Morgunblaðið - 10.12.1996, Page 6

6 B ÞRIÐJUDAGUR 10. DESEMBER 1996
BÆKUR
MORGUNBLAÐIÐ
„Hef sérdeilis mikinn
áhuga á ástinni“
„ÞAÐ ÞARF ekkert sérstakt
hugrekki til að skrifa um þetta
efni frekar en annað; maður
skrifar bara um það sem maður
hefur áhuga á og ég hef sérdeil-
is mikinn áhuga á ástinni — í
öllum myndum," segir Vigdís
Grímsdóttir en í Morgunblaðinu
fékk nýjasta skáldsaga hennar,
Z — ástarsaga, þá dóma að hún
væri umfram allt hugrökk. Við-
fangsefni bókarinnar er ástir
samkynhneigðra — mál sem lítið
hefur verið til umfjöllunar í ís-
lenskum bókmenntum til þessa.
Vigdís kveðst öðru fremur
hafa skrifað bókina vegna þess
að hún eigi erindi við fólk um
ástina — hún væri hætt að skrifa
ef hún teldi sig ekki lengur eiga
erindi við fólk. „Z fjallar fyrst
og fremst um ást fólks og allar
þær tilfinningar sem henni
fylgja, þótt hugsanlegt sé að ein-
hverjir blindist af því að aðal-
söguhetjurnar eru samkyn-
hneigðar. Fyrir vikið
týnist kannski annað,
sem ég er að fjalla
um í bókinni, niður —
enjþað er allt; í lagi.“
I Z brýtur Vigdís
hið hefðbundna form
skáldsögunnar upp
með ýmsum hætti,
svo sem með ljóðum
og bréfum. Er ástæð-
an einfaldlega sú að
„efnið hrópaði á
þennan stíl“,“ svo
sem höfundurinn
kemst að orði. „Þeg-
ar maður er að skrifa
um efni af þessu tagi
reynir maður að
styðjast við raunsæi og forðast
að flækja söguna í myndmál og
það sem maður kallar „magíu“.“
Z er ekki eina framlag Vigdís-
ar til jólabókaflóðsins en jafn-
framt er komin út barnabókin
Gauti vinur minn. „Það hefur
lengi blundað í mér
að skrifa barnabók
enda var ég búin að
lofa syni mínum að
gera það einhvern
tíma. Ég ákvað að
efna það loforð núna,
þar sem hann er
fluttur úr landi og ég
sakna hans mikið.
Ætli tilgangurinn
hafi ekki verið að
tæla hann heim, sem
virðist hafa tekist því
hann kemur um jól-
in,“ segir Vigdis og
bætir við að bókin
fjalli um samband
mæðginanna.
En hefur hún í hyggju að
senda frá sér meira efni fyrir
börn í framtíðinni? „ Já, tvímæla-
laust. Það var mjög skemmtilegt
að skrifa þessa bók, fyrir utan
það að ég get aldrei hætt neinu
sem ég er byijuð á.“
EG SAFNA bréfunum þínum, sagði ég.
- Ég bað þig um að henda þeim jafnóð-
um, var það ekki?
- Ég veit það en ég ákvað að safna
þeim.
- Og ef einhver kemst í þau?
- Það kemst enginn í þau, ég hef séð fyrir því.
- Hvernig?
- Treystu mér bara fyrir þeim, sagði ég og vonaði
að þú spyrðir mig hvers vegna ég safnaði þeim. En
þú gerðir það seinna, þegar við þekktumst orðið svo
vel að við voguðum okkur stundum inn á auða svæð-
ið, inn í verndarhringinn sem hver maður byggir
umhverfis sig, þangað sem enginn raunverulega kemst
nema manns eigin hugsun.
- Af hvejru sagðist safna bréfunum frá mér?
- Ég sagði ekkert um það.
- En af hveiju gerirðu það?
- Ég veit það eiginlega ekki.
Ég vissi það heldur ekki þá.
En ég veit það núna.
Ég safnaði þeim saman til þess að geta komið með
þau hingað daginn sem öllu væri lokið. Ég safnaði
þeim saman til að geta brennt þau, horft á orð þín
fuðra í eldinum og fundið þau renna saman við eldinn
innra með mér.
Ég varð að gera þetta.
Orð þín verða alltaf innra með mér.
Einsog þú.
Einsog ég sagði þér alltaf.
Og nú er mér allri heitt að utan jafnt sem innan
einsog jafnvægi ríki, en það er annar hiti, ekki einung-
is eldsins og sársaukans sem liggur í leyni og bíður
hljóður síns vitjunartíma í síðasta sinn, heldur hiti
þessara ára sem við áttum saman, allra stundanna
okkar hér og allsstaðar.
Og ég opna fyrsta bréfið þitt og stysta og les það
hægt.
Eg ætla að njóta orðanna og heyra þau hljóma
hérna inni í fyrsta skipti og smám saman öðlast þau
rödd þína einsog þú sitjir hjá mér og lesir.
Einsog ég ímyndaði mér alltaf að þú gerðir.
í næstum hvert sinn sem ég opnaði frá þér bréf.
Úr Z — ástarsögu.
Hvað er
kona?
Áríð 1992 var haldin í Reykjavík ráðstefna
um bókmenntir og kyn. Nú er komið út rít
með eríndum sem fræðimenn frá fjölmörgum
löndum fluttu á þinginu. Þröstur Helgason
gluggaði í ritið sem er gríðarmikið að vöxtum.
HVAÐ ER KONA? í fyrsta
fyrirlestri bókarinnar,
Litteratur og kjönn i
Norden, er þessari
spurningu varpað fram enda hlýtur
hún að vera grundvöllur allra ann-
arra spurninga í kvennafræðum.
Spurningunni er vitanlega ekki auð-
svarað - það er ekki einu sinni víst
að til sé svar við henni. Og eins
og lesa má úr þessari bók eru
kvennafræðin kannski farin að
leggja meiri áherslu á að skoða
konur sem sundurleitan hóp; konur
eru ólíkar og hlutskipti þeirra ólíkt
eins og annarra manna. í þessum
fyrsta fyrirlestri bókarinnar, sem
er eftir Torii Moi, segir að menn
verði að gera sér grein fyrir þessu
áður en þeir reyni að finna sam-
kenni kvenna.
Hvers vegna
breytti Jónas kyninu
Bókinni er skipt í ellefu kafla
eftir umfjöllunarefnum
fyrirlestranna en þeir
voru alls 96 talsins á ráð-
stefnunni. í fyrsta kaflan-
um eru fjórir inngangs-
fyrirlestrar sem fjalla al-
mennt um kvennafræði.
Þar á eftir koma svo kaflar um
miðaldabókmenntir, nítjándu öld-
ina, dagbækur og bréf, leikhús og
leikrit, sjálfsævisögur, aldamótin,
skáldsögur og ljóð á tuttugustu öld,
bókmenntasögu og nútímaprósa.
Sem dæmi um það sem fyrir-
lesarar glímdu við á þinginu má
nefna skemmtilega grein eftir Dick
Ringler um það hvers vegna Jónas
Hallgrímsson breytti kyni ljóðmæl-
andans í Söknuði frá því sem var
í hinni þýsku fyrirmynd eftir
Goethe, Náhe der Geiiebten. Goethe
hafði endursamið ljóð þýsku skáld-
konunnar Friederrike Brun sem
heitir Ich denke dein. Þar var ljóð-
mælandinn kona. Titill ljóðs
Goethes gefur einnig til kynna að
það sé mælt fram af konu. Hjá
Jónasi er frumlagið hins vegar orð-
ið karl. Ringler segir að ef til vill
hafi Jónasi bara þótt það eðlilegra
að yrkja í orðastað karls. Og
kannski hefur hann ekki haft betri
þekkingu á þýskri tungu en þetta
á ritunartíma íjóðsins, sem er senni-
lega árið 1832. Ringler telur þó lík-
legast að hann hafi aðeins þekkt
ljóðið undir heitinu, Ich denke dein,
sem gefur ekki til kynna hvort það
er karl eða kona sem hefur orðið,
eða nafnlaust.
Það er þó enn merki-
legra, segir Ringler, að í
þýðingu sem Matthías
Jochumsson gerði á ljóð-
inu löngu seinna er ljóð-
mælandinn líka karl, eins
og hjá Jónasi, en frumtextanum
fylgt mjög nákvæmlega að öðru
leyti. Vart er hægt að skýra breyt-
ingu Matthíasar með því að hann
hafi misskilið frumtextann hvað
þetta varðar því hann skilur hann
rétt að öllu öðru leyti. Sú spurning
Konureru
ólíkar og hlut-
skipti þeirra
ólíkt
Bækumar
þekkja sína
Útgáfa á talmálsdiskum virðist vera að taka
við sér hér á landi. Kjartan Arnason segír
hér frá tveimur slíkum með ljóðum Davíðs
og smásögum erlendra höfunda.
Myndskreyting: Andrés Andrésson
AÐ ER margt hægt að gera
í henni veröld. Til dæmis
geta leikarar sem fást við
talsetningu bamaefnis, haft
útgáfu geisladiska með töluðu máli sem
aukagetu þegar rólegt er í talsetning-
unni. Þeir geta líka alveg látið það eiga
sig. Om Amason, Jóhann Sigurðarson
og Sigurður Sigurjónsson, ákváðu hins-
vegar að gera einmitt þetta, og hafa
nú gefið út tvo diska með bókmennta-
efni í nafni Hljóðsetningar ehf., sem
þeir standa að ásamt Stefáni Hjörleifs-
syni, gítarleikara og „upptakara".
Diskamir sem hér um ræðir em ann-
arsvegar Sestu héma hjá mérmeö ljóð-
um Davíðs Stefánssonar í úrvali Amars
Jónssonar, sem flytur ásamt Helgu
Jónsdóttur, hinsvegar er diskur með
smásögum eftir erlenda höfunda í flutn-
ingi Amars, Jóhanns Sigurðarsonar,
Ragnheiðar Steindórsdóttur, Amar
Ámasonar og Erlings Gíslasonar. Öm
Ámason valdi sögumar, sem eru eftir
August Strindberg, Ingvar Orre, Vlad-
imir Navokov, John O’Hara og Heinrich
Böll, og komu út á bók hjá Almenna
bókafélaginu fyrir 15 árum. Þýðendur
eru Gunnar Gunnarsson, Geir Kristjáns-
son, Kristján Karlsson, Skúli Bjömsson
og Gylfi Baldursson.
Tilraun um útgáfu
í óformlegu spjalli sagði Öm Árna-
son þetta framtak vera tilraun og réð-
ist framhaldið nokkuð af viðtökum
nú. Tilraunin snýst ekki aðeins um
útgáfu bókmennta á nýju formi, held-
ur ekki síður um annan og breyttan
vettvang fyrir leikara, sem í gegnum
tíðina hafa ekki látið mikið til sín taka
í flutningi sagna og ljóða á hljómplöt-
um. Diskurinn er ný útfærsla gamall-
ar hugmyndar, og er mun hentugri í
meðförum en gamla vinylplatan, hægt
að hlaupa milli sagna og ljóða með
lítilli fmgrahreyfingu, og án þess að
standa upp einu sinni.
Þegar prentað efni er búið til flutn-
ings, og flutningurinn kryddaður með
áhrifshljóðum einsog gert er á smá-
sagnadisknum, er Ijóst að ekki er leng-
ur um nákvæmlega sama efnið að
ræða. Verkið fær annan blæ, er ekki
lengur „strípaður" textinn, heldur
texti með fylgirödd, texti með karakt-
er. Sögumaðurinn, sem auðvitað er
innbyggður í textann, verður á vissan
hátt nálægur í holdinu þegar rödd
hans fer að hljóma í eyrum lesanda,
þ.e. hlustanda. Túlkun flytjandans er
vitanlega ráðandi í upplifun hlustand-
ans á verkinu.
Flutningur efnis á diskunum tveim-
ur er með mestu ágætum, hér eru
fagmenn á ferð. Ég sagði í grein hér
í blaðinu um daginn, að þessi þjóð
ætti ógrynni góðra lesara. Ég ætla
ekkert að bakka með það, en bendi á
að munurinn á „góðum lesara“ og
„fagmanni" sýnist mér vera sá að
góður iesari les vel, en fagmaðurinn,
leikarinn túlkar.
Túlkunin
Það er einmitt listileg túlkun sagna
og kvæða sem gera þessa diska að
eymakonfekti. Notkun áhrifshljóða í
smásögunum hjálpar ennfremur við
að skapa andrúmsloft. Reyndar þótti
mér örla á ofnotkun þessara hljóða í
blábyijun, þau fylgdu orðum textans
fullgrannt eftir - konan grét (grátur)
en maðurinn hló (hlátur). Hljóðin eru
þó lágvær og algjörlega í bakgrunni,
svo þau trufla ekki textann eða draga
athyglina frá honum.
Kvæði Davíðs njóta sín vel í túlkun
systkininna Amars Jónssonar og
Helgu Jónsdóttur. Mörg kvæða skálds-
ins eru löngu alþekkt og nánast sam-
gróin þjóðinni, önnur syngja sig sjálf.
Samt tekst systkinunum að bæta við
upplifun hlustandans á kvæðunum með
næmum og oft frábærum flutningi, ég
nefni Konuna sem kyndir ofninn minn
og Nirfilinn í túlkun Amars, Brúðars-
kóna og Yngismey í túlkun Helgu.
Það er fengur að þessum diskum,
efnið er vissulega ekki nýtt eða nýst-
árlegt, en formið er það hinsvegar.
Flutningur og túlkun leikaranna sem
hér koma við sögu, sýnir og sannar
að enn má bæta við bókmenntaformið
- er þó ekki bein viðbót, aðeins lítið
eitt breyttur birtingarháttur gamalla
aðferða. Bækurnar þekkja sína, segir
bókasafnari Davíðs, og víst er að þær
gera það - hvort sem þær eru prentað-
ar, stafrænar eða á hljóðformi.