Morgunblaðið - 11.10.1996, Blaðsíða 6

Morgunblaðið - 11.10.1996, Blaðsíða 6
6 C FÖSTUDAGUR 11. OKT’ÓBER 1996 MORGUNBLAÐIÐ DAGLEGT LÍF Hálfþrítug samfélagstilraun KRISTJANÍA, eða Stína, eins og íslenskir íbúar kölluðu hverfið sín á milli, var upphaflega herstöð og lokuð fyrir almenningi í fjölda ára eftir að hún lauk hlutverki sínu. Þeir sem ruddust þangað inn haustið 1971, þar á meðal íslensk- ir hústakar, voru margir hús- næðis- og atvinnulausir og því hetjur í augum danskra hugsjóna- manna og hippa. Fljótlega fylgdu fleiri í kjölfarið; menn hugðust stofna nýtt samfélag samhjálpar og samkenndar, eins konar risa- „kommúnu" þar sem allir hjálpuð- ust að til að vinna samfélaginu gagn. Það var sérstök upplifun að vera í Kristjaníu haustið 1972 þegar ibúar fögnuðu ársafmæli „fríríkisins" eins og þeir kölluðu það. íslensku ungmenni fannst hátíðahöldin helst minna á skáta- mót enda var setið við mikinn bálköst og sungið við gítarslátt á milli þess sem menn fluttu iangar ræður uppfuilar af upphrópunar- merkjum og bravúr. Allir reyktu hass sem mest þeir máttu og ókunnugum fannst helst uppreisn Kristjaníubúa uppreisn hass- hausa. Tveimur árum síðar var ég aft- ur á ferð í Kristjaníu, hafði reynd- ar komið þar við 1973, og settist að í Ljónahúsinu. Mikið hafði breyst, gömlu íbúamir höfðu margir hrökklast burt vegna ásóknar dópsala og drykkjumanna og áberandi var hve hundar voru mun fleiri en menn. Langvarandi deilur Allt frá 1971 hafa menn deilt um Kristjaníu og iðulega hafa Kristjanía heitir hverfí í Kaupmannahöfn þar sem merkileg samfé- lagstilraun hefur farið fram. í tilefni af 25 ára afmæli hverfisins rifjaði Ámi Matthíasson upp~ þegar hann var við- staddur ársafmæli Kristjaníu og þann tíma sem hann dvaldist þar. ISPROHIBITED T0 8Í0N.QEAL WITH CONSUmORPQSSES INCHRISTIANiA aa-e (éJendle ™cd.ín<Haqc 1«. f* CHR.I5TÍANÍA STIANIA BARÁTTAN gegn sterkum fíkniefnum hefur staðið alla tíð, með misjöfnum árangri. stjómvöld sett af stað aðgerðir til að loka hverfínu en án árangurs. Deilur um hvað gera ætti við svæð- ið urðu þó meðal annars til þess að slá á frest aðgerðum í að hreinsa það af hippum og hústök- um því borgarstjóm vildi byggja þar íbúðarhúsnæði en þingið sá fyrir sér menningarsetur, óperu- hús og leiklistarskóla svo fátt eitt sé nefnt. Óvissan varð meðal ann- ars til þess að símafyrirtæki þeirra Dana fannst ekki taka því að leggja jarðstrengi ef einhver Stínubúi vildi síma, heldur strengdi fyrirtækið grannan síma- þráð milli húsa og smám saman var eins og köngurlóarvefur hefði lagst yfír hverfið. Veitingahús, eða vertshús, voru nokkur í Stínu, sum entust ekki nema nokkra daga og önnur vom ekki opin nema eigandann vantaði pening eða hefði ekkert betra að gera. Bjórinn var ódýrari í Stínu því enginn borgaði söluskatt eða önnur gjöld. Matvöraverslun hverfisins hélt velli og fælled-eld- húsið og víða vora smákompur sem seldu glingur og heimagerða listmuni. Frægastur smástaða var eflaust Pönnukökuhúsið sem seldi hasspönnukökur og var opið þegar eigandann vantaði skotsilfur. Yfir- kokkur í því var færeyskur og varð siðar kokkur á íslenskum tog- ara, en það er önnur saga. Fögur fyrirheit snerust upp í andhverfu Þó lagt hafi verið upp með fög- ur fyrirheit snerust þau snemma upp í andhverfu sína. Sjálfs- þurftabúskapur og samhjálp viku fyrir fíkniefnasölu og síngirní. í EINN innganga staðarins, en þar er jafnan margt um manninn og margir að kaupa eða se\ja sitthvað. „Rauða ljónahúsinu", eða bara Ljónahúsinu höfðu íslendingar eignað sér eina hæð. Þar bjuggu íslendingar í mörg ár, ekki alltaf þeir sömu, en smám saman fækk- aði þeim eða fluttu í betra hús- næði því það er alltaf svo að það sem enginn á hugsar enginn um og því hrörnaði húsnæðið æ meir. Ungmennum í ævintýraleit fannst það ekki skipta svo ýkja miklu því það kostaði ekkert að búa í Ljónahúsinu og sumir stunduðu vinnu utan Stínu og komust vel af á meðan aðrir tóku til við höf- uðatvinnuveg „fríríkisins", hass- sölu. Lögreglan lét íbúana að mestu leyti í friði, utan að hún sótti inn stöku sinnum til að sækja for- hertustu glæpamenn, innbrots- þjófa og bankaræningja, 'og stöku hasssali var gripinn ef hann hætti sér of nálægt aðal- hliðinu. Einn íslenskur kunningi minn stundaði innbrot víða í Kaupmannahöfn með klíku dan- skra innbrotsþjófa og bjó í Kristjaníu. Inn á eitt vertshúsið gátu menn komið, gefið sig á tal við viðkomandi bísa og „pantað“ útvarpstæki, bíl, jafnvel ákveðna gerð og lit, sjónvarp, byssu eða hvaðeina. Tveim til þrem dögum síðar var búið að stela fyrir hann því sem óskað var eftir. íslendingar voru víða litnir homauga í Stínu því það orð fór af þeim að þeir væra til í að selja hvaðeina, bara ef hagnast mætti á því. Samtök Kristjaníubúa vildu koma í veg fyrir að sterkari efni en hass væra seld í Stínu og helst að sprautufíklar kæmu sér á brott. íslenskir athafnamenn kærðu sig þó kollótta og nýttu sér að hafa frið fyrir yfirvöldum til að flytja inn sterk fíkniefni, þar á meðal amfetamín, blanda þau og selja víða utan Kristjaníu sem innan. BROÐIR Hjörleifur Stefánsson arkitekt Þrjá áratugi tók að finna bróður mínum heimili „VIÐ vorum fimm systk- inin. Elst var eina systirin í hópnum, næstur Jón bróðir, síðan ég og seinast litlu strákarnir tveir eins og þeir voru kallaðir. Framan af bjuggum við hjá báðum foreldr- um. Faðir minn var fatlaður, hafði misst annan fótinn sem unglingur. Við vorum efnalítil, bjuggum þröngt og höfðum úr litlu að spila, en heimilislífið var engu að síður ánægjulegt. Pabbi var glaðvær maður og talaði um fötlun sína á gamansaman hátt. Ég leit upp til Jóns bróður og fannst hann hafa allt til brunns að bera. Sjö ára orti hann drápur, var leikinn að teikna og mála, snjall skákmað- ur, góður í íþróttum og fáir stóðust honum snúning í áflog- um. Þegar Jón var tólf ára fór að bera á erfiðleikum hans í skólagöngu. Eftir á að hyggja má ætla að það hafi verið fyrstu einkenni sjúkdómsins. Árin liðu og við Jón vorum komnir á unglingsár þegar for- eldrar okkar skildu tímabundið. Við krakkarnir fylgdum mömmu. Þegar ég var sautján ára starfaði hún í útlöndum um skeið og við krakkarnir vorum ein heima. Jón þótti greindur og hæfileikaríkur, en eitthvað í skap- gerð hans, olli því að hann samlagaðist illa og honum var ýtt til hliðar. Undarleg hegðun hans ágerð- ist stöðugt og við systkinin urðum itýög ráðvillt og óörugg. Mér er einkum minnisstætt atvik þegar ég sá Jón taka á sprettinn eftir bfl og hrópa í leiðinni óskiljan- legar og sundurlausar setning- ar. Ekki man ég eftir að hafa heyrt háðsglósur nágranna eða annarra á þessum tíma. Jón lauk prófi, sem veitti honum ákveðin atvinnuréttindi, en vinnuferill hans varð stopull og stuttur. Um tíma bjó hann í verbúðum úti á landi og um tíma var hann á sjó, en eftir að ungl- ingsárum sleppti gat hann sjald- an stundað vinnu. Hann var greindur kleyfhugl og hug- sýkin jókst stig af stigi. Hann bjó að mestu leyti í for- eldrahúsum á meðan móðir okkar lifði, en foreldrar okkar voru þá tekin saman aftur. Mamma ann- aðist hann af tillits- semi og skilningi sem nægði til að oft- ast leið honum bærilega. Fyrir þijátíu árum áttu að- standendur geðsjúkra í erfið- leikum með að komast í sam- band við geðlækna. Þrátt fyrir aukna háskólamenntun og þekkingu starfsfólks í geðheil- brigðisþjónustunni virðist mér enn gæta mikillar tregðu við að aðlaga þjónustuna sjúkling- um með geðræna sjúkdóma líkt og Jón. Þegar verst lætur upp- lifi ég viðmót „kerfisins" gagn- vart sjúklingnum þannig að hann sé aðeins nauðsynleg stað- festing á því að sjúkraskýrslan lýsi lifandi veru. Þarna er tregða í kerfinu, ef svo má segja. Jafnvel þótt öllum sé ljóst að rétt sé að laga þjónustuna að þörfum sjúklinganna gerist ekki neitt. Kerfið virðist þess í stað leita fremur að sjúklingum sem henti því. Stöðug sjúkrahúsvist er ekki hentug lausn fyrir Jón, en hann getur heldur ekki búið einn og eftirlitslaus. Þótt íbúðin hans i húsi Öryrkjabandalagsins, þar sem hann bjó í tólf ár, væri dágóð, var honum ofviða að sjá um sig sjálfur. Það er dagamun- ur á honum, stundum ber ekki á neinu rugli, en þó er alltaf stutt í slíkt, auk þess sem hann fær oft ofskynjanir. Þegar vel lætur getur hann brugðið fyrir sig glettni og háði og verið afar skemmtilegur. Hann hefur aldr- ei gert neinum mein nema sjálf- um sér. Hann er samviskusam- ur, nákvæmur í fjárreiðum sín- um og tekur lyfin sín, en hann gætir þess ekki að næra sig Aðstandendur geðsjúkra Hjörleifur Stefánsson

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.