Morgunblaðið - 23.08.1996, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LIF
FÖSTUDAGUR 23. ÁGÚST 1996 B 3
SIGURJÓN BJÖRNSSON
Hvað eru mistök?
FREIBERG á Mæri, fæðingarstaður Freuds.
SIGMUIMD FREUD
Könnuður dul-
heima sálarinnar
SIGMUND Freud fæddist hinn
6. maí 1856 í Freiberg á Mæri
í Tékklandi. Hann var gyðing-
ur, læknir nað mennt með
taugalækningar sem sérgrein
og starfaði í Vínarborg, alveg
þangað til hann neyddist sjúkur
til að flýja undan nasistum til
Englands.
Þar lést hann úr krabba-
meini, 83 ára gamall, verk hans
lifa enn. Freud er oft nefndur
faðir sálfræðinnar, þótt hún
hafi sennilega þokast aðra vegi
en hann hefði kosið.
Gáfur Freuds komu snemma
í ijós. Hann tók stúdentspróf 17
ára með ágætiseinkunn og valdi
læknisfræði til að öðlast þekk-
ingu á manneðlinu. Það var svo
í París að geðlæknirinn Jeans
Charcot og fleiri bentu honum
á að taugaveiklun og sefasýki
væru að mörgu leyti sálræn
fyrirbæri. Afleiðingin varð
mikil rannsóknarvinna hjá
Freud, kenningasmíð og nýj-
ar aðferðir við lækningar.
Frjálsa hugtenglsaaðferð-
in var verk Freuds og notaði
hann hana til að hjálpa sjúkl-
ingum til að rifja upp gleymda
og bælda reynslu. Sjúklingurinn
lág á bekk á skrifstofu Freuds
og þuldi upp líf sitt og læknirinn
fann duldar ástæður vandamál-
anna.
Dulvitundin er lykilatriði
þegar mistök verða eins og mis-
mæli, að mati Freuds. Hugmynd
hans er að duldar óskir, þrár
og langanir geti verið áhrifa-
valdur á hegðun fólks.
Dulinn vilji, sem fólk jafnvel
afneitar sé það spurt um hann,
getur ósjálfrátt sprottið fram
og komið upp um ætlunarverk-
ið.
Fólk þarf svo að mati Freuds
að fleyta ýmsu sem sokkið hefur
í dulvitundina upp á yfirborðið,
verða meðvitað um það og
skilja. Eftir það má fara að
vinna í sínum málum.
Freud líkti vitundinni við
ísjaka og sagði að eins og hann,
væri aðeins tíundi hlutinn á
yfirborðinu. Hitt hvíldi í djúp-
unum.
Þess má að lokum geta að
Freud hefur ávallt verið um-
deildur og margir brugðist
ókvæða við kenningum hans.
Hinsvegar skildi hann við heim-
ininn „gagnsýrðan af hugmynd-
um sínum,“ eins og W.H.Auden
orðaði það.
Áhrif kenninga hans á mann-
skilninginn sem meðal annars
birtist í bókmenntum og kvik-
myndum eru óafmáanleg.
Freud er dæmi um mann sem
hafði hugrekki til að breyta
heiminum. ■
Sigmund Freud.
Dulvitund og kynhnelgð
„Freud sýndi með sterkum
dæmum, að töluvert meira af
mannlegri hegðun er ósjálfrátt
en menn gera sér almennt grein
fyrir,“ segir Sigurjón, „og birt-
ist það til dæmis í mistökum sem
eiga sér stað vegna þess að
tvennt togast á innra með ein-
staklingnum."
Freud kallaði hér gagnvilj-
ann til sögunnar, en hann getur
hindrað að við munum það sem
við ætlum að muna, gerum það
sem við ætlum að gera eða segj-
um það sem við ætlum að segja.
„Og afleiðing hans er oft gagn-
stæð því sem ætlað var,“ segir
Siguijón, „eins og í dæminu um
undirmanninn sem sagði „Eg
bið yður að hiksta fyrir yfir-
manni vorum,“ þótt ætlunin
hafi verið að skála fyrir hon-
um.“
Siguijón nefnir aðra hug-
mynd Freuds sem orðin er við-
tekin. „Reiknað var með að kyn-
hneigðin sprytti fram á ungl-
ingsárum á tímum Freuds,“ seg-
ir Siguijón, „og því var hug-
mynd hans um kynhneigð hjá
börnum afar óvinsæl. Hinsveg-
ar finnst fáum það fjarstæðu-
kennt núna, þótt ekki sé endi-
lega stuðst við kenningar
Freuds að öllu leyti. En kenn-
ingar hans leiddu til þess að
fjölmargar rannsóknir á þessu
sviði voru gerðar.“
Togstreita og bernska
„Togstreituhugtakið er
þriðja dæmið um hugmynd frá
Freud sem orðin er
almenn. Núna býst
fólk við að vandamál
þess stafi af innri
baráttu mismunandi
sálarafla," segir Sig-
urjón og bætir við:
„Viðhorf Freuds
um að vanlíðan
manna á fullorðins-
árum geti átt rætur
að rekja til mótun-
aráranna og að
gagnlegt sé að leita
skýringanna þar, er
einnig talið rétt, þótt
sumar skýringar
hans sjálfs standist
ef til vill ekki.“
Gera má ráð fyrir að þetta
viðhorf hafi mikilvæg skilaboð
til uppalenda, því dæmin sýna
að framkoma gagnvart börnum
og ytri aðstæður þeirra skipta
sköpum um andlega framtíð
þeirra.
Að ætla tvennt íelnu
í Inngangsfyrirlestrunum
minnir Freud stundum á spæjara
í leit sinni að litlu visbendingun-
um. Siguijón tekur undir það.
„Já, Freud sagði að fólk
byggist ekki við að morðingjar
skildu áritaða ljósmynd eftir á
vettvangi glæpsins, og þyrfti því
ekki að undrast að sálkönnuðir
styðjist við svipbrigði, mismæli
eða eitthvað annað til að kom-
ast að því sem stærra er.“
„Kenning Freuds um mis
tök,“ segir Siguijón „geng-
ur í stórum dráttum út á
ætlun eða tilgang. Maðurinn
vill eitt eða annað og getur
ekki viðurkennt það fyrir
sjálfum sér. Dulinn vilji eða
ætlun truflar svo hegðun
hans og mistökin eiga sér
stað.“ I svona málum hlýtur
næmleikinn á litlu vísbending-
arnar að vega þyngst ef kryfja
á málið.
Sigurjón nefnir nú dæmi um
mismæli sem sýnir dulda löng-
un: Maður var að lýsa tengda-
móður sinni og sagði „Hún fer
alltaf á fætur fyrir aldur fram.“
Hann ruglaði saman „að deyja
fyrir aldur fram,“ og „að fara
á fætur fyrir allar aldir.“ Seinna
gat hann viðurkennt að það
tæki sennilega ekki mikið á
hann þótt tengdamamma gæfi
upp öndina.
Höfundar að lífl okkar
Markmið Siguijóns með þýð-
ingum sínum á verkum Freuds
er meðal annars að fjölga meiri-
háttar ritverkum mannsandans
á íslensku. Honum finnst líka
að þeir sem vilji tjá sig opinber-
lega um Freud, ættu að lesa
frumtextann. Að Inngangsfyrir-
lestrarnir um sálkönnun séu í
raun holl lesning öllum sem búa
við einfalda mynd af kenningum
Freuds í huganum.
„Gildi þess hinsvegar fyrir
almenning að lesa þessa Inn-
gangsfyrirlestra Freuds felst í
að læra að hugsa inn á við og
auka innsæi sitt og skilning á
manninum sjálfum," segir Sig-
urjón.
„Einnig að minnka líkurnar á
að fólk verði handbendi ytri
afla og tenyi sér að kenna öðr-
um um eigin galla. Eða að fólk
teiji sig varnarlaust gagnvart
ytri tilviljun og örlögum," segir
hann.
„Við erum höfundar að okkar
lífi,“ segir Siguijón, „og þurfum
að skoða okkur til að skilja til-
finningar, langanir og þarfir,
en það stuðlar að velferð ein-
staklingsins."
MANNSKILNINGUR nútímans
er meðal annars byggður á
kenningum Sigmunds Freuds.
„Mörgum nýjum lesendum
Freuds finnst sem hann hafi
skrifað um sjálfsagða hluti sem
ekki þurfi að vekja athygli á,“
segir Siguijón Björnsson, sál-
fræðingur og þýðandi Inn-
gangsfyrirlestra um sálkönnun
(1995), „En þegar Freud skrif-
aði um mismæli,
drauma og dulvit-
undina og fleira var
það nýjung, eins og
til dæmis hugmynd-
in um að sálarlífið
sé meira en stundar-
meðvitund."
Siguijón Björns-
son þekkir verk
Freuds vel og hefur
þýtt nokkur verka
Freuds og Hið is-
lenska bókmennta-
félag gefið út Undir
oki siðmenningar,
Blekking trúarinnar
og núna í haust Sigurjon
framhaldið af Inn- Bjornsson
gangsfyrirlestrar um sálkönn-
un.
ÚR pylsuauglýsingunni.
SUMAR á Sýrlandi.
en þeir báðu okkur um þessa aug-
lýsingu," segir hann ennfremur.
Fékk snemma
áhuga á tölvum
Bjarki segist hafa haft áhuga á
tölvum alla tíð, enda hafi verið til
töjjfa á heimili hans, frá því hann
man fyrst eftir sér. „Þegar ég var
yngri var ég aðallega að spila
tölvuleiki, en fyrir allnokkrum
árum fékk ég áhuga á tölvugrafík
og fór að prófa mig áfram við
tölvuforrit sem heitir „3D Studio“.
Ég var því búinn að fikta við tölvu-
grafík í mörg ár, áður en ég fór
að vinna að auglýsingunni fyrir
Sláturfélagið,11 segir hann.
Bjarki segir að nú til dags sé
tölvutæknin orðin það mikil að
ekki þurfi að kaupa rándýrar tölv-
ur til að geta búið til þokkalega
tölvugrafík. „Nóg sé að eiga eina
venjulega PC-heimilistölvu og
réttu forritin. En vissulega skiptir
kunnáttan og reynslan líka máli,“
segir hann og heldur áfram: „Þeg-
ar ég fór að vinna fyrir Sláturfé-
lagið hélt ég til dæmis að ég kynni
ágætlega á forritið „3D-Studio“,
en komst fljótlega að því að enda-
laust var hægt að læra meira.
Eftir þann tíma var ég líka reynsl-
unni ríkari."
Eins og fyrr var minnst á byij-
aði Þórður að vinna í fyrirtækinu
í júlí síðastliðnum og að sögn
Bjarka gengur samvinna þeirra
þriggja mjög vel. „Við Þórður
sjáum aðallega um það sem snýr
að tölvugrafíkinni, en Guðmundur
kemur með hugmyndirnar og sem-
ur handritin,“ segir hann.
Bjarki segir ennfremur að
markmiðið með fyrirtækinu sé að
reyna að vinna að fjölbreyttum
verkefnum. „Þannig ætlum við
ekki eingöngu að vinna að sjón-
varpsauglýsingum, heldur viljum
við líka vinna að blaðaauglýsing-
um, tónlistarmyndböndum eða öllu
því sem tengist grafík,“ segir
hann.
Nú hafa þremenningarnir lokið
við að hanna þrívíddargrafík þá
sem notuð er í söngleiknum Sumar
á Sýrlandi, í Loftkastalanum, en
þar er Guðmundur Rúnar aðstoð-
arleikstjóri. „Við erum bjartsýnir
á framhaldið, enda erum við þegar
búnir að fá ný verkefni að vinna
að,“ segir Bjarki sannfærandi að
lokum. ■
as