Morgunblaðið - 05.12.1996, Side 8

8 B FIMMTUDAGUR 5. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
VIÐSKIPTI
Hluthafar í félagi geta gert með sér samkomulag til viðbótar við samþykktir félagsins
Geta tekið til
hvaða hóps sem er
Komið í veg
fyrir deilur
og misklíð
Samþykktir hlutafélaga verða sífellt í
staðlaðra formi og það hefur aukið nauðsyn
þess að hluthafar geri með sér samkomulag
sem sérstaklega miðast við markmið og
tilgang félagsins eða annað sem ekki kemur
fram í samþykktum þess. Jakob R. Möller
hæstaréttarlögmaður hefur sérstaklega
kynnt sér þessi mál og haldið um þau
fræðsluerindi meðal annars hjá Endur-
menntunarstofnun Háskóla íslands.
Hjálmar Jónsson ræddi við hann um við-
horfín í þessum efnum.
•WT "■TLUTAFÉLAGAFORMIÐ
verður sífellt útbreidd-
ara og tekur á sig nýjar
myndir. Eftir að í lögum
var greint á milli einstaklingshluta-
félaga og almennra hlutafélaga er
félagsformið orðið til muna að-
gengilegra fyrir tiltölulega lítil
umsvif. Nú eru um það bil 10 þús-
und hlutafélög skráð hérlendis, um
9 þúsund einkahlutafélög, ehf., og
um eitt þúsund hlutafélög, hf., en
mörg félaganna eru ekki með neina
starfsemi. Jakob R. Möller, hæsta-
réttarlögmaður, segir að jafnframt
hafi það gerst að samþykktir fé-
Iaga hafi orðið einsleitari. Hægt
sé að segja með nokkurri einföldun
að sömu samþykktirnar gildi fyrir
einkahlutafélög annars vegar og
almenn hlutafélög hins vegar,
hvort sem félagið reki brauðgerð
eða blikksmiðju, málningarverk-
smiðju eða morgunblað.
„Þessi stöðlun á samþykktunum
þýðir að það vantar stjómtæki þar
sem hluthafamir sameiginlega
taka ákvörðun um það hvemig eigi
að reka félagið. Þetta stjórntæki
getur verið að finna í hluthafasam-
komulagi. Ég held að það sé eng-
inn vafi á því að erlendis hafi notk-
un hluthafasamkomulaga vaxið
mjög mikið af þessum ástæðum,"
sagði Jakob.
Beinst að afmörkuðum þáttum
Hann sagði að samkomulag
hluthafa hér á landi og á Norður-
löndum hafi hingað til einkum
beinst að mjög afmörkuðum þátt-
um, eins og meðferð atkvæðisrétt-
ar, skipun í stjórn félags og slíkum
þáttum. Jafnframt hafi slíkt sam-
komulag yfirleitt náð til tiltölulega
afmarkaðra hópa hluthafa. Þannig
hafi til dæmis eigendur 30% hluta-
fjár í félagi ákveðið að gera með
sér samkomulag um það hvemig
þeir stæðu að atkvæðagreiðslu á
hluthafafundi og kysu í stjóm til
þess að nýta atkvæðisrétt sinn sem
best.
„Þetta hygg ég að sé að breyt-
ast og að í staðinn fyrir að menn
noti hluthafasamkomulag sem að-
ferð tiltölulegra afmarkaðra hópa
hluthafa til þess að tryggja sinn
rétt sem best gagnvart öðrum hlut-
höfum í félaginu, muni menn nota
slíkt samkomulag sem sameigin-
legt tæki allra hluthafa eða ráð-
sharp sF-2014 Ljésrilunarvélar
• Afar nett en öflug Ijósritunarvél • Ljósritar 14 eintök ó mínútu
• FramhlaÖin 250 blaSsíSna pappírsskúffa • GæSaljósritun
• Einföld og þægileg í notkun • HljóSlót og umhverfisvæn
• MikiS rekstraröryggi og hagkvæmur rekstur
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
JAKOB R. Möller, hæstaréttarlögmaður.
andi hluta innan hluthafahópsins
til að fylla inn í ramma sem er
orðinn mjög staðlaður í samþykkt-
um félaganna."
Hann nefnir sem dæmi að þegar
öflugir aðilar úr ólíkum áttum komi
saman og stofni félag um einhvem
tiltekinn rekstur geti verið mjög
æskilegt að gera samkomulag milli
hluthafa, t.d. um stefnu, rekstur,
fjármögnun og fleiri þætti, til að
koma í veg fyrir deilur sem upp
geti komið síðar meir á milli hlut-
hafanna.
Almennt gildir að
samningsfrelsi ríkir
Aðspurður hvemig slíkt sam-
komulag milli hluthafa samrýmist
samþykktum félags að öðru leyti,
sem eiga að vera öllum opnar, og
hlutafélagalögunum almennt, seg-
ir Jakob að ekkert sé minnst á
hluthafasamkomulag í lögunum.
Þeim sé ekki ætlað hlutverk sam-
kvæmt stjómskipulagi hlutafélaga,
en það sé heldur ekkert sem banni
gerð þeirra.
„Það er almennt litið svo á að
það ríki samningsfrelsi á þessu
sviði og hluthafarnir geti gert
með sér samninga um það sem
þeir kjósa að gera samninga um
og með því efni sem þeir vilja
hafa í slíkum samningum. Það
eru ákveðnir hlutir sem hægt er
að ganga út frá að ekki sé hægt
að semja um, en það markast
eiginlega ekki af því að um
hluthafasamkomulag sé að ræða
heldur einfaldlega af því að slíkir
samningar eru almennt taldir
ógildir. Ef einhver aðili að hlut-
hafasamkonjulagi, svo dæmi sé
tekið, gerir samning um það að
hann muni alltaf greiða atkvæði
með tillögu stjórnar um samþykkt
reikninga eða aðrar tillögur
stjórnar, væri slíkt samkomulag
ógilt. Slík ákvæði væru talin
bijóta í bága við grundvallarregl-
ur samningsfrelsisins, þar sem
menn geta ekki samið frá sér slík-
an rétt varanlega, þó þeir geti
það í eitt einstakt skipti,“ sagði
Jakob.
Vaxandi hlutverk
Aðspurður um hvaða atriði lík-
legast sé að hluthafar geri sam-
komulag um segir hann að það
fari mikið eftir því hvers eðlis fé-
lagið sé. Hingað til hafí samkomu-
lag hluthafa einkum snúið að með-
ferð atkvæðisréttar í félaginu, „en
eftir því sem samstarfsverkefnum
fjölgar um einhvem tiltekinn at-
vinnurekstur þá tel ég að hlutverk
hluthafasamkomulaga til þess að
binda aðilana að verkefninu saman
um markmið og leiðir muni fara
mjög vaxandi. Það er líka sú þróun
sem maður hefur séð eiga sér stað
á undanförnum árum,“ sagði Jak-
ob.
Hann sagði að um lítil hlutafélög
eða einkahlutfélög gegni nokkuð
öðru máli. Hluthafasamkomulög
gagnist þar fremur á öðrum svið-
um en þeim sem að framan grein-
ir. Til dæmis í tilvikum
eins og þegar kynslóða-
skipti í íjölskyldufyrir-
tækjum eigi sér stað,
sem oft sé orsök vanda-
mála. Bæði sé gott að
hafa hluthafasamkomu-
lag í gildi áður en kyn-
slóðaskiptin verði og _
eins þegar þau hafi farið fram til
að koma í veg fyrir og setja niður
hugsanleg deiluefni.
Þá hafi færst mjög í vöxt að
sjálfstætt starfandi sérfræðingar
taki sig saman um stofnun fyrir-
tækis á sínu sviði, eins og til dæm-
is læknar, arkitektar, lögfræðing-
ar, verkfræðingar og fleiri stéttir.
Reglan sé sú að þeir sem eigi félag-
ið starfi við það. í þeim tilfellum
sé mjög eðlilegt að gert sé hlutaha-
fasamkomulag til þess að tryggja
réttindi hvers sjálfstætt starfandi
sérfræðings gagnvart öðrum sem
eru í félaginu og hugsanlega gagn-
vart félaginu sjálfu. Það sé auðvit-
að hægt að gera í samþykktum
lítilla félaga, en það sé ábyggilega
hagkvæmara að gera það með
hluthafasamkomulagi.
Jakob sagði að þannig hljóti
eðli og stærð félagsins að móta
efni hluthafasamkomulagsins. í
stórum félögum hafi samkomulag
af þessu tagi fyrst og fremst til-
gang hvað varðar að skilgreina
stefnu, leiðir, fjármögnunaraðferð-
ir og skuldbindingar aðilanna, og
í einkahlutafélögunum geti ýmis
önnur atriði einnig komið til.
Samkomulag
hluthafa er
einkasamning-
ur sem ekkl er
oplnberlega
skráður
Jakob sagði að hluthafasam-
komulag geti tekið til hvaða hóps
hluthafa sem er. Fram að þessu
hafi tiltölulega takmarkaðir hópar
hluthafa nýtt sér kosti þeirra, enda
hafí slíkir hópar fyrst og fremst
hagsmuni af því að fullnýta at-
kvæðisrétt við stjómarkjör. Ef hins
vegar eigi að nota hluthafasam-
komulögin sem stýritæki í almennu
hlutafélagi eða einkahlutfélagi
þurfi þau að taka til að minnsta
kosti meirihluta hluthafa og æski-
legast sé að þau taki til þorra hlut-
hafa ef ekki alveg allra.
Aðspurður um hvort skylt sé að
upplýsa um tilvist svona formlegs
samkomulags hluthafa sagði Jak-
ob að samþykktir hlutafélags séu
opinber gögn og hægt að afla sér
upplýsinga um þær til dæmis hjá
Hlutafélagaskrá. Samkomulag
hluthafa sé hins vegar einkasamn-
ingar sem hvergi séu opinberlega
skráðir. Það geti auðvitað skapað
vanda gagnvart þeim sem séu hlut-
hafar í félaginu eða eru utan-
aðkomandi og hafa ekki upplýs-
ingar um tilvist sliks samkomu-
lags, en gætu talist þafa rétt á
slíkum upplýsingum. Á þessu séu
tvær hliðar eftir því hvort almenn-
ingshlutafélög eða einkahlutafélög
eigi í hlut.
„I almenningshlutafélögum eru
gefin út hlutabréf. Hlutabréf eru
viðskiptabréf og viðskipti með
hlutabréf fara eftir reglum um við-
skiptabréf, þannig að bréfíð sjálft
felur í sér öll réttindi og skuldbind-
ingar sem því fylgja. Hluthafasam-
komulag sem takmarkaði að ein-
hveiju leyti réttindi samkvæmt
hlutabréfínu yrði ekki gilt gagn-
vart þeim sem hefði fengið bréfið
í góðri trú og stæði ekki að hlutha-
fasamkomulaginu. í einkahlutafé-
lögunum hins vegar eru ekki gefin
út hlutabréf heldur svokölluð
hlutaskírteini ef einhveijir pappírar
eru gefnir út yfirleitt. Þar er hugs-
anlegt að það yrðu aðilaskipti að
eign í hlutafélaginu, sem væri
bundin skilyrðum sem kaupandinn
vissi ekki um, en yrði samt bund-
inn af, þar sem þessar sérstöku
viðskiptabréfsreglur gilda ekki,“
sagði Jakob ennfremur.
Deilur settar niður
Aðspurður hvort hann teldi að
tilvist hluthafasamkomulags í fé-
lögum yrði til þess að koma í veg
fyrir deilur sagði hann engan vafa
á því að ýmsar frægar deilur í
íslenskum hlutafélög-
um á undanförnum
árum hefðu ekki orðið
jafn illvígar og jafnvel
ekki einu sinni komið
upp ef girt hefði verið
fyrir þær fyrirfram með
_________ gerð hluthafasam-
komulags. Þessar deil-
ur hefðu meðal annars falist í því
að menn hefðu farið milli meiri-
hluta og minnihluta og meirihlut-
inn verið síbreytilegur af þeim
sökum. Koma hefði mátt í veg
fyrir slíkar deilur ef þeir sem þar
hefðu átt hlut að máli hefðu verið
bundir öðrum hluthöfum með
samkomulagi. „Það er auðvitað
mjög mikilvægt, þó deilur geti í
sjálfu sér verið hollar og fijór
vettvangur, að deilur séu settar
niður, því yfirleitt er það svo að
innbyrðis deilur spilla gangi fé-
lagsins. Orkan fer í annað en við-
gang félagsins og það þrífst nátt-
úrlega enginn atvinnurekstur til
lengdar ef orka þeirra sem að fé-
laginu standa fer í það að rífast
innbyrðis og stjórnendur, sem ef
til vill eru ekki á meðal eigenda,
vita ekki í dag hver verður yfir-
maðurinn á morgun,“ sagði Jakob.
Hann sagði aðspurður að hans
mati sé ekki nein þörf á að taka
upp ákvæði um hluthafasamkomu-
lag í löggjöf um hlutafélög, enda
sé eðlilegast að í þessum efnum
sé farið eftir almennum reglum
samningaréttar og samningsfrelsi
ríki.