum
dráttum, og bera með sér ferskleika
fararinnar fremur en vandvirkni
vinnustofunnar. Goðin eru ung og
glæsileg, en landið yfirleitt fremur
dimmt og drungalegt; sú hugmynd
að Ásgarð sé að finna í Herðubreið
(sem hér er m.a. sýnd með þver-
sniði innri hlutans) verður ásamt
öðru til að efla mjög þau tengsl
lands og goðsagna, sem Thomas
vinnur út frá.
Meðal sterkustu þátta hins goð-
fræðilega efnis er myndgerð Þryms-
kviðu, þar sem augu Þórs verða
áhorfandanum minnisstæð. Hins
vegar em það sjálfar ferðamyndim-
ar, sem ef til vill heilla mest; gulir
gönguskómir í. tengslum við sjón-
deildarhring víð-
áttumikilla sánda
og hrauna, þar sem
ýmsar goðsagna-
vemr taka á sig
mynd í klettum og
nibbum.
Sú dimma sýn á
landið sem birtist
hér er nokkuð langt
frá þeirri ímynd,
sem helst kemur
fram í ferða-
mannabæklingum.
Hún er samt nær
sanni um þessar
slóðir, og á því
væntanlega nokk-
urt erindi við aðra ferðalanga, bæði
hér á landi og erlendis.
Hvergi verður landið raunvem-
legra en í þeirri bið, sem lista-
maðurinn lenti í við Landmanna-
laugar 9.-13. nóvember, og er
skemmtilega rakin hér. Framhald-
ið var honum væntanlega einnig
áminning um að það væri betra
að virða land goðanna en að ganga
út í óvissuna.
Eiríkur Þorláksson
THOMAS Huber: Freyja
og Freyr.
Mannlífsstemmningar
SIGURJÓN Jóhannsson opnar
sýningu á vatnslitamyndum í
Gallerí Fold í dag kl. 15. Siguijón
hefur starfað við leikmynda- og
búningagerð síðastliðin 25 ár,
fyrst fastráðinn hjá Þjóðleikhús-
inu en hefur verið sjálfstætt starf-
andi undanfarin 10 ár og unnið
jafnt við leikhús, sjónvarp og
kvikmyndir. Siguijón var einn
ijögurra stofnenda SÚM- hópsins
sem veitti ferskum vindum inn í
íslenskt listalíf á sjöunda áratugn-
um._
„Ég hóf mitt starf sem málari
og fór síðan yfir í leikhúsið. Ég
hef málað þessa alþýðurómantík í
10 ár núna. Þetta em stemmning-
ar frá Siglufirði þar sem ég er
alinn upp. Ég upplifði sfldarævin-
týrið mikla sem unglingur og sæki
þangað myndefni auk þess sem
ég mála líka mannlífsstemmningar
úti í náttúranni, ég gef fólkinu frí
frá sfldinni og býð því lautartúra,"
sagði Siguijón, „Lífið var svolítið
hömlulaust á þessum tíma, mikil
vinna og sterkt lifað. Staðimir
breyttust á einni nóttu og að vera
unglingur, að vakna til lífsins, við
svona aðstæður var mjög áhrifa-
ríkt.“
Sviðsetningar.
Myndir hans em allar jafnstórar
og á þeim er iðandi líf og mikið
af fólki að spóka sig, hvort sem
er við leik eða störf. Þær em litrík-
ar og fallega unnar og klæðnaður
allur svo vel málaður að hægt
væri að sauma hann með léttum
leik eftir myndunum. Allar mann-
eskjumar á myndunum em and-
litslausar. „Þær hafa karakter með
yfirbragði sínu, klæðnaði og lík-
amslögun. Myndimar bera keim
af því að ég er mikið að teikna
búninga. Ég fer mjög ítarlega í
útlit fólksins og klæðnað. Þetta
er sviðsett líka og þarna er ég
leikstjórinn," sagði Siguijón og
brosti.
Siguijón var einn af þeim sem
kynntu popplistina fyrir lands-
mönnum á sínum tíma og málaði
hann einkum í þeim dúr til að
byija með. Hann játti því að nú
fetaði hann hefðbundnari slóðir
og látlausari. „Það er meira erind-
ið með myndunum sem fyrir mér
vakir heldur en form þeirra og
ytri gerð og ég vil koma sögu til
skila með þeim.“
Siguijón vinnur nær eingöngu
með vatnslitum en segist gera
klippimyndir stöku sinnum. Blaða-
maður minntist mynda sem héngu
á ganginum framan við vinnustof-
una sem vom af öðram toga en
vatnslitamyndirnar. „Þetta er sú
myndgerð sem ég kom fram með
árið 1964 og hefur loðað við mig.
Klippimyndir og myndir gerðar úr
margskonar efnum saman. Þær
myndir hef ég ekki sýnt lengi vel
nema á einstaka samsýningum,"
sagði hann.
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
SIGURJÓN Jóhannsson
Hollenzki næturgalinn
TÓNLIST
Sígildi r diskar
ELLY AMELING
The Early Years. Ljóðasöngvar eftír
Franz Schubert Elly Ameling sópr-
an, Dalton Bald win/Rudolf Jansen,
píanó. Philips Classics 438 528-2.
Upptaka: ADD, Amsterdam
1972-76,1982/84. Lengd (4 diskar):
4:20:21. Verð: 4.699 kr.
VENJULEGA hefur hér fyrir
upphaf greinar staðið með upphafs-
stöfum nafn tónskáldsins; í þessu
tilviki hefði þannig átt að standa
„SCHUBERT". En stöku sinni þarf
ekki að fara í grafgötur um megin-
aðild túlkandans að neonljósunum.
Það gerist, þegar snillingar af stærð-
argráðu Ellyar Ameling eiga í hlut.
< Það er sagt, að hver hlustenda-
kynslóð stallsetji sína listamenn og
viðurkenni aldrei að fullu þá sem á
eftir koma. Þeir sem uxu úr hljóm-
listargrasi með Elísabetunum tveim-
ur, Schwarzkopf og Schumann -
og kannski Irmgard Seefried - em
nú löngu orðin löggild gamalmenni.
En fyrir seinni eftirstríðskynslóðinni
(þ. á m. undirrituðum) er litlum vafa
undirorpið, að aðalstjaman á vett-
vangi þýzka söngljóðsins er hin nú
liðlega sextuga hollenzka sópr-
anmezzo Elly Ameling. Ekki sízt af
,því, að augljós arftaki hennar meðal
söngkvenna virðist enn ekki hafa
komið fram á sjónarsviðið, meðan
aftur á móti hefur verið bent á
nokkra líklega söngmenn (Andreas
Schmidt og Bryn Terfel t.a.m.) sem
gætu átt eftir að lyfta arfinum eftir
Fischer- Dieskau og Gérard Souzay.
Til skamms tíma þótti við hæfí
f að útvíkka rómantísk-darwiníska
þróunarhugtakið og tala um stöð-
ugar framfarir í listum. Endurvakn-
ing liðinna söngradda eins og í Nim-
bus-diskaröðinni „Prima Voce“ hef-
ur afhjúpað fáránleika slíkra til-
burða. Því þó að stjömur á við
Sjeljapin og Ponselle vissu t.d. ekki
það sem tónsagnfræðingar vita í
dag um „uppphaflegan" flutnings-
POULENC
Francis Poulenc: Píanótónlist 1 -2.
Eric Parkin, píanó. Chandos CHAN
8637. Upptaka: DDD, London
10/1986 (1) & 11/1990 (2). Lengd:
58:32 (1) & 71:32 (2).
Verð: 2 x 1.499 kr.
SÖLUHÆFASTI varningur á
vettvangi sígildrar tónlistar hefur,
upp frá því er semballinn og síðar
slagharpan héldu innreið sína i
„betri“ heimili, verið litla skap-
gerðarstykkið, ýmist stakt eða
samsett í svítu. Og jafnvel þótt
meira sé hlustað núorðið en spilað
- útvarpið hefur þannig gjörsam-
lega jarðað hina forðum blómlegu
útgáfugrein óperu- og sinfóníuúr-
drátta fyrir heimilispíanó — þá eim-
ir enn eftir af ljóma hins húsum-
hæfa píanósmástykkis. Hér er enda
oftast um einkar hlustvæna tónlist
að ræða, og jafnframt þá grein þar
sem tónskáldin, allt fram á síðustu
tíma, mæta yenjulegum hlustend-
um á forsendum heimilanna, hafi
fyrrtaldir á annað borð hæfileikann
til að skrifa tónlist sem lætur vel
máta eldri tónlistar, em túlkunar-
framlög þeirra enn góð og gild,
ekki bara fyrir smekk fyrri hluta
aldarinnar. Sönn list er alltaf sígild.
Það nær því litlum tilgangi að veg-
sama yngri listamenn á kostnað
hinna eldri, jafnvel þótt atriði eins
og glissöður milli tóna, sem eitt sinn
vom comme il faut, þyki nú óalandi
í eyram, að ekki sé talað um hæfi-
leikann til að ieyna útsmoginni
smíðatækni undir fögru skinni.
Með nokkrum sanni mætti kalla
Francis Poulenc (1899-1963) arf-
taka Eriks Saties, sem bar á góma
hér í dálkinum fyrir hálfum mán-
uði, því gmnnt var á grallaranum
hjá þeim samlöndum, og áttu báðir
til að leggjast í skefjalausustu stíl-
brot, þó að Poulenc ætti þar senni-
lega metið.
Verk hans á þessum tveim disk-
um falla flest undir ofanrædd for-
merki skapgerðarstykkja. Þau eru
yfirleitt stutt og laggóð (meðal-
lengd stakra þátta kringum 2 rhín.)
og hin áheyrilegasta tónlist, enda
þótt þau geri oftast mun meiri
kröfur til fingra en eyrna og því
ekki jafn líkleg til að verða mis-
þyrmt af viðvaningum. Fyrirferð-
armest eru Les Soirées de Nazelles
svítan, 15 Improvisations, Suite
FranQaise d’aprés Ciaude Gervaise
við efni eftir samnefnt 16. aldar
endurreisnartónskáld og Théme
varié með 11 tilbrigðum og kóda,
en fjölda smærri verka og einþætt-
og ófeijandi. En að téður hugsana-
gangur er miklu eldri en bæði
Darwin og rómantíska krafan um
„fmmleika" í listum, sést bezt af
því, að þegar 1477 skrifar niður-
lenzki tónfræðingurinn Tinctoris,
að óhlustandi sé á eldri verk en frá
um 1430. M.ö.o.: ámáttlegt, fmm-
stætt klastur!
inga af ýmsu tagi er einnig að
finna.
Fjölbreytni tónverkanna er að
vonum mikil, og skiptast á kátína,
angurværð, söngvísi og ágengar
hrynsláttaræfingar. En alltaf skín
hin sérkenniiega gallíska lífsgleði
og andagift samt í gegn. Engin
furða að París tók við af Vín sem
tónlistarhöfuðborg Evrópu upp úr
aldamótunum, þegar tónskáldin
fóru unnvörpum að losa sig undan
viðjum forms og hefðar.
Éric Parkin er hinn ágætasti
píanisti og kemur flestú vel til
skila. Upptaka fyrri disksins getur
stundum jaðrað við að hljóma
glamrandi, og er ekki gott að segja,
hvort upptökustaðurinn valdi ein-
hveiju um; alltjent var skipt um
upptökustað (og kannski hljóðfæri
um leið) fyrir seinni diskinn 1990,
og virðist þar bera minna á þessum
ljóði. En hvað sem því líður, þá fer
hér mjög gott úrval af píanóverk-
um eins höfuðtónskálda Frakka á
okkar öld - og það sem meira er
- bráðskemmtilegt líka.
Það er alllangt síðan álíka mikl-
um góðbita og umræddu diskaboxi
hefur skolað hér á land, og er
nærtækast að taka „eyðieyju“-
stimpilinn fram úr pússinu af því
tiiefni, því ef menn eru að sækjast
eftir einhveiju sem endist, þá er
hér verðug fjárfesting. Að vitund
þess er þetta ritar hefur hollenzki
næturgalinn Elly Ameling flest, ef
ekki allt, umfram aðra ljóðasöngv-
ara hljómplötumarkaðarins í dag
og ber af sem gull af eiri fyrir
dæmalausa mýkt, sveigjanleika,
ótrúlega raddbeitingartækni, inn-
blásna textatúlkun, gleði og hlýju.
Vel er fyllt í tiltækt pláss; hér
em eigi færri en 74 topp-sönglög
meistara Schuberts, og þyrfti
nokkrar blaðaopnur bara til að
gera þeim einhver skil. Kalda vatn-
ið milli skinns og hörunds á auð-
velt uppdráttar í lögum eins og Im
Abendrot, Nacht und Tráume,
Rómanza úr „Rosamunde", An
Silvia, An die Laute, Seligkeit, já,
hvar á að hætta? Fyrsti diskur af
fjórum er varla hálfnaður!
Dalton Baldwin á heiðurinn af
stórgóðum undirleik á fyrstu 3
diskunum og Rudolf Jansen á þeim
fjórða, og er ekki að heyra annað
en að báðir framfylgi hugsun jafnt
tónskálds sem söngvara með nærri
því yfirskilvitlegum næmleika. Eini
galli hinnar annars frábæru upp-
töku er fólginn í fetilsbanki, sem
gerist endrum og eins svolítið áber-
andi á góðum styrk með miklum
bassa, en er ekki frágangssök. Að
öllu öðru leyti er ADD hljóðritun
Philips í sérflokki og meðverkandi
til þess að maður tekur boxið fram
á ólíklegustu stundum.
Ríkarður Ö. Pálsson