Morgunblaðið - 13.09.1996, Blaðsíða 7
MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 13. SEPTEMBER 1996 B 7
DAGLEGT LÍF
Unnið á lesblindu með hljóðæfingum
Kortlagning heilabylgja er
líffræðileg sönnun fyrir því
að talsvert af börnum með
tungumálaörðnugleika - þar
með talið dislexíu - líði fyrir
það hvernig heili þeirra vinn-
ur úr hljóðum.
Náms- og einbeitinga-
rörðugleikar eru algengustu
kvillar æskunnar og há 5-9%
af þeim á skólaaldri. Með því
að mæla og skrá rafbylgjur
sem tengjast ósjálfráðri skráningu
hljóða í heilanum hafa visinda-
menn komist að því að einn þriðji
af börnum með námsörðugleika
bregðast ekki eins við töluðu máli
og önnur börn. Börn sem eiga í
erfiðleikum með að greina á milli
hárfínna blæbrigða í málinu eru
líkleg til að eiga í erfiðleikum með
lestur og stafsetningu.
Rannsóknarhópur Nínu Kraus
prófessors í Northwestern Uni-
versity, Illinois, hefur gert for-
vitnilega athugun á 300 börnum
frá sex og fimmtán ára aldri. Mörg
þeirra þjást af námsörðugleikum.
I timaritinu Science gerir hún
grein fyrir hvernig börn voru látin
greina á milli hraðra talbreytinga
- eins og frá „da“ til „ga“ og frá
„ba“ til „wa“. Hljóðaröðum, svo
sem „da-da-da“ og síðan „da-da-
ga“, var spiluð vægt í eyru þeirra
meðan þau horfðu á sjónvarp.
Rafskaut á höfðum barnanna
skráðu rafbylgjurnar og fundu
prófessor Kraus og félagar hennar
að rafbylgjurnar breyttust þegar
„ga“ kom í stað „da“ nema hjá
einstaka barni sem átti í námsörð-
ugleikum. Bendir þetta til þess að
strax í skráningu hljóða frá eyr-
anu, jafnvel áður en barnið er
meðvitað um hljóðið, hefur heilan-
um láðst að gera greinarmun á
hljóðum og skerðir því hljóðfræði-
lega hæfileika barnsins.
Prófessor Kraus leggur áherslu
á að mörg önnur vandamál t.d.
einbeitingarleysi og vitsmunaleg-
og hljóðfræðileg vandamál geti
tengst tungumálaerfiðleikum. En
prófið hennar getur greint á milli
þessara barna og annarra sem eiga
í erfiðleikum með ómeðvitaða
hljóðskráningu.
Vegna þess að rafbylgjurnar sem
hún athugaði voru í hluta heilans
sem hefur hæfileika til að breytast
með námi er hugsanlegt að hægt
sé að „Iæra að heyra hljóð
öðruvísi" segir hún.
Niðurstaða Kraus fellur
vel að rannsókn sem kynnt
var fyrr á þessu ári af hópi
við Rutger University og
University of Californm, og
bendir til að milljónir slíkra
barna gætu hagnast á
„tölvuleikja“-meðferð. Við
Rutger sýndi Paula Tallal
prófessor að sum dislexiu-
börn áttu í erfiðleikum með að
skilja tal, sérstaklega hljóð sem
breyta hratt um tíðni, eða hljóð
sem byrja eða enda skyndilega
eins og „ba“ og „da“.
Síðan uppgötvaði Paula að með
því að hægja á hljóðbreytingunum
gátu þessi börn skráð hljóðin rétt.
Hún þróaði æfingakerfi í formi
tölvuleiks ásamt Michael Merz-
enich prófessor, sem er virtur
taugalífeðlisfræðingur.
Svo dæmi séu tekin fékk barnið
stig ef það gat greint á milli „ba“
og „da“. í leiknum er bilið milli
skjótra breytinga stytt til að ná
eðlilegum hraða eftir því sem færni
bamsins eykst. Málskilningur barn-
anna jókst upp að og yfir meðalmál-
skilning hjá öllum börnunum sjö
nema einu á fjögurra vikna ferli
til að endurþjálfa heyrn þeirra og
hjá öllum nema einu af ellefu böm-
um sem síðar luku svipaðri þjálfun.
fyrir að andlit sé eitt af því sem
nýburinn eigi að veita mikla at-
hygli, segir prófessor Johnson.
Að stara á andlit eftir andlit
markar sérstakar tengingar milli
taugabola í heilaberkinum, með
þeim afleiðingum að sérstök svæði
fara að sérhæfa sig í skráningu
flókinna upplýsinga um andlit -
svo sem hver manneskjan sé, af
hvaða kyni og hvort manneskjan
er brosandi eða grett.
Vaxandi von - en sýnið blðlund
Aðrar tilraunir við Rannsóknar-
stofnunina og annars staðar benda
til að nýburar sýni álíka hlut-
drægni gagnvart hljóðum í málinu.
Frá fæðingu eru börn næm á hljóð-
fræðileg mörk eins og að gera
greinarmun á „ba“ og „pa“. „Með
því að taka eftir mismuninum á
slíkum hljóðum feta börnin þá leið
sem heilabörkurinn sérhæfir sig
seinna fyrir tungumálið," segir
hann.
„Þetta opnar nýja sýn á hvernig
má móta þróun í málskilningi og
málnotkun. Ef þýðingarmikill hluti
heilabarkar ungbarnsins starfar
óeðlilega getur það haft mjög al-
varlegar afleiðingar.“
Dr. Annette Karmilloff-Smith á
Rannsóknarstofnuninni er að
kanna fátíða arfgenga truflun á
heilastarfseminni, sem nefnd er
Williams-syndróm, en líkur eru á
að hann sé líka dæmi um gallaða
sérhæfingu heilans sem leiðir til
vandamála í þroskun.
Williams-sjúkdómurinn er at-
hyglisverður að því leyti að um
miðja barnæsku eiga þeir sem
greinast með hann ekki í nokkrum
vandræðum með að skrá upplýs-
ingar um andlit og tungumál, en
sýna talsverðar þroskahömlur á
öðrum hugrænum sviðum.
Hugsanlega er hægt að skýra van-
hæfni þeirra á sumum sviðum með
því að óeðlileg sérhæfing hafi orð-
ið á einhveijum svæðum heila-
barkarins.
Niðurstöðurnar benda því til að
bjarga megi vanhæfni nýburans,
því ef breyta má sérhæfingu heila-
hvela getur sértekin þjálfun kveikt
von um að greina megi sumar
þroskahömlur strax á fyrstu mán-
uðunum, og nota rétt þjálfunar-
kerfi til að leiðrétta heilastarfsem-
ina. Þessi leið er þegar farin að
skila árangri í meðferð á einstök-
um flokkum námserfiðleika. ■
Þýtt: G.H.
Texti eftir Rogers Highfield vís-
indaritstjóra The Daily Telegraph.
ið ýmis vandamál til að ná markmið-
um sínum. „Fyrst og fremst reyni
ég að fá konur til að öðlast jákvætt
viðhorf til sjáifrar sín og umhverfis-
ins. Þegar þeim áfanga er náð eykst
sjálfstraustið, þær víla ekki fyrir sér
að taka til máls á fundum eða stjórna
þeim og eru ófeimnar að láta skoðan-
ir sínar í ljós. Lítið sjálfstraust
kvenna hefur áreiðanlega haft mikil
áhrif á hve fáar konur eru í stjórnun-
arstöðum og að konur skuli enn vera
með lægri laun en karlar."
Fanný telur að allir hafi gott af
að staldra við, líta yfir farinn veg og
íhuga hvað betur hefði mátt fara. „A
námskeiðinu veltum við fyrir okkur
hvort við vildum vera í sömu sporum
og við vorum fyrir fimm árum, stöðu
okkar að sama tíma liðnum, hveiju
við höfum áorkað og hvað við getum
gert til að uppfylla vonir okkar og
væntingar í framtíðinni. Til þess að
vel takist til kenni ég konum að búa
til nákvæmar áætlanir varðandi tíma-
setningar og fleira og að vinna sam-
kvæmt þeim til að ná markmiðum
sínum. Skipulag af þessu tagi getur
komið í veg fyrir streitu og óreglu á
mörgum sviðum. Eitt leiðir af öðru;
sjálfstraust, aðlaðandi framkoma,
áræðni og öryggi í fasi
spillir hvorki fyrir leið-
inni upp metorðastig-
ann né hamingju-
sömu lífi,“ segir
Fanný, sem hefur
óbilandi trú á að sé
rétt á spöðum
haldið geti hver
og einn haft ör-
lög sín í hendi
sér. vþj ■
„íslenskar konur eru áberandi stress-
aðar, enda þurfa margar að sinna búi
og börnum samfara ábyrgðarmiklu
starfi. Síminn er mesta þarfaþing þeg-
ar eitthvað bját-
ar á heima og
leita þarf
ráða hjá
MEÐ AUGUM LANDANS
Kirkjan mín
£
María Elínborg Ingvadóttir hefur búið
í Moskvu sl. ár þar sem hún gegnir
starfþ viðskiptafulltrúa Útflutnings-
ráðs Islands við íslenska sendiráðið.
I Moskvu eru margar
fallegar kirkjur, gaml-
ar, glæsilegar bygging-
ar, merkileg minnis-
merki um byggingarl-
ist síns tíma, mikið út-
~ flúraðar að utan, en þó
J f I enn meira að innan, að
1 ekki sé talað um fjöld-
* an allan af helgimynd-
Oum, íkonum, upp um
alla veggi og gylltar
skreytingarnar sem
setja óneitanlega mik-
inn svip á þessa helgi-
staði. Um nokkurt
skeið voru kirkjurnar
notaðar undir ýmislegt
þarflegt, svo sem smá-
iðnað, viðgerðarverk-
stæði og birgðageymslur, svo
eitthvað sé nefnt og þá fór ýmis-
legt forgörðum af helgimyndum,
skreytingum og gömlum munum.
Nokkrar kirkjur eru í hverfinu
mínu, en sú sem ég held mest
uppá naut þeirra forréttinda að
fá að vera kirkja, þegar flestar
aðrar kirkjur fengu annað hlut-
verk.
Kirkjan mín heitir St. John the
Warrior og stendur við Bolshaya
Yakimanka stræti, sem tekur við
af Leninski stræti og Hringinn
og liðast sem leið liggur í áttina
niður að Kreml. Beint á móti er
franska sendiráðið í húsi sem
minnir á sætabrauðshúsið sem
freistaði Hans og Grétu í mínu
ungdæmi og gerir líklega enn.
Þessi kirkja er ekki stór að flatar-
máli, er reyndar tvö samtengd
hús, með háum turnum sem gera
hana tignarlega. Hún var reist í
upphafi átjándu aldar og er talin
gott dæmi um byggingu þar sem
vel fara saman Moskvu-barokk
stíllinn og ný-klassískur stíll.
Hér er ekki til siðs að hafa
stóla og bekki í kirkjum, fólk
ýmist stendur eða krýpur á meðan
á guðsþjónustum stendur, en ann-
ars finnur fólk sér stað, gjarnan
við einhveija helgimyndina, til að
eiga sína hljóðu stund. Hér eru
kirkjur alltaf opnar og gamlar
konur gæta þess að allt fari vel
fram. Trúin og kirkjusiðir viðhéld-
ust þannig að þeir eldri kenndu
þeim yngri og það virðist hafa
skilað sér til næstu kynslóðar, sem
nú sækir kirkjur. Kirkjugestimir
eru flestir konur á miðjum aldri
og eldri, þó er nokkuð um
yngra fólk og böm. Flestir
kaupa kerti til að kveikja á
og koma þeim fyrir á til
þess gerðum stjökum, sem
standa við helgimyndirnar.
Þar eru beðnar bænir, fólk
signir sig og kyssir á helgi-
myndina.
Messað er daglega og
þá syngur presturinn messu
ásamt kórnum, sem stendur
á bak við mikið gylltan og
útflúraðan stól, þanng að
þeir sem þar standa sjást
ekki fyrr en að lokinni
athöfn. Þar em saman-
komnar sannkallaðar
englaraddir, yfirleitt um
fimm eða sex kvenraddir
og ein til tvær karlraddir.
Söngurinn hljómar um
guðshúsið og lyftir viðstödd-
um á efri hæðir,
samt ekki
hærra en
svo, að gömlu
konurnar
gleyma ekki
að signa sig og hneigja og beygja
á réttum stöðum í messunni.
Þessar stórkostlegu englaraddir
búa ekki í englum^ eins og ég
hélt að þeir litu út. Ég var furðu
lostin í fyrsta sinn sem ég sá
„englaraddirnar“ mjaka sér
framundan stólnum. Þær búa
nefnilega í þreyttum, miðaldra,
gömlum, lotnum konum og svipur
þeirra er ekki einu sinni fallegur.
Þannig eru þær líka konurnar
sem sjá um kirkjuna, selja kertin,
hreinsa kertastjakana, sjá um að
allt sé eins og það á að vera. Þó
að þær leggi allt í sölumar fýrir
kirkjuna sína, er ekki hægt að
segja að þær séu mjög vinsam-
legar á svipinn og ef þær vita
hvað hamingja er, þá fara þær
vel með það.
Athöfnin er hátíðleg og alvar-
leg og fólk tekur þátt í henni
samviskusamlega. Því finnst mér
merkilegt, að pestarnir virðast
fylgja helgihaldinu meira af
gömlum vana en fullri einlægni,
þeir gjóta augum á viðstadda og
mæla þá út frá toppi til táar,
klóra sér í eyranu eða laga á sér
skrúðann um leið og þeir flytja
boðskap dagsins, eða blessa fólk
og sveifla yfir það reykelsismekk-
inum.
Að athöfn lokinni setur fólk
framlag sitt til bágstaddra á hlið-
arborð fremst í kirkjunni. Þar
skilur fólk eftir brauð, græn-
meti, egg, jafnvel mjólk í flösku.
Grunar mig að þar séu stórar
gjafir.
Yfirleitt em fáir karlmenn með-
al kirkjugesta og sumir dvelja þar
aðeins skamma stund. Ég hef
stundum velt þeim fýrir mér, sem
stoppa fínu, svörtu bflana sína
fýrir utan kirkjuna, nokkrir sam-
an, ganga upp tröppurnar, signa
sig áður en þeir ganga inn, kaupa
mörg kerti og kveikja á þeim á
nokkrum stöðum í kirkjunni,
signa sig og hneigja, síðast út á
tröppum, áður en þeir snarast upp
í þá svörtu og gefa í botn. Þetta
eru menn á besta aldri, ákveðnir,
vel klæddir. Vonandi hafa þessar
stuttu heimsóknir góð áhrif á
gjörðir þeirra og vonandi álíta
þeir ekki sem svo, frekar en aðr-
ir, að nóg sé að biðja um fyrirgefn-
ingu, þar með séu gamlar syndir
horfnar og mál að syndga á ný.
Það á við um þá, eins og prestana
og okkur öll, að hugurinn, ein-
lægnin, fylgi málum, jafnt í trúni
sem því, sem við tökum okkur
fyrir hendur.
Ég kem stundum við í kirkj-
unni minni, þegar ég fæ mér
göngu um hverfið eða ég á leið
hjá. Þar er alltaf fólk, aðallega
konur, þær koma við á leið heim
úr vinnu, með innkaupapokana
sína, kveikja á kerti, eiga hljóða
stund á helgum stað mitt í hring-
iðu hversdagslífsins. Það er nota-
legt að koma við í kirkjunni sinni,
það er í leiðinni, á hvaða tíma
sem er, það er góð tilfinning að
kveikja á kerti, hugsa heim,
hugsa til þeirra sem glíma við
erfiðleika og vonbrigði, hugsa til
vinanna sem hverfa skyndilega,
áður en hægt er að kveikja, áður
en tími gefst fyrir enn einn kaffi-
bollann og notalegt rabb um lífið
og lífsgátuna. Er meiri tími til
að hugsa til þeirra þegar þeir eru
farnir, eigum við að vera minn-
ugri þess að njóta þess sem við
höfum í dag, enginn veit hvað
verður á morgun. ■