Morgunblaðið - 10.12.1996, Síða 1

Einar Örn Gunnarsson / 2 Linda Vilhjálmsdóttir / 3 Elísabet Kristin Jökulsdóttir Jón Kalman Stefánsson / 4 og 5
Vigdis Grímsdóttir Þórarinn Eldjárn / 6 og 7 Steffán Máni Einar Kárason Halldór Guðmundsson / 8 og 9
Gunnar Smári Egilsson /10 Geirlaugur Magnússon /11 Guórán Helgadóttir /12
pti0ri0nmí>líiií>ií>
MENNING
LISTIR
WÓÐFRÆÐI
BÆKUR
B
PRENTSMIÐJA MORGUNBLAÐSINS
ÞRIÐJUDAGUR 10. DESEMBER 1996
BLAÐ
Nýjar bækur
Lífæð
og undir-
staða
tungunnar
KOMIN er út orðabók um íslenska
tungu sem nefnist Perlur málsins
og er eftir dr. Harald Matthíasson
á Laugarvatni.
I kynningu segir m.a.: „Mál
fornritanna er undirstaða íslenskr-
ar tungu og því
að kynnast
því sem
best. Sá
er til-
gangurinn með Perlum
málsins. í bókinni eru forn
snjallyrði gerð almenningi auðskil-
in og aðgengileg og fólki gefinn
kostur á að auðga og fegra mál
sitt í ræðu og riti.“
Margra áratuga
rannsóknir höfundar
Perlur málsins eru 520 bls. Að
baki þessu verki liggja margra
áratuga rann-
sóknir höfundar á
sjaldgæfum og
eftirtektarverð-
um orðum í forn-
um ritum. Hann
orðtók Sturlunga
sögu, Flateyjar-
bók, Fornaldar-
sögur Norður-
landa, Biskupa-
sögur Bók-
menntafélagsins,
íslendingasögur og önnur rit Forn-
ritafélagsins og Grágás. Alls orðt-
ók höfundur 14.500 bls. og fjöldi
dæmanna er um 6.000.
Aftan við meginmál bókarinnar
er skrá yfir fomyrði í stafrófsröð.
Þau vísa á leitarorðin og því auð-
velt að fletta upp á nútímamerk-
ingu fornyrða og glöggva sig á
notkun þeirra.
íslenska bókaútgáfan gefur út.
Tölvuvinnslu og forrit vann Har-
aidur Karisson, umbrot var unnið
vih hjá Prentmeti efh., filmuvinnsla
' "3Í- og prentun var unnin hjá Guten-
: & berg en bókband hjá Félagsbók-
':e9í' bandinu, Bókfelli hf. Gunnar
_ J Steinþórsson hannaði kápuna sem
r- byggist á teikningum Freydísar
Kristjánsdóttur, en nokkrir tugir
þeirra prýða bókina. Kynningar-
verð tii áramóta er 5.980 kr.
Bókatíð — bókakraðak
Seiður markaðs-
setningarmnar
ÞEGAR fagnað-
arlátunum linnir eru
frábæru bækurnar
kannski orðnar að reyk.
Á metsölulistum sem birtast
um þetta leyti eru það ekki
endilega bestu bækurnar
________sem eru efstar að mati Jóhanns
Hjálmarssonar. Það eru í raun og veru
engin meðmæli að bók sé á metsölulista.
En flestar metsölubækumar eiga
það sameiginlegt að vera prýði-
itgo
•^jj
fnns;
ií'iy
--sn
lega markaðssettar.
BOKATIÐ - BOKAKRAÐ-
AK er í alvöru byijað þeg-
ar blöð og aðrir ijölmiðlar
fyllast af fréttum, um-
sögnum og viðtölum að ógleymdum
auglýsingum.
Fáeinir höfundar fá heilsíðuaug-
lýsingu eða hátt 5 það og er ljóst að
útgefendur hafa á þeim tröllatrú og
eru staðráðnir í að selja bækur
þeirra. Sumir eru svo heppnir að
geta sameinað glæsilegt útlit höfund-
ar og hæfiieika til bókmenntasköp-
unar, bók og höfundur verða þá rétti-
lega „seiðandi". Viðbrögð geta þó
speglað örþrifaráð, til dæmis þegar
byggja þarf augiýsingu að mestu á
lofsamlegum ummælum gagnrýn-
enda um aðra bók en þá sem salan
snýst um.
Við auglýsingum ber þó að sjálf-
sögðu ekki að amast. Þær eru hluti
af markaðssamfélaginu og ástæðu-
iaust að lesa yfir höfundunum sjálf-
um þeirra vegna.
Meistararnir frábæru
Poul Borum
Herman Melville
Stór orð glata fljótlega
og auðveldlega merkingu
sinni. Meistarar og sniil-
ingar eru orðnir miðlungs-
höfundar og tæplega það þegar fagn-
aðarlátunum linnir og frábæru bæk-
urnar kannski orðnar að reyk.
í gagnrýni ber ýmislegt að varast
eins og kunnugt er og þá ekki síst
að iðka fleðulæti; happasælla er að
beina sjónum að bók frekar en höf-
Hann var
kunnur af illu,
afar óvæginn
í gagnrýni
undi og æviferli hans. Hlutlægni er
góð regla sem er þó ekki alltaf
hægt að fara eftir. Meðal þess hvim-
leiðasta eru stjörnugjafir, ég tala
nú ekki um hauskúpur, sólkerfa-
dóma og eins konar
ástarjátningar.
Danski gagnrýnandinn
og skáldið Poul Borum
lést í sumar. Hann var
kunnur af illu, afar óvæg-
inn í gagnrýni, en átti
sínar góðu hliðar. Lengst
hefur hann náð í ljóðum sínum (40
bækur talsins), en í þeim var hann
mistækur eins og fleiri sem urðu
fyrir barðinu á honum. Hann var
áhrifamikill ritstjóri tímaritsins
Hvedekorn þar sem mörg ung skáld
kvöddu sér fyrst hljóðs og hann rak
skáldaskóla. Borum
var sleipur skriffinnur
og naut þess einkar
vel að afgreiða bækur
í fáeinum iínum í
Ekstra Bladet og
fjölda bóka í einni
grein eins og í yfirlit-
um hans um allar út-
gefnar sænskar
ljóðabækur á sama ári.
Hvað sem um Bor-
um má segja var hann
menningarfyrirbrigði
sem ástæða var að
gefa gaum, með fyrir-
vara þó. Ég er hrædd-
ur um að íslenskum
Borum yrði ekki vært.
Hér á landi er bókmenntagagnrýni
yfirleitt hófsöm og tillitssöm. En
þegar kemur að því að hefja til skýja
eða rífa niður drukknar vitið í til-
finningasemi og gagnrýnin verður
ekkert annað en asnaleg.
I bókmenntaskrifum og
bókaútgáfu hér á landi
má greina tilhneigingu til
uppgjörs, endurskoðunar
og nýrrar yfirsýnar og er
það Vel. Þröstur Helgason —
drap á þetta og nefndi
nokkrar nýútkomnar bækur sem
hann kallaði „flóðbylgju rita um
feminísk fræði“ hér í blaðinu fyrir
réttri viku. Allt eru þetta bækur
eftir konur og má greina í þriðja
bindi íslenskrar bókmenntasögu að
orð þeirra vega þungt.
Huganir um hégóma
Ein bók af umræðutagi var að
koma út í takmörkuðu upplagi: Ein-
tal á alneti, Helgispjall Matthíasar
Johannessen. Það er komið víða við
_undir þversagnarkenndum titli og
mikið lagt upp úr hugsunum og íhug-
unum. Þess vegna er formið að stór-
um hluta það sem hefur verið kallað
huganir eða esseyja. En höfundurinn
hefur engu að síður gaman af yfirlýs-
ingum þótt hann sé ekki yfirlýsinga-
glaður. Ein slík sem ég get ekki stillt
mig um að minna á er þó fremur
ályktun: „Lífið sjálft skákar alltaf
skáldskapnum þegar ganga á framaf
fólki.“ Orðin eru látin falla í frásögn
af miklum raunum tónskáldsins
Berliozar sem hafði „ofnæmi fyrir
því grófa og óheflaða í þjóðfélaginu“.
Matthías ræðir víða um frægðina
og fjölmiðlana, hégómann, eftirsókn-
ina eftir vindi. Hann gerir efninu
einkar vel skil í umræðu um Moby
Diek og Herman Melville, í því skyni
að sýna fram á „hvernig miklir lista-
menn geta farið framhjá samtíð
sinni, gleymzt áratugum saman, en
risið upp með nýjum kynslóðum".
Melville var hrósað í fyrstu, en þegar
hann sendi frá sér Moby Dick tættu
menn skáldsöguna í sig, skáldið dró
sig í hlé og dó gleymt. Moby Dick
lifir í flokki sígildra bóka, en samtími
skáldsins er gleymdur, „allir kallarn-
ir og kellingarnar sem þá bar mest
á; semsagt allt íjölmiðlaliðið".
Kökur og játningar
Hvaða ályktanir má draga af
þessu? Ég veit það ekki, en leyfi mér
að beina athygli manna að bókum
sem ekki eru í sérstöku uppáhaldi
eða dálæti og fá engar heilsíðuaug-
lýsingar. Það tryggir ekki bók lang-
lífi að hún sé metsölubók.
Það er í raun og veru
engin meðmæli að bók sé
á metsölulistum, aftur á
móti eru þeir leiðandi fyr-
ir bókakaup margra.
Sé samantekt Félags-
vísindastofnunar á sölu
Moby Dick lif-
ir, en samtími
skáldsins er
gleymdur
bóka 18.-30. nóvember skoðuð eru
það ekki endilega bestu bækurnar
sem eru efstar. En flestar þeirra eiga
það sameiginlegt að hafa verið prýði-
lega markaðssettar. Efstar eru vitan-
lega Kökubók Hagkaups og Játning-
ar Berts.