Morgunblaðið - 13.09.1996, Qupperneq 6

6 B FÖSTUDAGUR 13. SEPTEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LÍF
vöktuð
Rafrænt hámet getur ef til vill þokað
okkur nær lausn á ýmsum námserfíðleikum
sem stafa meðal annars af lesblindu,
dyslexíu. Er hægt að greina væntanleg
vandamál strax í heila nýburans?
Hér er sagt frá nýjum áhugaverðum rann-
sóknum um heilastarfsemi bamsins.
HÁRNETIÐ sem greinir rafbylgjur heilans og magn athygli barns
gagnvart tilteknum áreitum í umhverfinu.
Nýfædd börn snúa
augum og höfði mismikið
þegar þau bregðast við
mismunandi
andlitsmyndum
fgnráö'urS)Ur I Au9“ □ Höfuð
Eðlilegt Ruglað Sviplaust
andlit andlit andlit
Börnunum virðist
áskapað að bregðast
best við venjulegum
andlitum, það virðist
ekki vera lært
HARNETIÐ er góð
leið til að fylgjast
f#ft ungbarna, sjön
þeirra og heym.
^ Það er samsett af 64
eða 128 skammlínuskynjur-
um sem hvíla þægilega á höfð-
inu til að nema rafboðin í heilan-
um. Tölva teiknar síðan upp kort
af rafboðum sem kvikna út frá
því sem manneskjan greinir gegn-
um skynfærin.
Prófessor Mark Johnson í Lond-
on frá Stofnun um læknisfræðileg-
ar rannsóknir um vitsmunaþroska
(Medical Research Counsil’s
Cognitive Development Unit), seg-
ir frá þessu framtaki í grein til
birtingar í Child Developement.
Sífellt umfangsmeiri gögn hafa
safnast sem sýna að verulegur
hluti námsörðugleika geti átt ræt-
ur að rekja til þess hvem-
ig heilinn meðhöndlar
með athyglisgáfu V_, «Tjy j Ji utanaðkomandi upplýs-
ingar á fyrstu mánuð-
um ævinnar.
Er kort af heiminum
í heila nýburans?
Upplýsingarnar munu, að mati
Johnsons, opna nýja möguleika til
að takast á við spurninguna: „Er
heilinn kortlagður við fæðingu
með vitneskju um heiminn eða er
hann óskrifað blað sem mótast
fullkomlega af ytri aðstæðum
snemma á lífsleiðinni?" M.ö.o.:
Hvað er erft og hvað lært, hvað
áunnið, hvað meðfætt?
Flestir vísindamenn eru nú
þeirrar skoðunar að sannleikurinn
liggi einhvers staðar milli þessara
andstæðu póla. Líkt og gæði kö-
kunnar helgast bæði af uppskrift-
er
inni og hvemig hún er bökuð.
Heilinn er háður genunum sem
hann fær í arf frá foreldrum og
áreitum umhverfis gegnum skyn-
færin.
Við Rannsóknarstofnunina
prófessor Johnson að reyna
að finna ferlið sem gerir
barnsheilanum kleift,
gegnum umhverfi sitt,
að þroskast til að geta
tekist á við flókið heila-
starf fullorðins einstaklings,
eins og skólanám og tungu-
mál.
Frá fæðingu kanna börn heim-
inn. Þau stara á hluti og fólk, og
hlusta á hljóð sem vekja athygli
þeirra. Með þessu kortleggja börn-
in þróun heilans sem á eftir að
margfaldast að rými fram að full-
orðinsárunum.
Enn mikilvægara er að heilinn
er auðmótanlegur, hann getur
fundið sér net nýrra tengileiða og
sniðið þær af sem eru ekki nothæf-
ar.
„Mikið af þessari rýmisaukn-
ingu er vegna þroskunar á nýjum
tengingum milli taugafruma -
/, griplur sem leiða boð milli
’ taugabola í heilabörknum
- en í honum fer æðri
w starfsemi fram, svo sem
hugsun, málfærni, skipu-
lagning og lausn vanda-
mála,“ segir Johnsson pró-
fessor. Heilinn skiptist í tvö
heilahvel, og það sem ekki þrosk-
ast í öðru má reyna að þroska í
hinu með sérstakri tækni.
Öld taugasálfræði hefur leitt í
ijós að hinir tveir hlutar heilabark-
arins sérhæfa sig í ákveðnum
verkum - annar sér um málfarið
meðan hinn sérhæfir sig í sjón-
inni. Tilraunir með nagdýr og apa
sýna að þótt grunnleiðirnar séu
lagðar um fæðingu eru þær mark-
aðar og endurgerðar með reynsl-
unni.
Grelning hellans á smáatriðum
Hæfileikinn til að þekkja andlit
eru gott dæmi. Fyrir fáeinum
árum sýndi athyglisverð tilraun
sem prófessor Johnson og starfsfé-
lagi hans dr. John Morton stýrðu,
að börn eru fædd með frumstætt
„kerfi“ sem gerir þeim fært að
skilja á milli andlitslögunar og
annarra forma - og litaklasa í
kringum þau.
Jafnvel á fyrsta hálftíma lífsins
hreyfa nýburar höfuðið og augun
lengur til að fylgjast með andliti
fremur en öðrum flóknum formum
sem eru í sjónmáli (sjá kort). Heil-
inn gerir með öðrum orðum ráð
FÁGUÐ, örugg og alúðleg
JJJJ framkoma forstjóra jafnt sem
0 ritara, símavörslufólks, starfs-
manna í móttöku og allra, sem
eiga samskipti við viðskipta-
vini, á efalítið stóran þátt í
'2 ímynd fyrirtækja og stofnana.
21 Sumum er slík framkoma í blóð
borin en aðrir mættu að ósekju leggja
meiri rækt við svokallaða „viðskipta-
kurteisi" eins og Fanný Jónmunds-
dóttir ætlar að kenna á tíu tíma
námskeiðum Fagmennska í fram-
komu í vetur. Námskeiðin eru ætluð
konum á öllum aldri, en Fanný
hyggst „fínpússa" karlana síðar.
Fanný, sem um árabil hefur leið-
beint á námskeiðum ætluðum til að
efla sjálfstraust og finna hæfnisvið
hvers og eins, segir að þótt margar
íslenskar konur séu meðvitaðar um
dugnað sinn og hæfiieika og öruggar
með stöðu sína og starf virðist þær
oft afar óöruggar, feimnar og jafn-
vel ráðvilltar við ýmsar aðstæður sem
skapast á vinnustað. „Samskipti við
karlkyns vinnufélaga geta vafist fyr-
ir þeim, þær eru of hlédrægar, þora
ekki að taka til máls á fundum og
eru því oft ekki metnar að verðleik-
um.“
Námskeiðið byggist, eins og flest
fyrri námskeið Fannýjar, á kenning-
um Kanadamannsins Brian Tracy um
vænlegar leiðir til árangurs. Tracy
hefur í fjóra áratugi rannsakað
ástæður þess að sumir ná árangri
en aðrir ekki og miðlað niðurstöðum
sínum á fyrirlestrum og námskeiðum
í áttatíu löndum. Fanný er yfírum-
sjónarmaður námskeiða Tracys hér-
lendis og hefur lagað námskeiðið
Fagmennska í framkomu að íslensk-
um aðstæðum og bætt ýmsu inn í,
t.d. líkamsæfingum og ráðleggingum
um næringu, fataval og snyrtingu.
„Öryggi í framkomu skiptir miklu
máli í mannlegum samskiptum.
Kurteisi, alúðlegt viðmót og hæfileik-
inn til að láta öðrum líða vel í návist
sinni eru mikilvægir þættir í viðskipt-
um og á öðrum vettvangi. Án sjálfs-
trausts og markmiða eru konur
óánægðar og þeir sem eru í návist
þeirra skynja slíkt undantekningar-
laust. Grunnurinn að auknu sjálfs-
trausti, vellíðan, öryggi í framkomu,
árangri í starfi og farsælu einkalífí
byggist á að konur séu ánægðar með
útlitið. Ég legg mikla áherslu á að
kenna þeim að klæðast viðeigandi
og smekklegum klæðnað við hvert
tækifæri, ennfremur leiðbeini ég
hverri einstakri um snyrtingu og
þess háttar."
Aðspurð sagði Fanný að markmið
námskeiðsins væri fjarri því að
steypa allar konur í sama mótið,
fremur væri lögð áhersla á að per-
sónuleiki hverrar og einnar fengi
notið sín. Fagurt útlit, fínn klæðnað-
ur og vönduð snyrting, sagði hún,
skipta litiu máli ef framkoman væri
ekki aðlaðandi.
Trúin og markmiöin
Á sjálfstyrkingamámskeiðum fyr-
ir konur hefur Fanný kennt aðferð,
sem sumum finnst harla kyndug og
felst í því að horfa gaumgæfilega á
spegilmynd sína dtjúga stund, kvölds
og morgna, og segja eitthvað á þessa
leið: „I dag mun eitthvað frábært
henda þig, því þú ert frábær og
hæfileikarík og átt allt hið besta
skilið. “
Fanný segir að allir
hafí gott af að eiga
stund með sjálfum sér í
ró og næði. „Trúin á
mátt sinn og megin eyk-
ur styrk, þor og árang-
ur. Með einbeitingu geta
allir tileinkað sér fram-
angreinda aðferð og náð
góðum árangri með
henni. Konur þurfa að
læra að meta sjálfar sig
að verðleikum, stefna
að ákveðnum markmið-
um og trúa á hæfni sína
til þess að ná þeim.
Flestar konur, jafnvel
mestu fegurðardísir, eru
að einhverju ieyti
óánægðar með útlitið. Mér finnst
fegurðin afstæð, hún kemur innan
frá. Allar konur hafa eitthvað við
sig, sem þær skynja ef til vill ekki
sjálfar. Ég tel mig hafa næmt auga
fyrir slíku og bendi
konum á leiðir tii að
draga fram það sem
eykur þokka þeirra."
Fanný er sannfærð
um að sjálfstraust, ják-
vætt hugarfar og
skipulag sé undirstaða
þess að ná settum
markmiðum, svo fram-
arlega sem þau gangi
ekki algjörlega á skjön
við heilbrigða skynsemi
og blákaldan raunveru-
leikann. Hún tekur svo-
lítið afstætt dæmi, sem
hún segir tæpast myndi
ganga upp. „Markmið
eins og að fá hjarta-
knúsarann Antonio Banderas til að
giftast sér kann að orka tvímæiis.
Hins vegar er ég viss um að vel tekst
til að ná settu marki ef kona einset-
ur sér að giftast ákveðinni manngerð
innan ákveðins tíma. Hún verður
bara að skilgreina nákvæmlega
hvaða kostum karlinn á að vera bú-
inn, hvernig hann eigi að vera í hátt-
um, framkomu og fleira," segir
Fanný kímin og bætir við að ekki
megi gleyma að ákveða aldur vænt-
anlegs eiginmanns.
„Ég nefndi markmiðið að ná sér
í eiginmann, bæði í gríni og alvöru.
Þótt námskeiðið Fagmannleg fram-
koma sé einkum ætlað að beina sjón-
um kvenna að starfi sínu, frama sín-
um í fyrirtækinu, framkomu, vinnu-
lagi og þess háttar, geta þær nýtt
sér námsefnið og leiðbeiningarnar
við hvers kyns viðfangsefni í daglega
lífinu."
Streitu segir Fanný einkenna ís-
lenskar konur öðru fremur, enda
engin furða því flestar þurfi jafn-
framt starfi sínu að sinna búi og
börnum í ríkari mæli en karlar auk
þess sem mjög margar sjái einar um
uppeldi baranna.
„Mér finnst mikill sannleikur fólg-
inn í orðum Goldu Meir, sem sagði
að konur verði að vinna meira og
betur til að standa jafnfætis körlum.
í samanburði við kynsystur okkar
annars staðar á Norðurlöndum hafa
íslenskar konur meiri menntun og
eru sjaldnar í fríi frá vinnu vegna
veikinda, en samt er munurinn á
launum karla og kvenna meiri hér
en þar tíðkast. Ennfremur fá þær
minni félagslega aðstoð og eiga að
meðaltali fleiri börn.“
Á námskeiðinu segir Fanný að
konur þurfi að horfast óvægið í augu
við sjálfar sig, gera sér grein fyrir
hvert þær stefni, hvað þær raunveru-
lega vilji og hvernig þær geti yfirstig-
Alúðleg
framkoma bætir
ímynd fyrirtækja og stofnana
Fanný
Jónmundsdóttir