Morgunblaðið - 14.06.1996, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 14. JÚNÍ 1996 B 3
DAGLEGT LÍF
og voru ýmsar kvennahreyfíngar,
samtök og rit um kvennamál, óræk
sönnun þess. Kröfur „feminista" og
sú mótspyma gegn ríkjandi hefðum
sem fylgdi í kjölfarið ollu því að
málefni kvenna urðu ofar í huga
manna í félags- og stjómmálaum-
ræðunni en áður hafði verið. Með
tímanum fólu breytingar á lögum í
sér viðurkenningu á borgaralegum
réttindum til handa konum og þar á
meðal kosningarétt þeirra.
Mörg andlit „feminismans"
Undanfama áratugi hefur
skoðanamunur á því hvernig skil-
greina skuli „feminismann" og hvaða
einstaklingur geti með réttu kallast
„feministi“ orðið sífellt meiri. Hug-
takið „feminismi" hefur greinst í
margar tegundir eins og til dæmis
fijálslyndan „feminisma“, sósíalí-
skan-„feminisma“, menningar-„fem-
inisma", svo eitthvað sé nefnt.
Dr. Guðný Guðbjömsdóttir, upp-
eldissálfræðingur og þingmaður
Kvennalistans, er á þeirri skoðun að
það sem sameini alla „feminista" sé
hugmyndin um jafna stöðu kvenna
og karla, félagslega, efnahagslega
og stjómmálalega. Þetta komi skýrt
fram ef skoðaðar eru skiigreiningar
á hugtakinu í orðabók. Á hinn bóginn
séu til mjög mismunandi leiðir að
því marki og af þeim sökum séu til
svo margar útgáfur af „feminism-
anurn."
Guðný segir að í dag sé mjög
mikil virðing borin fyrir því í kvenna-
baráttunni að konur séu margbreyti-
legar og hafi mismunandi hagsmuni,
reynslu og sýn. „Og engin mótsögn
er í því að karlmenn kalli sig „femin-
ista.“ í því felst einfaldlega að þeir
aðhyllast jafnrétti kynjanna og að
þeir vilji gera eitthvað til að ná því
marki,“ segir hún.
Guðnýju fínnst það athyglisvert
að margar konur, sem hún veit að
eru jafnréttissinnar, segjast ekki-
vera „feministar." Og það þyki jafn-
vel neikvætt að vera „feministi". „Ég
hef reyndar mínar eigin skýringar á
því,“ segir Guðný og heldur áfram:
„Ég held að ímynd þeirra kvenna-
hreyfinga sem komu upp á yfírborð-
ið fyrst um aldamótin og síðan um
1960 og börðust kröftuglega fyrir
algjöru jafnrétti kynjanna, hafi verið
svo sterk ,að í augum almennings
urðu „feministar" tákn þessara
„reiðu“ kvenna. Og enn er það rikj-
andi viðhorf hjá mörgum, að „femin-
istar“ séu safn kvenna í krumpugöll-
um og mussum, eins og þær voru í
á sjöunda áratugnum.“
Guðný segir að önnur skýring á
þvi að jafnréttissinar segist ekki vera
„feministar" geti verið sú að þeir
leggi áherslu á hagsmuni stétta eða
fatlaðra, en setji jafnrétti kynja neð-
ar í forgangsröðina.
Úrelt hugmyndafræði ?
Sigríður Dúna Kristmundsdóttir
mannfræðingur segir í fyrirlestri sem
hún flutti fyrir jafnréttisdaga Stúd-
entaráðs Háskóla Íslands, haustið
1995, að „feminismi" geti ekki verið
úrelt hugmyndafræði. Ekki „á meðan
konur og karlar, hvort sem er á ís-
landi eða annars staðar í heiminum,
búa ekki við sömu kjör, njóti ekki
sömu réttinda eða hafí vegna menn-
ingarbundinna hugmynda ekki sömu
tækifæri.“ Sigríður Dúna segir enn-
fremur að grunnhugmynd „feminis-
mans“ sé ekkert annað en að gera
sér grein fyrir að það er tvennt ólíkt
að vera kona og að vera karl og að
í mismuninum þar á geti falist órétt-
læti af einhveiju tagi. ,,„Feminismi“
er þannig fyrst og fremst vitundin
um þessa staðreynd og, í framhaldi
af henni, andstaða við kynbundið
óréttlæti, viljinn til að leiðrétta það
og gefa konum, ekki síður en körl-
um, færi á að skapa sig sjálfar sem
félagslegar og menningarlegar ver-
ur. „Feministar" útfæra þessa
grunnhugsun síðan á margvíslegan
hátt og hafa ijölbreytta sýn á hvern-
ig best sé að vinna að markmiðinu.
Þess vegna eru til margar tegundir
af „feminisma" og „feministar“ geta
verið jafn ósammála innbyrðis og til
dæmis vinstri menn og hægri menn.
Það er ekkert sem segir að þó að
„feministar" séu flestir konur að þá
hljóti þeir að hafa sömu hugmyndir
og sömu skoðanir," segir hún. |
Ama Schram
Ljómi yfir
orðinu
„í MÍNUM huga er einhver ljómi
yfír orðinu „feministi“,“ segir
Margrét Sverrisdóttir verkefnis-
stjóri. „ „Fem-
inisti“ er að
minu áliti kona
á framabraut;
hún er sjálf-
stæð og örugg
og heimur
hennar hrynur
ekki þótt hún
skilji við eigin-
mann sinn,“
segir hún enn-
fremur.
Margrét segist reyndar ekki
hafa velt „feminisma“ mikið
fyrir sér, en hafi lesið töluvert
af bókum eftir konur sem kalli
sig „feminista“. „Ég tel að
„feminismi“ sé það að kona hafí
frelsi til að afla sér þeirrar
menntunar sem hún vill, stunda
þau störf sem hún velur sér og
að hún geti haldið sínu tak-
marki án þess að vera fordæmd
eða litin hornauga af öðrum
konum eða karlmönnum," segir
hún.
„Ég lít á sjálfa mig sem „fem-
inista" í þeim skilningi að ég
hef getað sett mér ákveðin
markmið og stefnt að þeim án
þess að það væri barið niður.
Ég hef til dæmis valið að eiga
tvö börn, en þrátt fyrir það
haft möguleika á að fara út á
vinnumarkaðinn. Á hinn bóginn
er ég sennilega lánsöm þvi sam-
band mitt og eiginmanns míns
er byggt á jafnræðisgrundvelli
og fyrir vikið auðveldara fyrir
mig að nýta mér þau tækifæri
sem bjóðast,“ segir hún að lok-
um. ■
Mismunandi
skilgreint
INGA Dóra Sigfúsdóttir stjórn-
málafræðingur segir afstöðu
sína til orðsins „feministi“ fara
eftir því hvern-
ig það sé skil-
greint. „Sé
„feministi"
skilgreindur
sem einstakl-
ingur, sem álíti
að karlar og
konur skuli
hafa jafnan
rétt, er vijji að
fólk sé metið á
grundvelli
hæfni, reynslu og skoðana sem
einstaklingar en ekki á grund-
velli kynferðis, og líti á jafn-
frétti sem sjálfsögð mannrétt-
indi, þá er ég „feministi“. En á
hinn bóginn sé „feministi" skil-
greindur sem kona sem telji að
konur séu einsleitur hópur fórn-
arlamba eða eins og þekktur
„feministi“ orðaði það fyrir ein-
hverjum árum: „að konur væru
kúgaðar í sameiningu og yrðu
því að láta til skarar skriða í
sameiningu og að i konum
brynni ævinlega reiði og niður-
læging“, þá er ég ekki „femin-
isti“,“ segir Inga Dóra.
Hún bendir ennfremur á að
fyrir nokkrum árum hafi verið
gerð skoðanakönnun í Banda-
ríkjunum sem leiddi í ljós að nær
allar konurnar sem spurðar voru
vildu að fullt jafnrétti kyiyanna
ríkti í þjóðfélaginu. Hins vegar
væri athyglisvert að einungis
þriðjungur þeirra skilgreindi sig
sem „feminista". „Þannig að orð-
ið „feministi" er búið að fá á sig
neikvæðan stimpii, sem er afar
slæmt," segir hún að lokum. ■
Bæta stöðu
kvenna
HILDUR Jónsdóttir, jafnréttis-
ráðgjafi Reykjavíkurborgar,
segist tvímælalaust vera „fem-
inisti“. „Fræði-
menn hafa
stundum verið
að leika sér að
því að greina
„feminisma“ í
róttækan
„feminisma“,
sósíalískan
„feminisma",
Hiidur borgaralegan
Jónsdóttir „feminisma",
menningar
„feminisma" og svo framvegis.
Það skiptir mig ekki máli hvar
ég lendi í þeirri flokkun því ég
tel „feminisma" fyrst og fremst
snúast um viðurkenningu á
nauðsyn þess að bæta stöðu
kvenna og um leiðir til að ná
því marki. í mínum huga reynir
„feministi" að líta á verkefni
stjórnmálanna út frá því hvemig
megi bæta stöðu kvenna og við-
urkenna það um leið sem for-
gangsverkefni,“ segir Hildur.
Konur almennt
sammála
Hildur segist ennfremur
telja að hugmyndafræði „fem-
inismans“sé furðulega lítið
klofin. Konur séu almennt sam-
mála þegar þær ræði um mál-
efni sem tengist „feminisma".
„Konur hafa, þvert á flokkslin-
ur og svokallaðar hægri
eða vinstri stefnur, mikla til-
hneigingu til að koma sér saman
um grundvallaratriði í málefn-
um kvenna, þótt þær geti greint
á um leiðir að því marki,“ segir
hún að lokum. ■
Inga Dóra
Sigfúsdóttir
festast í hugsunum,“ segir Óskar
„heldur að pijóna, lykkja hveija
hugsun við aðra.“
„Hver er ég?“ SvarlA ekki
míkilvægara en hvaA annaA
„Lótusstellingin skapar ramm-
ann og hugleiðingin vinnur á
blekkingunni. Hún gefur meira
rými til að skynja sína innri til-
veru, samt er enginn endir til á
svarinu við spurningunni „Hver
er ég?“,“ segja þau og að þessi
spurning sé í raun ekkert merki-
legri en aðrar spurningar, eins og
til dæmis: „Verður þetta tré fjar-
lægt á morgun?“
Þau segja innsta eðlið í raun ein-
falt og gott og hamingjuna leynast
í rétta hugarfarinu. Hinsvegar leiti
flestir að hamingjunni á röngum
stöðum. „Meginmálið er að taka
ábyrgð á lífi sínu, lifa því og finna
til dæmis rétta skilninginn, réttu
hugsunina, réttu orðræðuna, og
hugleiðsluna," segja þau að lokum,
og ekki hægt að segja að sú setn-
ing hljómi neitt framandi í eyrum
heilbrigðar skynsemi. ■
Gunnar Hersveinn
JAKUSHO Kwong Roshi með íslenska zenhópnum.
vegar er erfiðara að segja hvað
þetta eitthvað er.“
„Allir eru gæddir miklum hæfí-
leikum, en þeir eru misjafnlega
þroskaðir," segja þau og bæta við
að hver maður lendi á stað sem
knýr hann til að þroskast í því sem
hann þarf að þroskast í.
Sannleikurinn
er á mllll
Spurð hvort þau trúi á endur-
holdgun, svara þau með tilvitnun:
„Þú værir ekki hér ef þú hefðir
ekki verið til áður.“ Seinna fara þau
með aðra tilvitnun: „Hver varstu
áður en foreldrar þínir fæddust?"
Zen er trúarbrögð, en Helga og
Óskar segja að ekki sé um átrúnað
að ræða vegna þess að ekki er trú-
að á eitthvað fyrir utan, heldur leit-
að inn í sjálfan sig. En kennara
þeirra má kalla prest og
segja að íslenski hópurinn
heyri undir hann.
„Áður en ég fór að iðka
zen,“ segir Óskar,
„fannst mér sum verk
ómerkileg eins og til dæmis að taka
til og þrífa. Núna finnst mér ekk-
ert verk í sjálfu sér ómerkilegt, því
það er alúðin sem lögð er í þau sem
vegur alltaf þyngst.“
Heimurinn er byggður upp á
andstæðum samkvæmt zen búddh-
isma; svart og hvítt, gott og vont,
rétt og rangt. En í fræðunum er
hvorugur póil andstæðunnar réttur
heldur er sannleikurinn einhvers-
staðar á milli.
„Við leggjum ekki
stund á zen til að öðlast
eitthvað í lokin,“ segja
þau, „við heimtum ekk-
ert, heldur stefnir allt að
hinu eina, sem er tóm. Annað væri
græðgi.“
„Zeniðkun felst í því að sleppa
því sem maður hefur,“ segir Helga,
„ekki að hlaða upp hugsunum held-
ur leyfa þeim að fara.“ „Ekki að
Gero ekkert
og verða hið
sanna sjólf
alheimsins
SkólobrÚL
3JA RÉTTA MÁLTÍÐ
1.960,-
Veitingastadui vid Austuivöil ' Boidapantanii í síma 562^455